Morgunblaðið - 03.04.1959, Blaðsíða 14

14
MORCVIStíLAÐIÐ
Föstudagur 3. aprfl 1959
Stefán Hólm Jónsson
vélstjóri — minning
SJALDAN hefur hin íslenzka
J>jóð goldið jafn mikið afhroð í
fangbrögðum sínum við Ægi eins
Og dagana er togarinn Júlí frá
Hafnarfirði og vitaskipið Hermóð
ur fórust með samtals 42 vösk-
um drengjum á bezta lífsskeiði
©g vart fullhörðnuðum ungum
mönnum. Þessir menn voru við
öflun brauðs til handa þjóð vorri
og við opinber þjónustustörf á
hafi úti.
Það er oft strangt að sækja auð
i greipar Ægis, og aldrei hefur
þótt hlíta að það reyndu aðrir en
velvirkir kunnáttu- og mann-
skapsmenn. Dýrkeypt reynsla
hefur kennt íslenzku þjóðinni að
búa að þessum útvörðum sínum
sem bezt hún getuir og gera
samkvæmt því kröfur til þeirra.
Arðurinn og aflaföngin eru oft
mikil og sóknin gengur að ósk-
um, en alltaf öðru hverju heggur
Ægir stór skörð í framlínu ís-
lenzkra útvarða og svo var nú
um þessar mundir.
Stefán Hólm Jónsson var éinn
þeirra vösku drengja, sem fórust
með togaranum Júlí.
Stefán var fæddur í Kaupmanna
‘höfn 1. sept. 1910. Faðir hans var
Sigurður Jónsson, læknir, ættað-
ur af Eyrarbakka, en móðir
Christine Elisabeth fædd Hólm
hjúkrunarkona af dönskum og
sænskum ættum. Er Stefán var
kornungur fluttust foreldrar
hans til Færeyja. Þar var faðir
hans héraðslæknir í mörg ár. 10
ára var Stefán sendur til náms
við Korsvejensskole á Amager
í Kaupmannahöfn. Þar lauk hann
gagnfræðaprófi. Um það leyti
fluttust foreldrar hans til Kaup-
mannahafnar á ný. Syskini Stef-
áns voru þrjú, ein systir, sem dó
ung og tveir bræður, sem búa í
Kaupmannahöfn.
Þegar Stefán var um 16 ára
gamall, hneigðist hugur hans
mjög að rauhæfri vitneskju um
umheiminn og að landi föður
hans. Hann réð sig þá á eim-
skipið Gullfoss og komst á þann
hátt hingað heim til ís-lands og
ílentist hér upp frá því. Hann
hóf nám í Vélsmiðjunni Hamri
h.f. og að því loknu við Vélskól-
ann í Reykjavík og lauk þaðan
vélstjóraprófi vorið 1936. Siðan
hefur Stefán mestmegnis stund-
að vélstjórn smærri og stærri
skipa fram til hinzta dags, nema
um fimm ára skeið sem þau hjón
in bjuggu í Kaupmannahöfn.
Tvítugur kynntist Stefán eftir-
lifandi eiginkonu sinni Lovísu
Guðmundsdóttur frá Holti í Hafn
arfirði. Þeim hjónum varð sex
barna auðið. Fimm þeirra lifa:
Elísabet gift Guðmundi Pálssyni
búandi í Hafnarfirði, Guðmund-
ur er stundar vélsmíðanám í
Keflavík og býr þar með unnustu
sinni Elínu Yngvarsdóttur, en til
heimilis með móður sinni eru
yngri drengirnir Sigurður, Stefán
og Eyþór. AUt er þetta myndar-
fólk og mannvænleg böm.
Stefán var traustur maður,
þrekmikill og gjörvilegur að allri
vallarsýn, velvirkur vélstjóri og
hagur á allt er að því starfi laut.
Hann var hinn bezti heimilis-
faðir og börnum sínum mikil fyr
irmynd. Hann unni heimili sínu
mjög og kunni að meta og njóta
þess, sem heilsteypt samlíf
hjóna býður enda hafa þeir, sem
gerst til þekkja, oft brugðið því
við, hversu þau hjónin hafa borið
vel uppi erfiðleika lífsins ef ein-
hverjir voru, og hversu þau nutu
gleðinnar heil í skauti heimilis-
ins eða í félagi við sína nánustu.
Stefán, þú hófst hina sjálfstæðu
lífsgöngu þína einn og óstuddur
í framandi landi. Þér rann samt
blóðið til skyldunnar og þú
fannst þína köllun. Þú tókst á í
baráttu lífsins eins og hetju sæm
ir og líf þitt minnir oss á djarfa
framgöngu og prúðmannlega. Þú
féllst eins og hetja við mikinn
orðstír í fangbrögðum við Ægi
hinn mikla.
