Vísir - 24.12.1929, Side 18

Y í S I R
FEIGÐARFÖR
(Finsk saga).
Eftir YRJÖ LAITAKAARI.

^fö
GLEÐILEG JÓL!
Halldór R. Giinnarsson.
GLEÐILEG JÓL!
Veiðarfæraverslunin Geysir.

jue
IHFo
Það var að kveldi dags í
miðjum júli. Ofan úr ljósblárri
heiðríkjunni hafði liásumarsól-
in logað yfir Savontlinna allan
guðslangan daginn. Meðfram
ðllum ströndum og inni i hverri
vík stóð greniskógurinn, grænn
og ilmandi. Vötnin lágu spegil-
slétt i lognkyrðinni og djúpt
niðri í blámanum syntu ofur-
litlir gullbryddir skýtottar. All-
ur bærinn stóð á öndinni eftir
ofurlitlum votti af svalri golu,
til þess að rjúfa molluværð
þessa heita sumarkvelds.
Á veitingasvæðinu fyrir fram-
an Casino veitingahúsið, sat all-
mikill mannfjöldi og drakk
svala drykki. Casino baðhöllin
og veitingahúsið standa á ofur-
lítilli eyju, sem tengd er við
land með löngum staurabrúm,
og liggja trjárið niður að vatn-
inu, þar sem gestir lenda bátum
sínum. Ofurlitil hljómsveit lék
finska söngva og dottaði þess á
milli. Það var alt of heitt til
þess að róa út á vötnin, of seint
að fara í bað. Það var eiginlega
eklcert að gera nema sitja og
súpa hveljur af mollu, og fólk
var yfirleitt með ólundarsvip.
Lítill vélbátur leom þjótandi
eins og örskot fyrir skógivax-
inn hólma og stefndi á trjáriðið.
Þegar liann átti eftir hér um bil
þrjár bátslengdir þagnaði vél-
in snögglega og ung ljósklædd
kona stóð á fætur í skutnum.
Hún hoppaði fimlega fram eft-
ir þóftunum, tók rösklega við
árekstrinum þegar báturinn
lenti, og festi honum að því
búnu. Síðan gekk hún upp
tröppurnar róleg í fasi og létt-
stíg. Það var eitthvað yndislegt í
fari þessarar beinvöxnu, tígu-
legu stúlku, sem ósjálfrátt dró
að sér athygli, en jafnframt eitt-
hvað harðlegt og mikilúðlegt,
sem virtist benda á ófyrirleitið
hugrekki og snarræði. Andlits-
drættirnir voru óvanalega fastir
og reglulegir, augun hvöss og
athugul, hárið kolsvart og stutt-
skorið. Á höfði bar hún hvíta
stúdenlahúfu.
Margir lieilsuðu henni með
lotningu. Þetta var Laita Jer-
vinen, einkadóttir og erfingí
gamla, vellauðuga Oskari Jcr-
vinens, einn duglegasti ræðar-
inn og sundkappinn meðal síú-
dentanna og sumargestanna í
Savonlinna, viðurkendur tenn-
isleikari og ófyrirleitnasti ang-
urgapinn af öllum þeim, sem
stunduðu síghngafarir á vötn-
unum. Þannig var Laita Jervin-
en. Og hvar sem hún var, dáðu
menn hana og skjölluðu. Hún
var óskabarn og eftirlæti stú-
dentanna. Og iþróttamenn og
iðjuleysingjar meðal sumar-
gestanna voru altaf á þönum í
kringum hana. Kjaftakindurnar
sögðu, að hún hefði ekki við að
hafna biðlum, og að gamli Jer-
vinen gengi altaf með Iífið í
lúkunum yfir því, að hún
dræpi sig.
Laita Jervinen svaraði kveðj-
unum vingjarnlega, og þó held-
ur annars hugar. Hiin leit hik-
andi í kring um sig, eins og liún
væri að leita að einhverjum.
Að lokum kom hún auga á hóp
stúdenta, sem sátu við yslu
borðin. Þangað gekk hún og
heilsaði flokknum brosandi.
„Má eg fá mér sæti, félagar“,
sagði hún. „Gerið svo vel, og
velkomin!“ svaraði einhver.
