Morgunblaðið - 03.04.1959, Side 15

Föstudagur 3. apríl 1959
MORGUWBLAÐIÐ
15
Skúli Skúlason:
Norsk efnahagsmál
Róðurinn var þyngri hjá Norðmönnum
á siðasta ári, en árin á undan, og
atvinnuleysi varð meira en nokkurn-
tima eftir strið. — Sildin brást, farm-
gjöld lækkuóu og skógarafurðir féllu
verði. — En þó eru Norðmenn bjart-
sýnir á framtiðina
Þegar norsku blöðin voru að
gera upp reikningsskil síðasta
árs, var talsvert meiri barlóms-
tónn í skrifum þeirra en verið
hefur í áramótagreinum fyrri ára.
Var einkum bent á, að ýms göm.
ul og rótgróin fyrirtæki berðust
í bökkum vegna samkeppni frá
löndum austan járntjalds, og
þyldu ekki þær álögur sem þau
væru látin bera. Einkum voru það |
tóvinnufyrirtækin sem urðu illa j
úti vegna erlendrar samkeppni,!
en um álögur hins opinbera skal j
þess getið til gamans, að eina'
stóra eldspýtnagerð Nóregs, sneri I
sér til stjórnarinnar í haust og
kvaðst verða að leggja árar í bát, j
ef ríkið hætti ekki að leggja sér-
skatt á eldspýtur. Eldspýtna-
pakkinn kostaði sem sé nkr. 1,45
í búðunum, og þess vegna voru
svo margir farnir að nota útlenda
kveikjara að eldspýtnasölunni
stórhrakaði. Stjórnin brást vel
við þessu, strikaði yfir fram-
leiðsluskattinn og einn góðan
veðurdag var eldspýtnaverðið
komið niður í 0.75. Um leið dróst
salan á kveikjurunum saman í
lítið sem ekki neitt, innflytjend-
urnir segjast hafa birgðir til
margra ára. En Nitedalseld-
spýtnagerðin réð aftur starfsfólk-
ið, sem hún hafði orðið að segja
upp.
Þó eldspýturnar skipti litlu
máli í þjóðarbúskap Noregs, tel
ég rétt að nefna þetta dæmí, því
að það er svo auðskilið. Og margt
smátt gerir líka eitt stórt.
Öðru máli gegnir um útflutn-
ing skógarafurða. Þegar gott verð
er á pappír og tréni á heims-
markaðnum hækkar verð á
timbri hjá pappírs- og trémyll-
unum og þar af leiðandi á skóg-
inum sjálfum. Snemma á árinu
sem leið, fór að verða tregða
á skógarafurðasölu, sem hafði þau
áhrif, að miklu minna var höggv-
ið af skógarviði en áður. Skóg-
arhögg nemur í góðum árum 8
milljón rúmmetrum, en mun
hafa orðið innan við 6 milljónir
árið sem leið. Það segir sig sjálft,
að margir vinnudagar fara til
þess að höggva 2.000.000 rúm-
metra af skógi. Og þá má spyrja:
— Á hverju lifðu þeir þá, sem
misstu af skógarvinnunni. Svarið
er: — Þeir voru skráðir atvinnu-
lausir eða lifðu á rýrri atvinnu
fremur en að þiggja styrk. Um
þetta leyti í fyrra voru nær 40
þúsund skráðir atvinnulausir og
fyrir tveim mánuðum var talan
44.000, þar af 2.300 konur. Það
svarar til þess að 20. hver vinnu-
fær maður sé atvinnulaus
Kíkisstjórnin hefur reynt að
spyrna móti atvinnuleysinu með
því að fá 110 milljón króna fjár-
veitingu' til atvinnubóta, eink-
um við vegavinnu. En þrátt fyrir
þessa ráðstöfun, sem kom til
framkvæmda snemma í vetur,
hefur atvinnuleysið aukizt.
Svo kemur misheppnuð síldar-
vertíð ofaná, bæði í fyrra og nú.