Vertu sæll Stefán, kæri vinur
og félagi. yið miiuiumst þín allt;
frá þeim tíma er við sáum þig
fyrst ungan og glæstan í undir-
búningi að lífsbaráttunni. Þá
blasti við framtíðin björt og full
af viðfangsefnum. Síðan hafa
leiðir ýmist legið saman eða skil-
izt, en þegar litið er yfir leiðina
alla, eru hvarvetna góðar og
gæfuríkar endurminningar þar
sem þú og þinn andi iifir skap-
andi með þínum nánustu og
styrkir þá.
Ég bið guð að blessa og styrkja
syrgjandi eiginkonu þína, börn
og tengdabörn. Megi hann eink-
um annast litlu drengina ykkar,
sem allt of stutt nutu þinnar föð
urlegu umhyggju og verndar.
Hann gefi þeim gæfuríka framtíð
og styrki þá til dáða og dreng-
skapar í minningunni um góðan
föður sinn.
Friðg. G.
Kveðja.
Hreyfi eg vina, lítinn Ijóðastaf.
Lífsgleði þína feiur sollið haf.
— Utan úr heimi
Framh. af bls. 12.
fólk, sem ég ekki vil nefna, svar-
aði henni eitthvað á þessa leið:
— Við höfum stritað hér og þolað
hvers konar erfiðleika öll stríðs-
árin — og nú eigum við einnig
að fara að gefa matinn af borð-
um okkar!
En þetta er að sjálfsögðu hrein
fávizka. Það er einnig til mjög
geðþekkt fólk i Svíþjóð.
Að viðurkenna þá veröld,
sem við, lifum i
— Talið þér sem einn hinna
svonefndu menningar-böisýnis-
manna, þegar þér minnizt á „Eyju
þolgæðisins"?
— ,,Menningar-bölsýni" — ég
hefi vist aldrei getað glöggvað
mig fyllilega á merkingu þess
hugtaks. Og þegar ég skrifa að
við, hver og einn, sitjum aleinir
á eyju, sem ég kenni við þolgæði,
þá er það i rauninni ekki bölsýni,
sem að baki býr, hcldur bjartsýni.
— Við verðum 811, a. m. k. að
vissu marki, að viðurkenna þá
veröld, sem við lifum í, og freista
þess að bæta hana. Það má ljóst
vera, að menning okkar er í hættu
stödd — en það hefur menningin
nú raunar alltaf verið! Það ermin
skoðun. Það er að segja hin æðri
menning — menning andans. En
allt til þessa hefur hún þó lifað
af hina margvíslegustu afbrigði
einræðis og kúgunar.
Það er ekki vonlaust!
— Samt sem áður hafið þér
stundum virzt bölsýnir á framtíð
hins vestræna hugmyndakerfis?
— Ég veit ekki — við eigum
ekki að vera bölsýn, þá verður
allt svo tilgangslaust.
— Er ekki eitthvað til, sem
nefnt er „heilbrigð bölsýni"?
Kýs eg að reynast, vinan mæta
mín,
megnug að létta raunasporin þín.
Sé eg í anda glaðra vona vor,
vegurinn sýndist greiða heilla-
'spor.
Mun þessu eigi mega finna stað?
Miningin glöð og fögur sýnir það.
Brátt hefir dregið fyrir sæla sól,
sviplega dimmir oft um jarðarból
Nú hefir sorgin sveipað þína leið.
Signi þig trúar birtan mild og
heið.
Bið eg, þig verndi líknarherrann
hár,
hjartanu veiti styrk og þerri tár.
Blessun hans veitist börnunum
og þér.
Biður þess veit eg hann, sem far-
inn er.
Ástvinakveðja.
Ástkæri svanni, svalan yfir mar,
sendi eg kveðju minnist þess er
var.
Minnist hve oft eg ykkar þráði
fund,
átti þá marga ljúfa gleðistund.
Ástvinum mínum færð er fregnin
sár.
Fellur um bernsku-vanga harma-
tár.
Honum á vald eg ykkar forsjá fel
Föðurnum, sem oss blessar líf og
hel.
Skilja nú leiðir lítið stundar-bil.
Lyftið þið trúaraugum himins til.
Áttum við nokkurs annars kostar
völ?
Alvizkan ræður hverri jarðlifs
dvöl.
Kærleika okkar enginn slíta má,
eftir þér bið eg vina Guði hjá,
þar mega tengjast aftur ástar-
bönd.
Elskunnar faðir þekkir meinin
vönd.
Hjartfólgnar þakkir hjartans
vina mín.
Himnanna sjóli bið eg gæti þín.
Jarðlífið einatt færir erfið spor.
Eilífðin löng og fögur bíður vor.
