Tíminn - 24.12.1955, Blaðsíða 15

JélLABLAÐ TÍMANS 1955
15
GUÐtVliyNDUR JÓNSSON:
Sjö hundruð og þrettán
Þórhallur Hafliðason, ríkasti
bóndi sveitarinnar, bjó á eignar-
jörð sinni Grund, er talin var með
beztu jörðum sýslunnar. Jörðina
hafði hann fengið í arf eftir for-
eldra sína ásamt stóru búi og ýms-
um öðrum eignum. Auk þess hafði
hann eignazt ríkt kvonfang, svo að
honum var ekki þakkandi, þótt
hann væri sterkefnaður.
Þórhallur var hreppstjóri, en
ekki gegndi hann öðrum opinber-
um störfum, og eiginlega hafði
hann fengið hreppstjórastöðuna í
arf eins og auðinn, því að bæði fað-
ir hans og afi höfðu verið hrepp-
stjórar. Þótt Þórhallur gegndi ekki
öðrum opinberum störfum en
hreppstjórninni, var það ekki fyrir
það, að hann helzt vildi vera laus
við siikt. Nei, síður en svo. Allir,
sem þekktu hann, vissu, aö honum
mundi ekkert vera kærara en að
taka að sér opinber störf, ef hann
ætti kost á því. Þegar hann fór til
Reykjavíkur, sem ekki kom svo
sjaldan fyrir, sagði hann frá því,
þegar hann kom heim, að hinir og
þessir þjóðkunnir menn i höfuð-
staðnum, sem hann nafngreindi,
hefðu verið að spyrja sig um það,
hvort hann yrði ekki í kjöri við
næstu albingiskosningar. En eng-
inn vissi til, að nokkur maður hefði
spurt hann um það heima í sýsl-
unni eða óskað eftir, að hann yrði
það.
Annars báru menn yfirleitt tals-
verða viröingu fyrir Þórhalli, en
hvort það hefur verið maöurinn
sjálfur eða auðurinn, er erfitt að
segja, þvi oft hefir þaö verið þann-
ig, að fleiri dyr hafa staðið opnar
fyrir auðugum manni en efnalitl-
um og það þótt hinn efnalitli hafi
verið gæddur fleiri hæfileikum og
mannkostum.
Þórhallur var höfðingi heim að
sækja. Öllum gestum, sem að garði
bar, var veitt höfðinglega á Grund,
á því sviði gerði Þórhallur sér eng-
an mannamun, en ekki tókst hon-
urn að ávinna sér traust né hylli
almennings, hvað sem valdið hefir.
Þórhallur átti eina dóttur, Mar-
gréti að nafni, og var hún einka-
barn hans. Ennfremur átti hann
fósturson, sem hét Aðalsteinn,
mesta efnispilt, og öllum, sem hann
þekktu, duldist ekki, aö hann var
fæddur bóndi, enda hafði Þórhall-
ur ákveðið, að'hann yrði eftirmað-
ur sinn á Grund, og ekki gat hon-
um komið til hugar, að það yrði
nokkrum erfiðleikum bundið fyrir
hann að ná sér í konu, sem væri
honum samboðin og hinni virðu-
legu húsfreyjustöðu á Grund. Nei
—- Þórhallur hafði engar áhyggjur
af Aðalsteini, en öðru máli var að
gegna með Margréti.
Margrét var komin á þann ald-
ur, að sá tími var óðum að nálg-
ast, að almennt mundi verða farið
að tala um það í sveitinni, að hún
mundi ekki giftast. Margrét var
komin yfir miöbik þriðja tugsins,
og þegar heimasætur eru komnar
á þann aldur, fara umhyggjusamir
feður að fá áhyggjur og gera
stundum áberandi tilraunir til að
ná í tengdasyni — oft of áberandi,
svo að slíkar tilraunir, sem í lang-
flestum tilfellum engan árangur
bera, verða þeim til vansæmdar.
Þannig hafði fariö fyrir Þórhalli.
Fyrir tveimur árum höfðu orð-
ið sýslumannsskipti í sýslunni. Nýi
sýslumaðurinn var ungur og ó-
kvæntur. Þórhallur var ekki lengi
að átta sig á því, að hann væri til-
valinn tengdasonur og byrjaði taf-
arlaust að reyna að koma þeim
Margréti saman.
Nú vildi svo til, að stuttu eftir
sýslumannsskiptin fóru fram al-
þingiskosningar. Nýi sýslumaður-
inn var í kjöri fyrir kjörtíæmi sýslu
sinnar og náði kosningu með mikl-
um meirihluta atkvæða. En sagt
var, að Þórhallur hefði orðið all-
mörgum krónum fátækari við kosn-
ingabaráttu sýslumanns. Einnig
var sagt, að það hefði ekki liöið á
löngu fyrr en hann hefði farið að
sjá eftir krónunum, því sýslumað-
ur gifti sig stuttu eftir kosning-
arnar, myndarlegri en fátækri
skrifstofustúlku. Skömmu eftir
brúðkaupið spurði einhver gárungi
Þórhall að því, hvernig honum lit-
ist á sýslumannsfrúna. Þórhallur
svaraði: „Failegar eru í henni
tennurnar og gullfallegt er á
henni hárið, en það væri hægt að
telja mér trú um, að hún hefði
keypt hvort tveggja í Reykjavík.“
Þessi ummæli Þórhalls bárust til
eyrna sýslumanns. Eins og nærri
má geta var hann ekki vinveittur
Þórhalli eftir það, og mun það ekki
hafa bætt fyrir honum í baráttunni
til vegs og valda.