Einn stóð upp og lét henni eftir
stól og tók að svipast um eftir
öðrum. Hún settist, og fjörugar
samræður hófust. Allir virtust
vera komnir i prýðilegasta skap
og hlóu og spjölluðu — nema
einn. Hann hallaði sér aftur á
hak í djúpum rótartágastól, og
sagði ekki orð. Það var ungur
maður, vörpulegur og herða-
breiður, karlmannlegur i and-
liti, en dálítið fölur og með
þreytumerki til augnanna.
Það var guðfræðingurinn II-
mari Maukonen.
Nokkur stund leið og samtal-
ið varð fjörugra og fjörugra.
Alt í einu stóð Laita Jervinen
upp: „Við erum flutt út í Saima-
laliti - sumarbústaðinn.Eg erhér
með bátinn minn, og eg nenni
varla að fara ein úteftir. Ilmari,
— Ilmari Maukonen, má eg
biðja yður að gera mér þann
greiða að stýra bátnum mínum
út í Saimalaliti og vera mér til
skemtunar. Það verður orðið
framorðið, en eg skal láta bif-
reiðina aka yður heim.“
Ilmari Maukonen stóð á fæt-
ur, og að því er virtist, án þess
að verða var við öll þau öfund-
araugu, sem á honum hvíldu.
„Með mestu ánægju, ungfrú
Jervinen.“ Röddin var hljóm-
þýð og sterk, en þar kendi
engrar gleði yfip þessu virðu-
lega tilboði, varla vingjarnleiks.
Þau gengu niður. tröppurnar,
stigu í bátinn og leystu land-
festi. Báturinn þaut af stað eins
og urrandi hundur og veifaði
löngum hala af bláum benzin-
reyk á eftir sér. Eftir stundar-
kopn var Iiann horfinn úr aug-
sýn hak við skógklædda hólma.
Ihnari Maukonen og Laita
Jervinen höfðu gengið í skóla
saman. En mjög var það við
ólíkan hag. Hann naut frikenslu
og fátækrastyrks. Hún var
dóttir gamla, volduga Jervinens,
sem veitti helmingi bæjarbúa
atvinnu, átti pappírsverksmiðj-
una í útjaðri bæjúrins og geysi-
legar skógarlendur um nálæg
héruð. Faðir Maukonens hafði
verið einn af skógarhöggsmönn-
um Jervinens, en hafði slasast
og beðið af því bana, um það
bil, sem drengurinn hóf skóla-
nám sitt. Sakir iðni sinnar veitti
stjórn skólans honum þá frí-
kenslu og styrk, en auðvitað
með veikri von um að hann
hætti námi. En það varð ekkert
af þvi. Móðir hans fór að vinna
í verksmiðjunni, til þess að
geta framfleytt þrem börnum
sínum, og drengurinn var stöð-
ugt einn af duglegustu nem-
öndum skólans. Hann átti enga
vini meðal skólabræðra sinna,
kom aldrei þar, sem gleðskap-
ur var á ferðum, því það gekk
erfiðlega með að eiga eins falí-
eg föt og félagarnir og lítið um
skotsilfur. Oft átti liann í vök
að verjast, en þó minna en
vænta mátti í þessu oddborgara-
hreiðri æskunnar —- lærða skól-
anum i Savonlinna. Því Mau-
konen var hvorki öfimdsjúkur,
geðstirður né hefnigjarn — að-
eins fálátur, óframfærinn,
beygður af fátækt. Annars var
liann ágætur félagi og í raun-
inni vinsæll, ef hann hefði ekki
verið svo herfilega fátækur —
og fálátur.
Um Laita Jervinen gegndi alt
öðru máh. Allir liópuðust irn
hana, vildu vera vinir hennar,
vera boðnir í veislur hennar.
Það var sómi að fá að iesa með
henni lexíu, og mikil náð að fá
að lijálpa henni með stærðfræði-
dæmi. En annars þurfti hún
sliks ekki oft við; hún komst
ágætlega af án þess. Ekki var
því heldur að leyna, að kennar-
arnh-, einkum hinir yngri, ættu
bágt með að beita öllum strang-
leik sínum, ef hún átti í hlut.
Yfirsjónir liennar urðu gaman-
mál og góðlátlegar ávítur. Öll-
um fanst það eðlilegt. Hún var
fyrst og fremst dóttir Oskari
Jervinens, og þar að auki ást-
úðleg, lijálpsöm og skemtileg.
Og i Savonlinna var ekkert
mannsbarn svo fáfrótt, að því
væri ekki ljóst, að sliku fólki
víkur maður aðeins góðu.
