Forvitin rauð - 08.03.1979, Blaðsíða 9

lega sem andstæður. Og það þarf að gera
gott betur en að segja : Þessi forsíða lýgur
með þögninni - það þarf að greina lygina,
brjóta upp hið falska samhengi og gera það
að andstæðum sem eru andstæður. En við erum
vön að sætta okkur við andstæður og þver-
sagnir svo að það þarf að gera enn betur -
það þarf að búa til samhengi líka.
Georg Lukács sagði aó góðir rithöfundar
ættu að vera raunsæir hvað sem það kostaði,
ef þeir væru það, lýstu þeir jafnframt
breytileika þjóðfélagsins, sókn verkalýðsins
og hnignun borgarastéttarinnar en hvort
tveggja væru sögulegar staðreyndir. Þannig
bókmenntir leiddu lesandann til aukins skiln-
ings á þjóðfélagi sínu, verkið sem slíkt og
heildarmynd þess hefði þau áhrif á hann, að
hann skildi og skynjaði þá þróun og þau sam-
hengi sem fælust I hinu raunsæa verki. Þetta
sást best og skörulegast £ hinum miklu 19.
aldar höfundum eins og Balzac, sagði Lukács.
Bertold Brecht sagði aftur á móti, að
höfundar á 20.öldinni gætu alls ekki notað
sömu tjáningarform og höf'. á öldinni sem
leið, enda töluðu þeir um allt annan veru-
leika, við allt öðru vísi áhorfendur. "Lok-
að" heilstætt verk eins og Lukács var svo
hrifinn af, væri sömuleiðis út £ hött, les-
andi/áheyrandi skoðaói það með sérheim, sem
ekki krefðist eins eða neins af sér. Það
þyrfti að opna verkið og tala til fólksins ,
krefja það um umhugsun og afstöðu, abbast
upp á það með nærgöngulum spurningum, brjótí
það staónaða form og listrænu blekkingu sem
skapar þægilega fjarlægð milli listar og
viðtakanda hennar.
A.B.R. hyllir Brecht og hans kenningar
og segir að hann hafi skilið, að róttæk list
verður að brjóta niður neytendavitund fólks
bæói með efnismeðferð og formi. Viðtakand-
inn verði að fá tækifæri til að skilja sjálf—
ur stöðu sina og tilfinningar £ pólitfsku
samhengi. En þá kemur l£ka til kasta lista-
mannsins £ þv£ aö greining hans á veruleika
okkar og úrvinnslan á honum séu bæði raunsæ
og hafi einhvern skilning á baráttuleiðum
fram að færa.
Pælt og kýlt.
Ef greiningin á stöóu kvenna og möguleik-
um £ kapitalisku þjóðfélagi er heiðarleg og
gagnrýnin er staðan svolitið vonlaus og
botnlaus - þvi mióur. Kúgun kvenna er bæði
gömul og ný, hún er alls staóar i kringum
okkur og skæðust er hún ef til vill £ okkar
eigni vitund - okkar eigin hugsanagangi og
hugmyndun. Og hvernig geta róttækir lista-
menn brugðist við - hvernig hafa þeir brugð-
ist við allri kvenfrelsis/kvennakúgunarum-
ræðunni og hvaða lærdóm má draga af þeim
viðbrögðum?
A.B.R. lýsir tveimur heldur dauflegum
farvegum sem kvennabókmenntir þ.e. bókmennt-
ir eftir konur - hafa runnið ansi mikið
eftir. Annars vegar hefur töluvert verið
skrifað af bðkum um kúgaðar konur, þar sem
ástandið er greint - og búið. Lesandi
stendur nánast £ sömu sporum eftir lestur-
inn og fyrir hann. Menn geta velt þv£ fyr-
ir sér hvort Einkamál Stefaniu eftir Ásu
Sólveigu sé þannig bók. Hins vegar hafa
verið skrifaðar bækur þar sem kúgunin er
greind fram og aftur, söguhetjan (kona)
vaknar til vitundar um kúgun sina, brotnar
undan henni og drepur sig. Þannig endar
kvenfrelsisbókin Le eftir Hjördisi Mölle-
have. Svona getur farið með raunsæið ef
kúgunin er mikil og alls staðar, og val-
kostir eru £ sjálfu sér ógn vesældarlegir -
ef nokkrir. Eða getur það flokkast undir
raunsæi að láta konu brjótast sigursæla
undan kúgun sinni og öðlast frelsi mitt £
þjóðfélagi sem er gegnsýrt af misrétti og
kúgun? Og getur maður sagt að sjálfsmorð
sé uppörvandi lausn fyrir baráttukonur?
A.B.R. talar hins vegar um mjög skemmti-
legan valkost - sem er um leió hvorki nýr
né frumlegur en hefur einhverra hluta vegna
l£tið sést £ £slenskum nút£mabókmenntum.
Hér verð ég þó að nefna tvær undantekningar
a.m.k., sem ekki eru af verri endanum, þ.e.
frábærar sögur Svövu Jakobsdóttur og ný
bók Magneu Matthiasdóttur. Góður rithöf-
undur getur nefnilega betur en nokkur ann-
ar notað fmyndunaraflið - búið til mynd af
þv£ frelsi , sem við eigum svo bágt með að
sjá fyrir okkur sem veruleika. Allir eru
alltaf að búa sér til vonir og drauma -
þv£ eins og Freud segir :
Segja má að sá sem er hamingjusamur
halli sér aldrei að imyndunaraflinu -
það gerir aðeins sá sem er ófullnægður.
Öfullnægðar óskir eru orkulind £mynd-
unaraflsins og hver einstök birtingar-
mynd þess er uppfylling óskar, sárabót
fyrir ófullnægðan veruleika.
En nú er £myndunaraflinu ef til vill
hvergi beitt hressilegar en £ afþreydjngar-
frh. á bls. 33