B.
(„Eg lifi og þér munuð lifa“.)
— Ja — þá er það einmitt slík
bölsýni, srm nú við og við ættum
að temja okkur. — Hinn vest-
ræni heimur er ekki sigraður,
en honuu. er mjög ógnað. Og ég
er einn þeirra, sem telja, að verði
enn hert á ógnuninni, þá beri
honum að verja sig — og það
með öllum tiltækum ráðum. En
sem stendur tel ég það mest um
vert, að við gerum okkur fylli-
lega ljóst, að okkur ér ógnað, að
við erum á hættusvæðinu, og að
ógnunin mun vaxa og vaxa, ef
við veitum ekki viðnám. — Því
miður halda margir því fram, að
það sé vcnlaust, að allt sé fyrir
fram tí pað. En slíkt megum við
ekki láta okkur um munn fara.
Þvert á móti eigum við að segja:
Það er ekki vonlaust! Þar með
höfum nefnilega við unnið fyrsta
sigurinn.
En h«v sem "T.-u líður er bar-
átta andstæðra hugmyndakerfa
staðreynd og vandamál, sem ekki
er hægt að láta sem vind um eyru
þjóta. Það verða menn að gera
sér ljóst og — lifa samkvæmt því,
hver og einn.
— Gerir fólk það?
— Það er ekki L rgt að tala um
fólk almennt. Sagan lítur aðeins
á einstaklinginn.
Siðfc ðisþrosl.i án trúar.
— Hafið þér sótt til fanga í
gríska menningu?
— Það er hin fyrsta vestræna
menning, sem við eigum henni
margt að þakka. En að sjálfsögðu
er hægt að túlka hana og skýra á
mismuna di vegu. Aðalatriðið er,
að við lærum, að við getum ekki
dregið okkur út úr eða komizt
undan þeim heimi, sem við lifum
í. Nú skiptir þróun heimsins hvert
mannsbarn — þá, sem ekki geta
flúið á náðir trúarinnar. Og þeg-
ar maður hefir ekki hæfileikann
til að trúa, þá er bjargast án hans.
Erlendur Erlendsson
fyrrv. veitingamaðúr — minning
HINN 14. september 1958 andað-
ist Erlendur Erlendsson í Holly-
wood, Californíu, frá eftirlifandi
konu Þórdísi Hauksdóttur og 5
mannvænlegum börnum þeirra.
Erlendur var fæddur 7. septem-
ber 1905 að Giljum, Hvolhreppi.
Foreldrar hans, Erlendur Jóns-
son frá Arngeirsstöðum, Fljóts-
hlíð, dáinn, og kona hans Jó-
hanna Einarsdóttir, og lifir hún
son sinn, hátt á áttræðisaldri, er
býr á Njálsgötu 71, Reykjavík.
Flestir Reykjavíkurbúar á ár-
unum 1945 til 1952 þekktu Er-
lend undir nafninu Elli á Röðli,
því hann byggði og starfrækti
með mikilli prýði og dugnaði
Veitingahúsið Röðul við Lauga-
veg.
Faðir Erlendar andaðist, þegar
hann var á unga aldri, frá konu
sinni og stórum barnahóp, með
litlum efnum, og varð því Erlend
ur að fara ungur að heiman til
að leita sér gæfu og frama.
Hann ávann sér mikla trú sök
Og það getur vel gengið. — Ég
er þeirrar skoðunar. að menn geti
öðlazt siðferðisþroska án trúar.
Akademian og dómar hennar.
— Hafið þér nokkuð á móti því,
að segja eitthvað um Pasternak
og Nóbelsverðlaunin?
— Sænska akademían reynir að
fylgja fyrirmælum erðaskrárinn-
ar út í æsar, eftir því sem unnt
er. Nú er þess að gæta, að í fyrra
komu fram mjög margar tillög-
ur um veitingu bókmenntaverð-
launanna. Ég held, að til greina
hafði komið um 40 höfundar, allir
í úrvalsflokki á alþjóðamæli-
I kvarða — og þá segir sig sjálft,
■ að erfitt er að skera úr um það,
! hver sé fremstur. — Frá mínum
bæjardyrum séð er ekki hægt að
taka tillit til pólitískra aðstæðna,
þegar um mat á bókmenntum er
að ræða. Þar verður bókmennta-
legt gildi eitt að ráða — og það
er vissulega að finna hjá Paster-
nak — að mínum dómi í óvenju-
ríkum mæli.