En á milli Ilmari Maukonen
og Laita hafði tekist einkenni-
leg vinátta þegar á fyrstu skóla-
árunum, þögul vinátta en trölla-
trygg. Þau voru þá í fjórða
bekk. Bekkurinn liafði ráðgert
að gera af sér skammarstrik til
óskunda einum kennaranum, —
reglugerðarbrot, forboðið og
yndislegl. Allir áttu að vera
samtaka til þess að tryggja full-
komna þagmælsku, sökin hvila
á öllum og enginn skerast úr
leik. En svo lcom dálítið óvænt:
Maukonen neitaði að vera með,
án þess að greina ástæður. Það
varð ógurleg vonska, hann Var
hæddur og húðskammaður, —
kallaður svikari, heigull og
sveitarlimur. Hann sat við sinn
keip, en reyndi að forðast ofs-
ann í hinum. — Þá var liringt
inn. Ofsann lægði á yfirborð-
inu, en logaði í hugunum. Þegar
út var hringt, drógu þeir félag-
ar hann út í ysta horn leikvall-
arins og börðu liann grimmi-
lega. Hann reyndi fyrst að verj-
ast. Þá bar Laitá Járvinen að
með nokkrum stúlkum. Hann
hætti að bera hönd fyrir höfuð
sér, en horfði á liana með ör-
væntingarsvip. Og samstundis
skildi unga stúlkan livað um
var að vera, skildi þennan þráa
þjáningarsvip og örvæntinguna
í augnaráðinu. Hann gat ekki
tekið þátt í þessu. Hann mundi
missa fríkensluna. Hann var sá
eini, sem borgaralegt réttlæti
skólans mundi ríða að fullu, ef
eitthvað kæmist upp. — Henni
varð ákaflega bylt við þessa
liugsun, það greip hana óstjórn-
legur sársauki: „Hættið þið!“
hrópaði hún náföl af reiði og
stappaði í jörðina. „Eg tek held-
ur ekki þátt í þessu. Og sá, sem
slær Ilmari Maukonen er fjand-
maður minn!“ Það kom fát á
drengina og úr barsmið varð
ekki meira. Þetta var byrjun
vináttu þeirra Ilmari og Laita.
Og þessi vinátta óx slöðugt
meðan þau voru samvistum,
þó þau hefðu lítið saman að
sælda, varð að traustri, orðfárri
samúð, sem hélst við allan
skólatímann,
Maukonen fór á háskólann í
Ábo, Laita til höfuðstaðarins og
síðan til útlanda. Fundir þeirra
urðu færri, en ef til vill enn þá
meira mótaðir af þögulli sam-
úð og trúnaði, sem ekki þurfti
orða við. — Þangað til i sumar.
Það var alt i einu eins og Mau-
konen væri týndur Iienni. Hann
var i bænum. En einhvernveg-
inn fór það svo, að þau hittust
aldrei, að minsta kosti aldrei
ein. Það særði Laita ákaflega
og samtímis varð lienni það
Ijóst, að hún unni Maukonen,
unni honum ákaft og þráði
hann. Þessi uppgötvun kom
henni í fyrstunni mjög á óvart,
en hún var alt of gerhugul og
traust í skapi til þess að leyna
sjálfa sig þvi. Og það var eng-
an veginn ætlan hennar að láta
fæna sig ást sinni. Þess vegna
ásetti hún sér við fyrsta tæki-
færi að komast að sannleikan-
um um hug Maukonens til sín.
Hún vildi ekki eiga neitt undir
tilviljunum. Hún var ekki að
nafninu einu dóttir gamla Jer-
vinens, mannsins, sem með
járnklóm og stálvilja liafði
skapað sér miljónir úr pappír.
Vélin urgaði, og báturinn
hentist yfir gljátæran vatnsflöt-
inn. Það varð yndislegt kveld.
Á bak við skógarbrúnirnar í
vestri var rauðgullinn bjarmi,
sem varð fölbleikur er ofar dró
og hvarf loks saman við blám-
ann. Yfirborð vatnanna lélc i
öllum litum himinsins, gylt,
fölrautt, blátt. Og inni við
strendurnar vörpuðu skógarnir
skuggakögri um vötnin. Öðru
hvoru mættu þau bátum, fylt-
um sumarklæddu fólki. Smá-
eyjarnar, sem svo mikill fjöldi
er af i nágrenniSavonlinnaflugu
fram hjá. Þau voru að komást
út á allbreitt vatn, sem þau
þurftu að fara yfir til þess að
komast til Saimalahti.
