Forvitin rauð - 01.01.1974, Blaðsíða 8

A sínum tlma mörkuðu bessi lög tímamót í
löggjöf og meðferð fóstureyðingamála vegna
þess að bau heimila, að félagslegar aðstæður,
nánar tiltekið heimilisástæður, séu teknar með
1 reikninginn við mat á bvi hvort heilsu konu
sé "mikil hætta búin" ef hún gengur með og
fæðir barn. En tímarnir breytast og nú er
ljóst að betta ákvæði er ófullnægjandi, jafn-
vel þótt bað bjóði upp á nokkra túlkunarmögu-
leika. Akvæðið hljóðar svo: "... má meðal
annars taka tillit til bess, [við mat á
hættunni} ef konan hefur þegar alið mörg börn
með stuttu millibili, og er skammt liðið frá
siðasta barnsburði, svo og til bess, ef konan
á við að búa mjög bágar heimilisástæður vegna
ómegðar, fátæktar eða alvarlegs heilsuleysis."
(9.gr. 3. mgr.) Ber vel að merkja að þetta
ákvæði stendur ekki eitt sér og sjálfstætt, til
dæmis er ekki hægt að fara fram á fóstureyðingu
vegna mikillar fátæktar og ómegðar eingöngu,
ef konan er sjálf stálhraust. Markmið bessara
laga var að vernda heilbrigði kvenna, ýmist
með því að banna aðgerð eða leyfa, ef sú þörf
þótti brýnni. Lögin eru nú einnig að miklu
leyti úrelt í ljósi bessa tilgangs, vegna þeirra
framfara, sem orðið hafa og eiga sér stöðugt
stað i l'æknavísindum, td. á sviði fóstureyð-
inga. En jafnvel bótt við skoðum lögin með
tilliti til þess takmarkaða leyfis, sem bau
veita i raun, er ýmsum spurningum enn ósvarað.
Það verður að vísu að telja að fóstureyðing
sé td. heimil ef lif konunnar er beinlínis í
hættu, bótt við verðum að ráða bað af öðrum
atriðum (sbr.þ.gr.), en hvað er bá nákvæmlega
lifshætta? Er td. sjálfsmorðshvöt einn báttur
hugtaksins? Vitanlega verðum við að telja að
svo sé, en hversu brýn þarf þá hættan að vera?
Eða er það nægilegt að sá möguleiki sé til
staðar að fæðingin hafi dauða móðurinnar i för
með sér? Þótt slík tilfelli verði æ fátíðari
er slíkt alltaf hugsanlegt, td. ef konan fæðir
utan sjúkrahúss, svo að ef hin rétta túlkun
félli á þennan veg, væri frekari rökræða
óbörf.
Litum nú á yngri lögin, "Lög um að heimila 1
viðeigandi tilfellum aðgerðir á fólki, er
koma í veg fyrir, að bað auki kyn sitt" nr.16
frá 1938. Þau geyma nokkur s4rákvæði, sem
upphaflega var ætlað rúm i lögunum frá 1933,
en hlutu ekki náð fyrir augum þingsins i bað
sinn. Er tilgangur bessara laga annars vegar
að fyrirbyggja raunir hugsanlegra afkvæma og
hins vegar að létta lífsbaráttu viðkomandi
aðila. Leyfisveiting samkvæmt bessum lögum
hlýtur strangari málsmeðferð, leyfi eru veitt:
í fyrsta lagi ef hætta er á að afkvæmið biði
tjón vegna arfgengra sjúkdóma eða erfðagalla.
I öðru lagi ef fóstrið hefur skaddast annað
hvort vegna slyss eða sjúkdóms móðurinnar. I
báðum tilvikum er bað gert að skilyrði, að
hætta sé á að fóstrið verði veruleaa vanskanað
eða haldið alvarlecrum andlegum eða líkamleaum
sjúkdómi, fávitahætti eða glænahneigð. I
þriðja lagi ef konunni hefur verið .nauðgað,
beas. af siðferðis-eða mannúðarástæðum.
Fyrir síðast töldu heimildinni er bó sett bað
skilyrði, að konan kæri nauðgun begar í stað
og einnig að maðurinn verði sekur fundinn fyrir
dómi. Þótt fyrra atriðið sé ekki fráleitt
vegna sönnunarerfiðleika, bá er seinna skil-
yrðið vissulega fráleitt af sömu ástæðu, sem
og vegna bess að- likur eru á að of langt verði
liðið á meðgöngutímann begar málið er útkljáð.
Það er einnig vafasamt að fvrra skilyrðið fái
staðist að kona sé bvinguð til að opinbera
auðmýkinau, serr) hún etv. helst kysi að. gleyma
eða strilca yfir, en ber bó fram sem málsástæðu
beaar hún veit að hún er bunguð og finnur að
henni er ofraun að bera ávöxt atburðarins
undir belti og til fulls broska.
Því miður er ekki nokkur vegur að gera fram-
kvæmd samkvæmt bessum logum nokkur fullnægjandi
skil hér, bó er rétt að stikla á helstu laga-
ákvæðunum er betta varðar samhengisins vegna.
X lögum 38/1935 eru settar reglur um fram-
kvæmd í lo. gr.: 1) hvar aðgerðin skuli fara
fram, 2) hvers gæta skuli, 3) form ákvörð-■
unar (leyfis), og 4) opinbera skýrslugerð.
Þannig er tekið fram að aðgerðin skuli sam-
ræmast fyllstu viðurkenndu kröfum læknisfræð-
innar í bvi skyni að tryggja velferð konunnar,
sem býðir að bess skuli gætt að hún hljóti
ekki af líf-eða heílsutjón.
Það skilyrði er sett að aðgerðin fari aðeins
fram á sjúkrahúsum sérstaklega viðurkenndum
i bessu skyni. Tvímælalaust má ætla að i
bessu skilyrði eigi að felast sú trygging að
konan njóti fyllsta öryggis. Aðgerð má aðeins
framkvæma ef fyrir liggur rökstudd. greinargerð