Og Lófót- og Finnmerkurfiski
hefur einnig valdið vonbrigðum,
rýr afli og stóraukinn tilkostnað-
ur. Afleiðing: fjöldi útvegsmanna
á flæðiskeri.
Hvað vegur á móti?
Ef ekki kæmi fleiri kurl til
grafar I þjóðarbúskap Noregs,
en þau sem nefnd hafa verið,
mundu horfurnar hjá frændum
vorum ekki þykja glæsilegar. En
öryggi þjóðarinnar felst í því, hve
r;far margþætt framleiðslan og
útflutningurinn er, Þar sþilur
mikið á milli okkar, sem nær
eingöngu höfum feng hafsins að
selja úr landi.
Verzlunarflotinn hefir lö.igum
verið Norðmönnum sú hjálpar-
hella, sem jafnað hefur gjald-
eyrishallann á vöruskipíunum.
Hann hefur undanfarm ár skilað
hátt á 3. milljarð króna í er-
lendum gjaldeyri. Með sömu .farm
gjöldum og fyrir tveim árum
mundi hann geta gefið allt að
einum milljarði meira. En vegna
lækkandi farmgjalda var snemma
ársins farið að leggja skipum
upp. Það þótti tíðindum sæta um
þetta leyti í fyrra, að spánýtt
skip frá Knudsen skipakóngi í
Haugasundi var „bundið við
garðinn“ er það kom frá skipa-
smíðastöðinni. Að vísu ekki nema
nokkrar vikur, en fleytan var
líka yfir 30.000 lestir. Annars eru
það ekki nema eldri skipin, sem
tekin eru úr umferð, en þó ekki
svo gömul að þau geti talizt af-
lóga. Því að norski flotinn er
yfirleitt nýlegur. Af mótorskipa-
flotanum er 76% yngri en tíu ára,
af eimskipaflotanum 55%. En
85% af tankskipaflotanum er
yngri en tíu ára.
Norski flotinn (skip yfir 100
lestir) var 1. jan. 2757 skip, sam-
tals 9.9 milljón lestir brúttó. Og
þó að um 20. hluti flotans væri
óvirkur þá, voru samt fleiri lest-
ir á floti undir norsku flaggi, en
verið höfðu næstu áramót á
undan. Svo mikið hafði bætzt við
af nýjúm skipum árið 1958.
Eitt mesta vandamál norsku
siglingafélaganna er samkeppnin
frá Pan-Lib-Hon (þ. e. skipum,
sem skráð eru undir flöggum Pan
ama, Liberíu og Hondúras til þess
að komast hjá sköttum og hjá því
að fullnægja þeim kröfum. sem
siðaðar þjóðir gera til kaups, við-
urværis, vinnutima og öryggis
skipshafna sinna). Það eru ekki
hvað sízt grisku skipakóngarnir
Onassis og Niarchos, sem nota sér
þessa smugu, til að sigra í sam-
keppninni við heiðarlegar sigl-
ingaþjóðir.
Vatnsorkuiðnaðurinn er orð-
inn svo r.iikilsverð atvinnugrein
í Noregi, að segja má að hann —
sumpart í sambandi við ýms efni
úr jörðu framfleyti verulegum
hluta þjóðarinnar. Áburðarverk-
smiðjurnar, sem kenndar eru við
Rjúkan, þó þær séu ekki þar
nema að jitlu leyti nú orðið, eru
kunnastar í þeirri grein hér á
landi, enda voru þær fyrsta stór-
iðjufyrirtækið í efnaframleiðslu,
sem byggði tilveru sína á ódýrri
vatnsorku — og köfnunarefninu
í loftinu. Það yrði of langt mál
að skýra frá hinni margvíslegu
notkun vatnsaflsins til efnis-
vinnu, og skal því einkum getið
einnar greinar slíkrar fram-
leiðslu, sem svo til nýlega var
farið að reka í stórum stíl, en
það er alúminíumframleiðslan.
Hún hefur verið rekin alllengi í
smáum stíl í landareign Heyang-
urs-Bjarnar í Sogni, og sést hér
í eldhúsum á fjölmörgum heim-
ilum.
