Morgunblaðið - 13.12.1960, Blaðsíða 6

6
M n * v u i * nifí
Þriðjudagur 13. des. 1960
Bókín um IVSugg
Björn Th. Björnsson: Guð-
mundur Thorsteinsson —
Muggur. Ævi hans og Iist.
Útgefandi: Helgafell 1960.
★
Það sem ég vildi fyrst segja
almenningi um þessa bók er það,
að hún er í alla staði vegleg. —
Efni hennar er hugnæmt, jafnt
sagan af Mugg sem myndirnar
af listaverkum hans. Þetta er
myndskreytt ævintýri, sem gerzt
hefur á okkar dögum fyrir allra
augum. og þó er það einhvern
veginn svo fjarlægt og ótrúlegt,
eins og ævintýri eiga að vera,
fagurt og sorglegt í senn. Til
bókarinnar hefur heldur ekkert
verið sparað, og allt er vandað
sem í hana er lagt. Þetta fer ekki
alltaf saman, — íburður og
smekkvísi, á ég við, en hér fer
það saman svo greinelaga að ekki
orkar tvímælis.
Efamál er að útgefandinn,
Ragnar Jónsson, hefði getað
fundið nokkurn mann jafnhæfan
Birni Th. Bjömssyni til að rita
og ganga frá bók um líf og list
Guðmundar Thorsteinssonar, því
að í Birni sameinast ágætlega
þrennt í senn: að vera skáld og
rithöfundur, sagnfræðingur og
listfræðingur. Þessi bók heimtar
einmitt alla þessa eiginleka af
höfund sínum, til þess að geta
orðið ágæt.
Útvarpserindi Björns um listir
og listamenn hafa jafnan verið
vel samin og áferðargóð, en ekki
fritt við að stundum hafi gætt í
þeim áróðurs fyrir vissar lista-
stefnur, og andúðar á öðrum,
þegar hann fjallar um það, sem
efst er á baugi í dag. Aftur á
móti gætir þess ekki í listskýr-
ingum hans á þeim verkum og
stefnum, sem fjær liggja okkar
tíð. Þá hefur það brugðið fyrir
í fyrirlestrum og ritgerðum
Björns (og í skáldsögunni Virk-
isvetri) að Kiljan skjóti upp
kolli í stil hans hér og þar, eink-
um þar sem hann vill sem bezt
kosta sér til. Þessu lýti gerði ég
hálfvegis ráð fyrir i bókinni um
Mugg, áður en ég hóf að lesa,
en grunur minn reyndist ástæðu
laus. Hér sannar Björn Th. það
frammi fyrir guði og mönnum,
svo að óyggjandi er, að hann á
sér og hefur fullkomlega á valdi
sínu sinn eigin stíl, hlýjan, djúp-
an og skáldlegan — frásagnar-
máta, sem hann fellir Ijúglega
að þessu fallega efni, sem hann
er að móta: söguna um líf og list
Muggs.
Nú þætti það kannski bezt
hæfa að ég sem ritdómari færi
með eigin orðum að draga fram
viturlegar ályktanir af lesning-
unni og ekki sizt myndunum,
lýsa einkennum listamannsins
og staðsetja hann I íslenzkri og
alþjóðlegri listasögu, með réttri
skírskotun til umhverfis hans og
samtiðar. En svo bagalega vill til
að ég hef miklu minna vit á mál-
aralist en aðstandendur bókar-
innar, útgefandinn og höfundur-
inn. Að vísu get ég af fullri sann
færingu og einurð sagt hverjum
sem er, að mér þykja myndir
Muggs ákaflega skemmtilegar.
Mér finnst ég skilja þær og lista
manninn eins vel og við hefðum
verið nánustu sálufélagar, en það
er bara mitt einkamál. Þar að
auki hefur Björn Th. Björnsson
sjálfur tekið af mér og öðrum
Guðmundur Thorsteinsson
það ómak að skilgreina þetta.
Hann hefur bók sína á stuttu
forspjalli, þar sem nann dregur
upp mynd af Mugg, sem hann
veit sannasta eftir að hafa þol-
inmóður tínt saman öll sundruðu
minningabrotin, er geymzt hafa
um líf listamannsins, prentuð og
ekki prentuð, og lengi og fast
l rýnt í verk hans alls gáðum aug-
um, þangað til hann hafði les-
ið úr linum þeirra og litum og
allri áferð þeirra, kjarna þess
sem þau hafa inni að halda:
sjálfan sannleikann um höfund
þeirra.
