Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2008, Síða 110

108
Tímarit um menntarannsóknir, 5. árgangur 2008
kosti að efast um að stefna þeirra og starf geti
verið í anda einfaldrar einstaklingshyggju sem
lítur svo á að gæði skólastarfs velti á því einu
að hver nemandi fái það sem hann sækist eftir
eða telur að sé gott fyrir hann sjálfan. (Með
þessu er ég auðvitað ekki að útiloka að ýmis
skynsamlegri afbrigði af einstaklingshyggju
séu, og hljóti að vera, innbyggð í farsæla
menntastefnu.)
Uppeldishlutverk skóla gefur okkur eina
ástæðu til að vefengja að menntastefna geti
grundvallast á því einu að þjóna eftirspurn.
Ýmis samfélagsleg hlutverk skólanna gefa
okkur fleiri ástæður til að setja fyrirvara við
þá hugmynd að skólar eigi aðeins að þjóna
nemendum sínum. Það getur vel farið saman
að eitthvað sem skólar kenna nemendum geri
þá upp til hópa að nýtari mönnum og færari um
að gagnast samborgurum sínum og að flestir
mundu samt sleppa því að læra það ef þeir
hefðu algerlega frjálst val.
Við getum tekið dönsku sem dæmi. Hún
hefur til þessa verið skyldunámsgrein á flestum
brautum framhaldsskóla. Sjálfsagt hugsa
margir nemendur þó sem svo að þeir hafi lítið
gagn af að læra dönsku, þeir geti sem best
notað ensku ef þeir þurfa að hafa samskipti
við Dani. Líklegt má telja að ef danskan væri
ekki skylda þá lærðu hana mun færri. Fyrir
vikið færu færri Íslendingar í framhaldsnám
á Norðurlöndum, færra fólk á æðstu stöðum í
stjórnsýslunni kynntist norrænum jafningjum
sínum, lögfræðingar gerðu minna af því að
nota danska eða norska dóma sem heimildir
og fyrirmyndir. Svona má lengi telja. Til langs
tíma yrði afleiðing þess að afnema dönsku
sem skyldunámsgrein að öllum líkindum að
stjórnsýsla og réttarfar hér á landi yrðu í minna
mæli en verið hefur í takti við það sem gerist á
öðrum Norðurlöndum.
Sterk tengsl við norrænar hefðir í stjórnsýslu
og réttarfari hafa verið Íslendingum til mikils
gagns og það kann því að vera öllum til góðs
að þorri unglinga læri dönsku þótt flestir
einstaklingar sjái sér lítinn hag í því. Þeir
sem viðurkenna þetta hljóta jafnframt að
viðurkenna að skólastarf eigi ekki eingöngu
að vera einstaklingsmiðað, heldur líka sam-
félagsmiðað.
Menntastefna þarf að taka mið af hag
heildarinnar til lengri tíma en eins mannsaldurs
og huga að viðhaldi menningarhefða sem
stuðla að farsælu mannlífi, þótt hver og einn
hafi ef til vill ekki augljósan hag af að gefa
þeim gaum. Skólar geta því ekki látið þar við
sitja að spyrja hvern nemanda: Hvað get ég
gert fyrir þig? Þeir hljóta líka að spyrja hvað
nemandinn þurfi að leggja á sig til að verða
að nýtari og betri manni og hvernig þurfi
að mennta næstu kynslóð til að dýrmætum
menningararfi sé sem best borgið.
Sú hugmynd að skólarnir eigi að laga sig
að nemendum sínum er varla nema í mesta
lagi hálfur sannleikur. Í skóla þurfa nemendur
að laga sjálfa sig að þeim lögum sem gilda í
ríki menningar, vísinda, tækni og mannlegra
verðmæta.
2. Inntak menntunar
Í lögum um framhaldsskóla er fjallað
sérstaklega um hlutverk þeirra. Í lögunum frá
1996 segir:
Hlutverk framhaldsskóla er að stuðla
að alhliða þroska allra nemenda svo
að þeir verði sem best búnir undir að
taka virkan þátt í lýðræðisþjóðfélagi.
Framhaldsskólinn býr nemendur undir
störf í atvinnulífinu og frekara nám.
Framhaldsskólinn skal leitast við að efla
ábyrgðarkennd, víðsýni, frumkvæði,
sjálfstraust og umburðarlyndi nemenda,
þjálfa þá í öguðum og sjálfstæðum
vinnubrögðum og gagnrýninni hugsun,
kenna þeim að njóta menningarlegra
verðmæta og hvetja til stöðugrar
þekkingarleitar. (2. gr. laga um
framhaldsskóla nr. 80 frá 1996.)
Í nýjum framhaldsskólalögum, sem samþykkt
voru á Alþingi vorið 2008, segir um þetta
efni:
Atli Harðarson