Forvitin rauð - 01.01.1974, Blaðsíða 10

allt er 1 pottinn búið, koma til með að bera
ábyrgð S að gera sælan og koma til broska.
Það er bvi siðferðileg ákvörðun bæði hvað
viðkemur henni sjálfri(og hún hefur vissu-
lega skyldur við sjálfa sig ) og öðrum í
fjölskyldunni sem og hinu væntanlega barni.
Það er undarleg árátta hjá fullorðnu fólki
(læknum og löggjöfum)að vilja hafa vit fyrir
öðru fullorðnu fólkii jafn viðkvæmu og per-
sðnulegu máli, ýmist á þann veg að banna
konum eða, eins og lika er hugsanlegt, bjóða
þeim að framkvæma fóstureyðingu við þessi
skilyrði. Slík afskipti af mikilvægri ákvörð-
un og atvikum i lifi manneskju brjóta i bág
við grundvallar lögmál löggjafarinnar, sið-
ferðisreglur sem eru réttheerri almennum laga-
boðum settum þeim til fyllingar. Eg er i
þessu sambandi fyrst og fremst að hugsa um
réttinn til friðhelgi einkalífs, i víðtækri
merkingu - sem sé að menn hafi rétt á að
ráða persónulegum málum sinum svo sem kyn-
lifi, getnaðarvörnum, fjölskyldustærð, vinum,
trúarskoðunum og matarræði án afskipta annarra
manna, einstaklinga eða opinberra aðila.
Sllk afskipti eru einkum og sérílagi óvið-
eigandi,þar sem einkalifi manna er sjaldnast
hætta búin af einkalifi annarra manna. í>ó
er það ekki útilokað og er þá rétt að athuga
málið í ljósi þess hvort slik hætta sé nægi-
lega aðkallandi til að réttlæta að grund-
vallarreglan um frelsi manna til að ráða
einkalifi slnu sé skert.
En hvað með ákvæði 1. 38/1935 eru þau full-
nægjandi og eðlileg og rétt? Ef mikil hætta
er búin lifi eða heilsu konu er læknum tveim
rétt og jafnvel skylt (sbr. lífshættu við
fæðingu eða fósturlát, sbr. S.gr.s.l.) að
framkvæma fóstureyðingu. Eitt það dýrmæt-
asta sem manneskjan á er heilbrigði, bæði
líkamlegt og andlegt. Ef heilsu manneskju
er hætt vegna þungunar, eru það þvi frum-
mannréttindi, að hún fái fyrirbyggt þessa
hættu. Það er hlutverk læknisins að gefa
konunni upplýsingar og að aðstoða hana við
að ákveða eðli þessarar hættu og hversu
mikil hún er, og skylda hans að fyrirbyggja
hana ef konan fer fram á það. En hlutverk
lækna í þessu sambandi hefur löngum verið
misskilið á þann veg að beim bæri að taka
ákvörðunina fyrir konuna og er eðlilegt að
ýmsum hafi vaxið sú ábyrgð i augum, að eiga
að taka svo þýðingarmikla og persónulega
ákvörðun fyrir aðra fullorðna manneskju. Það
er nú almennt vitað og viðurkennt, að umhverfi
og aðbúnaður hefur áhrif á heilsu fólks og
liðan, og þvi eðlilegt og rétt að hyggja að
þessum atriðum við mat á heilsufarsástæðum.
Það sem eitt sinn þótti bera vott um mikið
frjálslyndi og mannúð, þykir bvi nú, eins og
gengur, sjálfsagður hlutur og er óþarfi að
fjölyrða frekar um það, en rétt að fjalla að
lokum litillega um þau atriði, sem mestum
deilum veldur: félagslegar ástæður og almenn-
an sjálfsákvörðunarrétt einstaklings í máli
sem þessu, rök og réttindi, sem núgildandi
lög um fóstureyðingar brjóta í bág við.
Félagslegar ástæður fyrir því að kona vill fá
fóstureyðingu geta verið mýmargar. Yfirleitt
er það bannig að bungunin er til komin af
slysni, en þó getur hitt einnig átt sér stað,
að einhverjar ástæður komi til eftir að konan
er orðin bunguð af frjálsum og fúsum vilja sem
valda þvi að hún breytir ákvörðun sinni um áð
eiga barnið. Gæti slík ástæða átt rót að
rekja til nýrra möguleika i námi eða vinnu
eða til tilfinningalegra ástæðna svo sem vin-
slita við karlmanninn. Ef konan hefur orðið
þunguð gegn vilja sínum af slysni, kæruleysi,
fávisku eða vegna vanbroska, td. vegna þess
að bað hefur orðið lykkjufall, pillan brugðist
eða hún hefur hreinlega haldið að maðurinn
tæki pilluna, geta margvislegar ástæður legið
því til grundvallar að hún vill ekki ganga með,
svo sem bær er áður var getið eða aðrar, sem
einnig varða framtíðarmöguleika. Oft er aldur,
hár eða lágur, megin ástæðan og taka mörg
lönd sem enn hafa ekki viðurkennt fullan sjálfs-
ákvörðunarrétt konunnar, tillit til slíkra
rakaf en setja oft handahófsleg aldursmörk.