II.
Næsti bær við Grund heitir Hóls-
vallakot, en sjaldan er það nefnt
annaö en Kot, og átti það vel við,
því að kotið var ólundar-kot, enda
höfðu ábúendur þar frá ómúnatið
verið hver öðrum fátækari og loks
hafði kotið farið í eyði.
Fyrir nokkrum árum var ungur
maður, Björn að nafni, kaupamað-
ur eitt sumar á Grund. Veturinn
áður hafði hann verið á Búnaðar-
skólanum á Hvanneyri og fór þang-
að aítur um haustið til að ljúka
námi.
Björn var myndarlegur, kurteis
og prúður í framkomu. Sagt var,
að heimasætur sveitarinnar hefðu
litið til hans hýrum vonaraugum
án árangurs og mæðurnar dreymt
fagra drauma, sem aðeins urðu til
þess að auka áhyggjur þeirra fyr-
ir framtíð dætranna.
Björn hafði ekki verið lengi á
Grund, þegar Þórhallur fór að hafa
orð á því, að hann væri framúr-
skarandi við alla vinnu. En jafn-
framt lét hann í ljós, að hann hefði
ekki mikið álit á honum, og ekki
óx álit hans á Birni, þegar hann
komst að því, að Björn notaði flest-
ar frístundir sínar til þess að ganga
fram og aftur um landareignina í
Koti og grafa þar djúpar holur í
tún, engi og úthaga. Ef Björn hefði
sagt Þórhalli, aö sig langaði til að
fara á búnaðarháskóla erlendis að
afloknu námi á Hvanneyri og Þór-
hallur hefði verið orðinn sannfærð-
ur um það, að þeim Birni og Mar-
gréti væri farið að lítast vel hvort
á annaö, þá hefði Björn ábyggilega
orðið í miklu áliti hjá honum og
ekki hefði Björn þurft að stríða
við fjárliagslega erfiðleika, ef
þannig hefði verið ástatt. Og Þór-
hall liefði farið að hlakka til þess
að lesa það í blöðunum, að dóttir
hans og landbúnaöarkandídatinn
hefðu opinberað trúlofun sína, og
hann hefði séð Björn í anda sem
ráðunaut, alþingismann, ef til vill
ráðherra, og sjálían sig í mörgum
nefndum, flestum þeirra sem for-
mann.
Eiginlega var Þórhalli ekki lá-
andi, þótt hann hefði ekki mikið
álit á Birni. Það hefðu vafalaust
verið jleiri en hann, ef þeir hefðu
veriö í hans sporum, sem mundu
hafa álitiö það skynsamlegra af
Guðmundur Jónsson.
Birni að nota frístundir sínar til að
reyna að koma sér í mjúkinn hjá
heimasætunni í staðinn fyrir aö
rangla eins og hálfviti um landar-
eignina í Koti og grafa þar holur,
sem höfðu þær afleiðingar, að allir,
sem fréttu það, hlóu að því, þó
mest þeir, sem sjálfir vissu, að þeir
voru mjög skynsamir.
En enginn tók eftir því, að bak
við opinn glugga á efri hæð íbúð-
arhússins á Grund stóö Margrét
alltaf, þegar Björn var í Koti, og
athugaöi, hvaö hann væri að gera.
Frá glugganum sást yfir alla land-
areignina í Koti. Þar af leiðandi sá
Margrét greinilega, hvað Björn
hafðist þar að. En hvers vegna var
hún að forvitnast upi það? Þá
spurningu lagði hún hvað eftir
annað fyrir sjálfa sig, en hún gat
ekki svaraö henni. Þrátt fyrir það,
að hún vissi ósköp vel, að henni
væri alveg sama um, hvað hann
tæki sér fyrir hendur, kom það
heldur ekkert við. Hún ásetti sér
því að hætta þessari heimsku, þvl
náttúrlega var það heimskulegt af
henni að vera að njósna um ferðir
Björns. Afskaplega heimskulegt,
það viðurkenndi hún.
Svo eitt kvöld, stuttu eftir að hún
hafði tekið þessa ákvörðun, varð
hún þess vör, að Björn var lagöur
af stað í Kot. Hún ákvað strax að
líta ekki út um gluggann, og til að'
tryggja það, að hún tæki ekki aðra
ákvörðun, hengdi hún þykkt teppi
fyrir hann. En allt í einu tók hún
eftir því, að hún var búin að henda
teppinu á gólfið og horfði á Björn,
sem stóð á hlaðinu í Koti. Hann
var vafalaust að virða fyrir sér hið
fagra útsýni. Það er fallegt í Koti,
það ber öllum saman um, sem þar
hafa komið. Þó var hún sannfærð
um, að engum hefði þótt þar jafn
fallegt og henni, sérstaklega á
sumarkvöldum, þegar geislar kvöld-
sólarinnar féllu á tún og engjar.
En þótt henni þætti fallegt heima
við bæinn, þótti henni samt enn
fallegra við litla lækjarfossinn
uppi í hlíðinni. Eftir örstutta stund
varð henni litið þangað, og sá, að
hann var kominn upp að íossinum
og setztur niður á sama stað, sem
hún hafði setið áður og dreymt
drauma, sem hún sagði ekki nein-
um; hún átti þá líka enn. Hún
fleygði sér á legubekkinn, sem hún
svaf á um nætur, og fór að gráta.