Þau sátu þögul. En það var
enginn friður né trúnaður í
þeirri þögn, hana skorti þá ró
og öryggi, sem mótað hafði
samvistir þeirra í gamla daga.
Þau fundu það bæði. Maukonen
sat á afturþóftunni og stýrði,
Laita beint á móti honum, og
hallaði sér upp að litla vélar-
húsinu. Hvorugt gat fundið
upp á neinu til að segja. Nokk-
urar strjálar athugasemdir um
fegurð kveldsins. Það var alt og
sumt — og löng þögn.
„Þér sjáist aldrei meira, II-
mari- Maukonen. ‘
„Finst yður það, fröken Jer-
vinen. Mér finst eg sjá yður oft
— hvað eftir annað í sumar.“
„Finst yður það?“ Það voru
vonbrigði í röddinni, undrun.
Svo honum fanst það. Það var
eins og vegur lokaðist framund-
an henni. Hún varð ein í bátn-
um.
Hann hlaut að hafa orðið
þess var. Augnatillit hans, sein
hafði verið fjarlægt, dróst sam-
an, nær, dróst að henni: „Ung-
frú Jervinen“, sagði hann ofur-
hægt. „Eg kem ekki víða, og síst
af öll getið þér búist við að hitta
mig oft í yðar hóp. Eg er fátæk-
ur og verð að vinna í sumar-
fríinu mínu. Alt þetta vitið þér
vel. Og köllun mín, það starf,
sem eg hefi verið að búa mig
undir og vona að fá að vinna —
það er ekki talið mikils virði
meðal vina yðar. Verið þér ekki
að andmæla þessu, þér eruð of
góð til þess. Það er einkis virði,
eða öllu heldur, það er þess
virði, sem nemur tekjunum.
Sem prestur er eg tveggja
verksmiðj uverkamanna virði.
Og það er ekki mikið — finst
yður það?“
Hann talaði rólega. Það var
engin beiskja í orðum hans.
IJann talaði um sig sjálfan á
sama hátt og á skólaárunum,
djarflega og falslaust. En hann
hafði sitt eigið viðliorf við hlut-
unum. Það var eins og liann
setti alt, sig sjálfan og alla aðra,
á sinn stað, með óbifanlegri
festu. Það var þessi eiginleiki,
sem fyrst liafði aflað lionum
vináttu Laita og seinna ástar
hennar. og hún fann að það var
henni gersamlega sama, hvers
virði staða hans væri metin.
Hún elskaði þennan mann um-
svifa og brotalaust. Hún þráði
að vera lionum alt, sem kona
getur manni verið best, og eiga
ást lians. Alt annað fanst henni
hégómi. ,
Það varð löng þögn. Hún vildi
ekki mótmæla honum, og gat
engu lcomið upp af þvi, sem
hún vildi segja.
„Munið þér þegar við gengum
í skólann ?“ bætti liann við „Það
voru yndislegir dagar. En vitið
þér hvað það er, að vera þar,
dag eftir dag, ár eftir ár, snauð-
ur meðal auðugra. Það liefi eg
verið frá þvi er eg fyrst man
eftir. Eg hefi þjáðst afskaplega
vegna fátæktar minnar. Köld
tillit hafa leikið um mig eins og
frost, og gustur hæðnishlátra
blásið um mig frá barnæsku.
Og það var ekki af þvi eg væri
fátækur. Mér var svo himinhf-
andi velkomið að vera það. Það
var af þvi að eg krafðist þess að
verða að manni, þrátt fyrir fá-
tækt mína.Munið þér „borðstof-
una“ mína, litla dimma liornið,
þar sem eg var vanur að borða
bitann minn. Haldið þér að það
hafi verið af ást á einverunni?
Nei, það var af því, að molarnir
mínir voru nægilega beiskir án
ertinga og særandi orða. Og þeir
voru dýrir, dýrari en ykkar
hinna, sem aðeins kostuðu pen-
inga. Þeir kostuðu þrek móður
minnar.“
Laita Jervinen Iiorfði niður
fyrir sig. Henni lá við gráti.
Hann ætti að vita hve fegin
hún skyldi gefa honum auðæfi,
ef það voru þau, sem hugur
hans þráði. „Við vorum ekld alt-
af slæm við yður. Ilmari Mau-
konen“, sagði liún í vandræðum
sinum.