Morgunblaðið - 17.05.1961, Side 17
Miðvikudagur 17. maí 1961
MORGVNBLAÐIÐ
17
Á ganífstéttum í borgum fsraels hittast Gyðingar hvaðanæva úr heiminum, sem tala ótal tungu
mál, en eru nú sameinaðir af hinni fornu þjóðtungu, sem vakin var til lífs aftur á þessari öld.
harrn presitarnir og múgur manns
og hrópuðu:
Dsemið hainn! Dæmið híann!
Ðen Jehudia var dæmdur í eins
árs fangelsi og blað hans bannað.
Hann skaut máli sínu til hæsta-
réttar í Damaskius og var
sleppt úr fangelsi gegn trygg-
inigu. Tyrkneski hæstirétturinn
sýknaði hann síðan af ofstækis-
kæru sinna eigin þjóðbræðra.
Þegar mér var sögð þessi
saga duttu mér í hug orð ekils-
ins míns. Hafði ekki Jesus frá
Nazaret einnig sagt: Ó, Jerúsal-
em, Jerúsalem, þú sem ofsækir
spámennina og grýtir þá, sem til
þín eru sendix! Það stóð ekki á
þvi, að þeir vildu grýta Ben Je
hudia. Og það stóð ekki á þeim.
sem töldu það ©kki eftir sér að
elta hann með heiftarhug og
hrópa: Dæmið hann! frammi fyr
ir erlendu landstjórnarvaldi.
Vera má, að ekillinn minn hafi
haft rétt fyrir sér og að Elíezer
Ben Jehuda hafi verið spámað-
ur.
f öllum stærri bæjum í ísrael
er einhver gata, sem ber nafn
Ben Jehuda og í Jerúsalem er
merkilegt Ben Jehuda safn í hús
inu, þar sem hann bjó síðusitu 17
ár ævi sinmar.
var Ráð hebresfcrar tungu eftir
60 áxa starf. hafið til þess vegs
að verða Akademía hebreskrar
tungu. Var stofnumin samþykkt
af löggjafarþingi ísraels, Knesset
og heimssamtökum Zionista.
Með tilkomu hins nýja ríkis juk
ust störf Akademíunnar stór-
kostlega. Ný svið vorv tekin til
meðferðar, svo sem lögvísi, al-
þj óðaréttur, miilirikj asamningar
og utamríkisþjónusta og hebresk
að það mál og þau hugtök, er
slíkum sviðum heyra til. Nú
starfiax Akademían í þrem aðai
nefmdum ási?mt fjölda sérfræð-
inga í öllum greinum nútíma-
mennta, vísinda og tækni. Starfi
bennar er stjórmað af ágætustu
lærdómsmönnum hebreskrar
tungu og úrvalshöfundum þjóð-
arinmar í ijóðum og lausu máli.
Þessi glæsilega þróun hinnar
fornhelgu tunigu 1 lifandi nútíma
mál er virðuleg hliðstæða þeirr
ar blómigvuniar atvinnulífs,
tækni og verfclegra framfara,
sem markað hafa hið stutta
skeið hins fullvalda Ísraelsrífc-
is. En yfir öllu þessu starfi er
sem þliki eitt nafn:
Elíezer Ben Jehuda.
—■ Dautf mál
Framh. af bls. 13.
'('kibbutzim), þar sem málaglund
roðinn var afskaplegur, enda
íólkið í þeim komið hvaðamæva
úr löndum.
IV
0 "''vóHnf rnikla.
En nú hefst í rauninni hið und
ur'samlega afrek Ben Jehuda.
Hann varð að finna hebreskri
tup^u ótölulegan sæg orða og
tjánini.gaxh4tta. Tvö þúsund ára
þróun hafði farið fraimhiá hinni
fornu tungu. Það varð að smíða
þ''mmdir nýrra orða. Það varð
að veiða þúsundir gleymdra
Prða upp úr hafsjó ritaðra heim
ilda. Ben Jehuda kammaði a.nar
þessax h°jmildí,r og gróf uoo orð.
hann tók udd sæg arabískra
orða, sem höfðu greinilegar he-
bre'kar ræ+ur, rneið þau til og
la^aði, ákvað merkimgu þeirra.
Hann ferðaðist borg úr borg.
land úr lamdi, piæeði gegnum
bók'-söfn, gróf í gömlum ritum.
Og bar sem allt an-nað þraut, tók
ihann hebre^kar rætur og smið-
aði ný orð. Með þessum hætti
varð til hin mikla hebreska orða
bók, — æviverk Ben Jehuda. He i
bresku orðin eru þar þýdd á
þrjár höfuðtungur, þýzku, ensku
og frönsku og vísað til orða sem
runnin eru af sömu rót í ara-
•bísku, aissýrsku, arameísku,
grísku og latínu. En það er tákn-
xænt fyrir ástand hebreskrar
tungu eins og Ben Jehuda tók
við henni, að hún átti ekkert orð
til yfir þetta verk hans. Orðabók
leksikon, var ekki til á hebresku
Hann varð að smíða það sjálfur.