Björn Th. Björnsson segir:
„Guðmundur Thorsteinsson
kemur eins og huldumaður inn
í íslenzka list. Hann er fiðlungur
þjóðvísunnar, ýmist glaður og
hlýr eða dreyminn og angurvær,
og honum dvelst löngum í álfa-
borgum hugans. Hann kemur að
stapanum, þar sem stúlkan situr
féð í blárri sumarnóttinni, þar
sem áin bugðast eftir döggvotu
undirlendinu; hann sér hamarinn
opnast, og huldusveininn gengur
út. Aðra stund er hann staddur í
glitheimi ævintýra, þar sem
kóngsdæturnar sselu eiga heima;
þær hafa litla kórónu á höfði og
smáan fót; líkami þeirra innan í
bjöllukjólnum er grannur eins
og reir, léttur eins og dúnn. Og
þegar hann kemur í tröllaheima,
verður þar glens og gaman; þau j
tútna af hlátri og skella sér á,
lær. Hann er þar aufúsastur
gesta.
Þegar hann snýr aftur til okk-
ar, hefur hann ennþá ljóma æv-
intýrsins í augum. Drættir mann
lífsins eru honum mildir og
mjúkir, hjúpur hlutanna spunr.-
inn úr þeli góðleikans. Því lærir
hann ekki að brynjast gegn
veðrum veraldar; sólfar líðandi
stundar og hið snögga él slá
strengina í brjósti hans, en hon-
um er aðeins gefin örstutt stund
til þess að láta það endurhljóma
í hlutunum, sem hann hefur á
milli handa. Vatnslitur barns er
honum nóg, eða tálguhnífur og
spýta. Hafi hann skæri, pjötlur
eða pappir, eða nál og ísaums-
þráð, er það honum einnig nóg.
Það vakir að vísu fyrir honum
að mála, mála stórar myndir, en
hugurinn leyfir ekki svo ’.anga
viðstöðu við eitt og sama verk.
Honum verður mest úr því sem
lifnar af snöggum hugmyndum
og leikur létt í hendi.
Það er ekki fyrr en kvika lífs-
fjörsins tekur að hniga, að hann
stöðvast við stórt verk, altaris-
töflima Kristur læknar sjúka. Og
frá henni deyr hann, rúmlega
þrítugur maður.
Hann er fiðlungur þjóðvísunn-
ar, gáskafullur og angurvær, og
tónar hans eru hreinir, þótt
stundum sé hrosshár eitt í
strengjum og fiðlan holað tré.'-*-
Þessi tilvitnun í bók Björns
Tt. Björnssonar gefur hvort
tveggja í senn, rétta mynd af
ágætri rittækni höfundarins, og
skilningi hans á því hugljúfa
fyrirbæri, sem líf og list Muggs
hefur orðið í meðvitund okkar
flestra, svo það minnir á sól-
skinsblettinn, sem Jónas orti um
forðum. Mitt í rysjugu tíðarfari
dægranna sjáum við hann enn í
heiði, þennan sólskinsblett, og
langar til að setjast þar.
Bókin um Mugg er í sama
broti og listaverkabækur Helga-
fells, 181 blaðsíða, þar af rúm-
ur helmingur myndasíður. Eund-
in í sterkt strigaband í Bókfelli
hf. Myndamótin gerði Prentmót.
Guðmundur Daníelsson.
* 0 0-0. 0.0 0 0- 0*
Lótið Jólatrén
í friði
>NÚ FÆBIST jólasvipurinn
óðum yfir bæinn, m. a. er nú
unnið að því á vegum bæj-
(aryfirvaldanna að setja upp,
fjólatré víðs vegar um bæinn,<
ivið kirkjur, á torgum, túnum
og háum stöðum. Flestum eru
jólatrén mikið augnayndi, og
þá ekki hvað sízt börnunum.
Samt hefur það verið svo und-’
anfarin ár, að illa hefur geng-,
ið að verja trén fyrir áreitni
skemmdarvarga og þjófa.l
Unglingar og jafnvel fullorðn
ir menn gerðu sér leik (eða
iðju) að því að brjóta greinar
af trjánum, sem þeir hafa
væntanlega prýtt heimili sín,
með, brjóta Ijósaperurnar eða
skrúfa þær úr stæðunum og'
hafa á burt með sér. í fyrra
voru menn jafnvel staðnir að
því að höggva sér greinar.
Verst gekk þá að verja trén
á Sunnutorgi í Langholti og
við Laugarneskirkjuna. Urðu
gæzlumenn trjánna þar jafn-
vel fyrir aðkasti unglinga.
Nú er það von manna, að trén
fái að standa í friði og skær
Ijós þeirra að loga út öll jól.