En eftir stríð hófst ríkisstjórn-
in handa um byggingu nýrrar
og stórrar alúminíumbræðslu,
sem nefnist Árdal og Sunndal
Verk, sem hefur farið smávax-
andi en virðist geta haldið áfram
að vaxa meðan nokkur vatnsorka
fæst handa henni í grennd við
iðjuverið. í dag er ársframleiðsl-
an kringum 100.000 lestir af alú-
miníum og söluverð hennar 350
milljón krónur. Erlendur kostn-
aður við þessa framleiðslu (aðal-
lega kaup og flutningur á b'auxit,
sem alúminíum er unnið úr) nem-
ur um 150 milljónum, svo að
hreinar gjaldeyristekjur af fyrir
tækinu eru 200 milljón nkr. á ári.
Þykir þetta svo gott búsílag, að
nú stendur til að verja 793 millj.
kr. til nýrra vatnsvirkjana og
vélakaupa, þannig að bræðslan
geti skilað 160.000 lestum af alú-
miníum á ári og telst þá svo til
að hreinar gjaldeyristekjur af alú
miníum verði 300 milljón n. kr. á
ári, þrátt fyrir að nokkurt verð-
fall hefur orðið á þessu efni. En
notkun þsss fer sívaxandi.
Landbúnaðurinn er minni
sveiflum háður í Noregi en hér,
þó vitanlega skipti sumarveðr-
áttan miklu fyrir uppskerumagn-
ið. En það er eins oft, að of
miklir þurrkar valda tjóni og
að regnið geri það. Sjaldan er líka
sama veðráttan um allt land svo
að þegar ofþurrkasumar er aust-
anfjalls, er óþurrkasumar vest-
anfjalls. Síðan norskir bændur
fóru að leggja meiri stund á korn
rækt en áður, er enn meira komið
undir tíðarfarinu. En síðan 1949
hefur sáðland korns aukizt um
40% og telst nú vera yfir 200.000,
en áætluð uppskera af því 500
þúsund lestir korns á ári, eða
sem svarar kringum 125 kíló á
hvern landsbúa. Til útsæðis fyrir
þetta uppskerumagn þarf kring-
um 40.000 lestir af sáðkorni. Áð-
ur tóku bændur jafnan frá út-
sæði til næsta árs, en síðan korn
einkasala var lögtekin skila þeir
allri uppskerunni í myllurnar og
kaupa sáðkornið hjá einkasöl-
unni, en það fyrirkomulag hefur
ýmsa galla. T. d. er spáð góðu
vori í ár og þess vegna vilja
bændur síður bráðþroska sáð-
korn, svo að einkasalan er » vand
ræðum með að koma því út. Bygg
er langsamlega mest ræktað aílra
korntegunda; hefur ræktun þess
aukizt um nær 240% á síðustu
tíu árum, en hins vcgar hefur
hveitiræktin rýrnað um 54%, rúg
ræktin um 42, og hafraraektin um
20%, miðað við sáðlandsstærð.
Það er vélanotkunin og vaxandi
örðugleikar á að fá vinnufólk í
sveitirnar, sem valdið hefur
þeirri breytingu á búnaðarhátt-
um, sem hér hefur verið minnzt
á. Með aukinni kornrækt er líka
hægt að draga úr kaupum er-
lends korns. Norðmenn telja hins
vegar að þeir eigi ekki að fara
lengra, en vera sjálfum sér nógir
með framleiðslu kjöts og mjólk-
urafurða. Kjarnfóður til þeirrar
framleiðslu verða þeir að miklu
leyti að kaupa fyrir erlendan
gjaldeyri, en áburð til kornrækt-
arinnar fá þeir að mestu leyti
fyrir norska peninga. Og svo er
umstangið meira við húsdýra-
haldið á þessum tímum fólks-
leysisins. Þess vegna standa nú
sum fjós tóm á ýmsum frægum
kúabúsjörðum, en akrarnir hafa
margfaldazt.