Það er í rauninni ógerningur
sð skýra í stuttu máli hvert gíf-
urlegt átak það var að safna til
elíkrar orðabókax og rita hama.
Þetta er risaverk í 17 bindum.
Og hvax átti að fiá fjármagn til
þess að stamda straum af hinum
geypilega kostnaði við útgáfu
Blífcs verks? Það var þá, sem
Hemda Ben Jehuda tók til sinma
ráða. Þegar Ben Jehuda var
tfimmtugur, 25 órum efitir að
Ihamn kom til Jexúsalem, vair
Jiandxit fyxsta ’ indis lofcs full-
gert. Þá tófc frú Hemda sig upp
og fór með handritið til Búda-
pest, þar sem þá voru í þamn tíð
Jiinir ágætustu austurlamdafræð
ingar. Þeir urðu stórum undr-
andi og lá þegar í augum uppi
*ið hér væri á ferðinmi einn
jnerkilegasti skerfur sem nokkr
um einum mainni hefði auðnazt
»ð leggja málvísindum samitíðar
innar. Með dóma hinna færustu
Busturlandafxæðinga hélt hún til
Berlínar og tókst að fá eitt af
Ef luguistu útgáfuf yrirtæk j um
Þýzkalands, Langenschcids
Verlag, til þesg að tafca að sér
útgáfuna með ákveðnum stuðn-
ingi annansstaðar frá. Frú Ben
Jehuda hélt þaðam til Parísar og
tókst með afburða duenaði sín-
um að fá féstyrk hjá ísraels-
félaginu (Alliance fsraélite) og
síðar híá Hilfsverein der deuts-
chen Juden í Þýzkalandi. Þar
með vair útgáfia tfynsta bindis
tryc"ð.
Það er ekki unnt að líta þessa
bók nema fylliast lotninvu. Siálf
ur titillinn er eins o» fiiail rísi
fyxir augum maiiins í hátignar-
le«ri fegurð.
Thesaurus Totus Hebraitatis
Ee Veteris Et Recentiorie.
Auctöre Eliezer Ben Jehuda
Hierosolvm itano.
Þetta þýðir:
Fullfcomin orð«bók hebresfcu
fornrar og nvrrar.
Höfundur Fb'ezer Ben Jehuda
•T erúsalemsbúi.
Þegar Ben Jehuda dó, hafði
hann nálega lokið að rita orða-
bókina, en aðeins fullbúa fyrstu
fimm bindin til prentunar.
Langenscheidsforlagið í Ber-
lín, sem hóf útváfuma, hélt henni
áfram til 1933, en varð bá að
hætta vegna ógnana Nazista.
Það tókst að bjar«a öllu orða—
bókaxverkinu og ölbim handrit-
um til Palestínu, áður en veldi
nafnanma Adólfs Hitlers og Ad-
ólfs Eichmianns næði að tortímaj
því. Frú Ben Jehuda gaf út 6.
7. og 8. biudi ein, 9. 10. og 11.
þekfcingar, nákvæmni, vísinda-
legrar gerhygli og eindæma sköp
unarstarfs á grundvelli hebreskr
ar tungu nálega einsitæð í bók-
menntum veraldarinmar. Hún er
töfrasorotinn sem lýkur upp
vizkubrunnum liðinna alda og
lagði skrínte'eit mál sem lifandi
tungu á varir vo»na eigin sam-
tíðarmanna.
)uinn|
Þess er áður getið, að Ben
Jehuda hafði eklki lemgi dvalið
i Jerúsalem, er úfar risu með
honum og rabbínum Gyðinga og
þrön'«svnus'tu strangtrúarmönn-
um úr þeixra hópi. Þeix gátu
með en«u móti þolað gtaigmrýni
hans, frjálslyndi né stórhuga um
bótaviba. Hann var og ekki ná-
kvæmur um gyðingleg fyrir-
mæli um neyzlu ,hreinnar“
fæðu. En dauðasynd hans í aug-
um þessa fólks var fvrst og
frernst sú að vanhelgn (profan-
era) hinc heilugu tungu ritning
anna með því að gera hana að
davlegu máli fólfcsins.
Og æðstu S'afnaðarleiðtoivnrnir
ákváðu að komia Ben Jehuda á
fcné. Tækifærið barst þeim í
hendur. Tenedafaðir Ben Jehuda
hafði skrifað hvatningargrein í
blað hans og meðal annars sagt
eitthvað á þessa leið til Gyðinga
bindi með börnum sínum. Eftir
dauða hennar gaf son.ur þeirra
hjóna Jehuda Ben Jehuda út
næstu bindi ásamt prófessor
Tur-Sinai, víðkunnum og ágæt
um austurlamdafræðingi. Síðastas
17. bindi verksins var mér tjáð,
er ég var í ísrael hausitið 1957,
að ætti að koma út 1959. Nú vill
svo til, að fyrsta handritsbrot
Ben Jehuda að orðabókinni er
frá París 1879, svo verkið hefux
tekið hann, konu hans og börn
samtals 80 ár. Orðabókin er
talim fyrir ýmsra hluta sakir.
almennt.