Það er eðlilegt, að rætt sé og
deilt um veitingu Nóbelsverð-
launa um allan heim, — þannig
á það að vera. Og það hefur vissu-
lega glatt okkur, að Edmund
Wilson, einn af kunnustu gagn-
rýnendum Bandaríkjanna, sem
skrifar í „The New Yorker" — að
hann, sem kann rússnesku, hefur
lýst því yfir. að hann telji Past-
ernak afc.r merkilegan rithöfund,
en Wilson hefur sérstaklega
kynnt sér bæði „Dr. Zivago" og
mörg af eldri ritverkum Paster-
naks.
Akademían gerir sitt bezta, en
að sjálfsögðu verður ekki um það
sagt, hversu haldgóðir dómar
hennar eru í hverju tilfelli. Hvað
Pasternak viðvíkur hefi ég þó
engar áhy^gjur. Hann hafði til að
bera allt, sem við þurfti. — Hann
verðskuldaði tvimælalaust Nóbels
verðlaunin.
um dugnaðar, lipurðar, forsjálnl
og trúmennsku.
Eðillega varð hann að mæta
mörgum örðugleikum á lífsleið-
inni, en með dæmafárri þraut-
seigju yfirsté hann hverja raun,
án þess að láta bilbug á sér finna.
Snemma hneigðist hugur hans
að matreiðslustörfum, fyrst á
skipum og síðar á landi, og var
hann talinn afbragðs góður mat-
sveinn og framreiðslumaður.
Hann hafði einnig unnið við
járnsmíðar, mótorvélar, svo eitt-
hvað sé talið, og vissi ég að hann
var svo lagtækur og hagur að allt,
sem hann lagði hönd á, lék í hönd
um hans.
Árið 1953 fluttist Erlendur með
fjölskyldu sína búferlum til
Kyrrahafsstrandar Canada, Van-
couver, og urðum við brátt góðir
kunningjar.
Skömmu eftir komu hans til
Vancouver, lagði hann stund á
trésmíðar, er hann stundaði til
dauðadags.
Hann var hamhleypa við smíð-
ar og var svo eftirsóttur að hann
var aldrei atvinnulaus.
Erlendur var stórvirkur og
rausnarlegur, greiðvikinn og
hjálpfús með afbrigðum er við
vildi hafa, en lét ekki hlut sinn,
er honum fannst við eiga.
Um haustið 1957 fluttist hann
með fjölskyldu sína til Holly-
wood, Californíu, þar sem hann
keypti sér veglegt hús.
Erlendur varð fyrir því slysi
síðastliðið sumar að fótbrotna og
komst hann ekki til heilsu eftir
það.
Okkur sem þekktum Erlend kom
á óvart að þessi káti og glaði
maður á bezta aldri, skyldi hverfa
af sjónarsyiðinu fyrir aldur
fram.
Ég og fjölskylda mín viljum
votta eftirlifandi konu hans og
börnum, aldraðri móður og syst-
kinum okkar innilegustu hlut-
tekningu við fi'áfall Erlendar.
Blessuð sé mirining hans.
Geir Jón He'gason
Vancouver B.C. Canada.
* KVIKMYNDIR +
Gamla Bíó:
RIDDARAR HRINGBORÐSINS
Þetta er amerísk kvikmynd
tekin í litum og CinemaScope, en
gerð í Englandi. — Fjallar mynd-
in um þjóðsagnahetjuna ensku
og alkunnu, Arthur konung, er
uppi var á 6. öld og riddara hring
borðsins, — riddarareglu, sem
hann stofnaði (The Knights of
the Round Table). Á þessum
tímum ríkti mikiil innanlands-
ófriður í Englandi því að landið
var konungslaust og margir höfð
ingjar landsins reyndu að brjót-
ast til valda. Arthur varð þeirra
hlutskarpastur fyrir fulltingi
hraustra manna sinna, ekki sízt
vinar sins, franska riddarans
Lancelot. Var Arthur krýndur til
konungs og gerði hina fögru að-
alsmey, Guinevere að drottningu
sinni. En konunginum var þá ó-
kunnugt að hún og Lancelot
höfðu áður fellt hugi saman.
Einn af höfðingjum landsins,
Mordred, sem kvæntur var fóst-
ursystur Arthurs og gerði kröfu
til ríkis, reyndi að nota sér til
framdráttar vitneskju sína um
ástir drottningarinnar og Lanc-
elot, og fór svo að lokum að kon-
ungurinn gerði Lancelot útlægan
en skipaði drottningunni að fara
í klaustur. — Verður sú saga
ekki rakin hér nánar.
Þetta er mikil mynd og vel
gerð. Er bersýnilega reynt að
komast sem næst hinum rét.ta
sögulega ytri búnaði og gefur
það út af fyrir sig myndinni sitt
gildi. En leikurinn er einnig
prýðisgóður, einkum þeirra
Roberts Taylors er leikur aðal-
hlutverkið, Ava Gardner er leik-
ur Guinevere og Mel Ferer er
leikur Arthur konung.