Mjólkurafurðir og kjöt hafa
hækkað í framleiðsluverði síðustu
árin, jöfnum skrefum við hækk-
andi kaup. Bændur kvarta sáran
undan afkomu sinni, en þo held
ég að þeir séu einna bezt settir
allra stétta í norsku þjóðfélagi,
til jafnaðar. Þeir, sem versí eru
settir, eru tvímælalaust fiski.
mennirnir, sem ráða sig upp á
hlut. Einstöku sinnum hreppa
þeir eina af feitu kúnum hans
Faraós, en oftar held ég að þeir
komi úr verinu með einhverja
vinsældir í vetur. Um 16.000 leikhúsgestir hafa séð þessa bráð-
skemmtilegu óperu. Næsta sýning verður nk. laugardag og er
það 28. sýningin á „Rakaranum“. — Myndin er af Kristni Halls-
syni og Jóni Sigurbjörnssyni í hlutverkum sínum í óperunni.
af þeim grindhoruðu. Þeir lifa í
sífelldri óvissu.
„Rauða strikið".
Yfirleitt má segja að góður
vinnufriður hafi haldizt í Noregi
sl. ár. Þó urðu ekki verulegar
breytingar á kaupgjaldi, þó að
vöruverð færi yfirleitt hækkandi.
í haust var fyrirsjáanlegt að vísi
talan mundi fara upp úr 166 stig-
um, eða því sem kallað er „rauða
strikið“, en af því hefði leitt
endurskoðun allra kjarasamn-
inga. Til þess að afstýra þessu
var skipuð stór nefnd atvinnu-
rekenda og -seljenda, en þó
minna gagn yrði að henni en
stjórnin mun hafa gert sér von
um, er ekki að efa að dálítið
hefur unnizt í baráttunni gegn
verðbólgunni. En til þess að forð-
ast „rauða strikið" varð stjórnin
samt að biðja um aukafjárveit-
ingu hjá Stórþinginu til þess að
greiða niður verð á nauðsynjum,
og mun sú leið verða farin þetta
ár á enda, að greiða niður mjólk,
ost, smjör o. fl. Þegar þetta er
skrifað er vísitalan 164 stig.
-----Eins og sjá má af framan-
sögðu eiga Norðmenn í baráttu
við taprekstur sumra atvinnu-
vega, við vaxandi samkeppni á
heimsmarkaðnum, við verðbólg-
una og — við atvinnuleysið. Síð-
an norska þjóðin fór á ný að ráða
sér sjálf eftir hernámsárin 1940
— 45, hefur ráðamönnum hennar
tekizt að verjast atvinnuleysinu,
en nú fyrst hefur það orðið eitt
af mestu vandamaiunum.
Sami flokkurinn hefur ráðið í
Noregi síðan stríðinu lauk. And-
stöðuflokkarnir saka stjórnir
þeirra Gerhardsens og Torps um
óviturlega efnahagspólitík og
halda því fram að alls konar
höft og ofstjórn — „statsdiri-
gering“ — hafi tafið eðlilega efna
hagsþróun þjóðarinnar. Þetta
getur vel verið, en hins vegar
er ekki hægt að sanna það, því
að andstæðingarnir hafa ekki haft
tækifæri til að sýna kenningar
sínar í framkvæmd.
En svo mikið er víst, að fleirum
en stjórnarandstæðingum leiðast
sum þau afskipti, sem hið opin-
bera og allar nefndirnar hafa af
daglegu starfi þjóðarinnar.
Skúli Skúlason.
Magnús Thorlacius
hæstarcttarlögmaður.
Málflutningsskrifstofa.
Aðalstræti 9. — Sími 1-18-75.
EGGERT CI.AESSEN og
GÚSTAV A. SVEINSSON
hæstaréttarlögmenn.
Þórfhamn við Tempiarasund
Iðnrekendur — kaupmenn
Maður með bókhaldsþekkingu og reynslu í inn-
flutningsverzlun vill taka að sér aukastarf við bók-
hald eða bréfaskriftir. Tilboð merkt: „Hagkvæmt
— 5817“ sendist afgr. Mbl.
Byggingarlóð á Seltjarnarnesi óskast til kaups. Til-
boð, er tilgreini verð og stærð, sendist í pósthólf
1294.