Eru kennarar og skólastjórar
í barna- og unglingaskólum
sérstaklega beðnir að brýna
fyrir nemendum sínum að
trén séu til augnayndis en
ekki handargagns.
iðna5arfyrirtæki
óskast til kaups. Tilboð er tilgreini um hvaða fyrir-
tæki er að ræða og áætlað söluverð óskast sent afgr.
Mhl. fyrir 16. þ.m. merkt: „Iðnfyrirtæki — 1431“.
* Lúcíumessa
'í dag er Lúcíumessa. Dag-
urinn hefur borið þetta nafn
í margar aldir, og er það úr
kaþólskri trú. Lúcía var
verndardýrlingur Sýrakúsu,
og leið píslarvættisdauða á
dögum Díócletianusar um 304.
Samkvæmt helgisögn átti að
brenna hana á báli, en eldur-
inn vann henni ekkert mein.
Þá var hún deydd með sverði.
Samkvæmt annarri helgisögn
hafði heiðinn unglingur orðið
ástfanginn í fögrum augum
Lúcíu. Hún stakk þá úr sér
augun og sendi honum á fati.
Unglingurinn varð kristinn,
en Guð gaf Lúcíu enn feg-
urri augu. Lúcía nýtur mik-
illa vinsælda í Frakklandi og
á Ítalíu. Er einkum heitið á
hana til hjálpar við augna-
sjúkdómum ýmsum. Á helgi-
myndum ber hún gjarna augu
sín á fati og einnig er hún
oft máluð með lampa í hend-
inni, en nafnið Lúcía er dreg-
ið af lucis, eignarfalli latn-
eska orðsins yfir Ijós. Lúcíu-
messan er hátiðleg haldin í
kaþólsku kirkjun’"’.
• Lúcíudýrkuní
SvíþjóS
Lúciudýrkun barst til Norð
urlanda eins og fleiri kaþólsk-
ir siðir. Hefur hennar eink-
um gætt í Vestur-Svíþjóð
fyrr á öldum, og bera rúna-
steinar því vitni. Elzta frá-
sögn af hátíðahaldi á Lúcíu-
degi er frá seinni hluta 17.
aldar og er á þessa leið: „Á
nótt heilagrar Lúcíu sjóða
þeir kjöt í stórum pottum i
Vermalandi og neyta þess af
góðri lyst um óttubil. Þá segj-
ast þeir vera að éta merg í
beinin." Prófasturinn í Filip-
stad tekur þessa sömu lýsingu
upp nokkrum áratugum síðar
og bætir við, að öls og brenm-
víns hafi einnig verið neytt
í ríkum mæli og „hafi runnið
vel á margan áður en dagur
rann“ Prófasturinn gefur þá
skýringu, að Lúcíunóttin hafi
verið lengsta nótt ársins og
því hafi menn haft meiri þötf
á nokkurri hressingu þá en
endranær. Þessi var einntg
raunin á 16. og 17. öld, r.ður
en gregorianska tímatalið tók
gildi.
Lúcíudagurinn var haldinn
hátíðlegur með ýmsu móti í
Svíþjóð á liðnum öldum. En
snemma komst sá siður á, að
ung kona kom fram í gervi
Lúcíu, í hvítum klæðum og
með ljós í hárinu. En þessi
hátíð rann einnig saman við
aðrar fornar frjósemdarhá-
tíðir norrænar og fékk svip
sinn af þeim. Þannig var sá
siður tiðkaður sums staðar, að
leiða unga kvígu um á Lúcíu.
daginn, og segir eitt sænskt
skáld frá því á skemmtilegan
hátt, er bóndi, sem hélt fast
við hinn forna sið, gekk út
með kvígu sína á Lúcíudag-
inn, en rakst þá á skrúðfylk.
ingu góðborgaranna, með dótt
ur höfðingjans, klædda sem
Lúcíu, í fararbroddi.
• Lúcíur á Norður-
löndum
Lúcíuhátíðin breytti um
svip i Svíþjóð árið 1927, fyrir
tilstilli eins stærsta blaðsins í
Stokkhólmi, Stockholms-Tin-
ingen. Fer það nú þannig
fram, að ung stúlka er valin
Lúcía í keppni á vegum blaðs-
ins. Sú útvalda ekur svo um
götur höfðuðborgarinnar með
fríðu föruneyti á Lúcíudag-
inn og raða borgarbúar sér
við allar götur þar sem föru-
neytið fer um til að fylgjast
með því.
Um 1950 voru ýmsir Lúcíu-
siðir teknir upp í Danmörku
og Finnlandi og á síðustu ár-
um er einnig farið að halda
Lúcíumessuna hátíðlega hér á
landL