Svo látum oss sameina krafta
vora og hefja hergöngu vora.
Prestarnir hugðust nota þetta
og kærðu Ben Jehuda fyrir að
eggja Gyðinga til uppreisnar. Til
sönnunar máli sínu lögðu þeir
fram greinina. Tyrkneska land-
stjóramum eða lögreglunni hefði
aldrei komið til hugar að gera
veður af slíkumi hégóma. En nú
kom alvaxleg ákæra frá sjálfum
leiðtogum Gyðinga í Jerúsalem.
Ben Jehuda var tekinn höndum
og á leiðinni til fangelsisins eltu
Ráðskona
óskast að símastöðinni Brú, Hrútafirði 1. júní n.k.
Gott kaup. — Nánari uþplýsingar gefnar á staðnum.
Símastöðin Brú
Vér óskum eftir að ráða
Stúlku
íil starfa í kjötvinnslu vorri. — Nánari upplýsingar
gefur Starfsmannahald SÍS, Sambandshúsinu.
Starísmarmahald SÍS
VI
Samverkamenn
og síðari þróun.
Ben Jehuda var að sjálfsögðu
ekki einn í leik. Hann átti fleiri
vini og samverkamenn en konu
sína, menn sem voru gagnteknir
sama eldmóði og hann og gkynj
uðu hve voldugt tæki til þjóð-
legrar viðreisnar, menningar og
stjórnmálaáhriifa endurreisn he-
breskrax turigu mvndi verða
Gyðingum. Árið 1890 stofnaði
Ben Jehud/a ásamt þessum sam
herium sínuim Va’ad HaLashon.
Ráð hebreskrar tungu. Það
skyldi gegna tvíþættu hlutverki:
Að rannsaka hebreskar ritaðar
heimildir og safna úr þeim öll-
um þeim orðum, sem notuð yrðu
í lifandi máli og að smíða nýyrði
af hebresfcum rótum. Með störf-
um ráðsins hófst geysimerkilegt
rannisóknairstarf, sem varð
grundvöllur ótrúlega frjórrar
orðsköpunnar. Gömul orð og
orðtöfc frá öllum tímabilum he-
breskra bókmennta vöru graf-
in upp úr gleymsbu og tekin í
notkun á svæðum lista, vísinda,
tæfcni, iðju,- viðskipta og dag-
Ie«ra fr^’nkvæmdarstirfa.
Þegiar Ís'raelsrífci var stofnað
VI
Ég hef kosið að rifja upp þessa
merkilegu sögu í tilefni þess að
frú Golda Meir, utanríkisxáð
herra ísraels, kemur um þessar
mundir í opinbera heimsókn til
fslands. Ég hef kjörið að gera
einmitt þennan þátt ísraelskrar
menningar að umræðuefni mínu
við þetta tækifæri af því að vér
fslendingar, sem sjálfix höfum
varðveitt foma menningartungu
og hafið hana til nýs vegs og
þrosfcia, eigum auðvelt með að
skilja oe meta, hvað hér hefur
verið að gerast í ísrael. Sem
kristin þjóð höfum vér um aldir
nærzt við lindir þeirra helgirita,
sem skráð voru endur fyrir
lönigu á hebreska tungu. Sem vin
samleg viðskiptaþjóð vilium
vér og vita sem gerzt deili á
þeirri mennmgu sem nú á dögum
blómgast í ísrael á hinni sömu
tungu. Sem lítil þjóð, sem á sér
sína sövu mótlætis og rauna, en
auðnaðist aftur að lifa langþráð
an da« fre+sis og sjálfstæðis, er
oss fslendingum auðvelt að
skilja af djúpri samiið sögu ís-
ri?el sþjóðarinnar, gleðjast af
sigrum hennar fagna menningar
afrekum horina»- og rétta henni
bróðurlega hönd.
Lœknaskipti
Þar sem Oddur Ólafsson hefur látið af störfum sem
samlagslæknir þurfa allir þeir samlagsmenn, sem
hafa haft hann fyrir heimilislækni, að koma í af-
greiðslu samlagsins, Tryggvagötu 28, með samlags-
bækur sínar, til þess að velja sér lækni í hans stað.
Sjúkrasamlag Reykjavíkur
UPPBOÐ
Opinbert uppboð verður haldið eftir beiðni yfirsaka-
dómarans í Reykjavík að Fríkirkjuvegi 11 hér í bænum
fimmtudaginn 18. ma, n.k. kl. 1 e.h.
Seldir verða alls konar óskilamunir. — Að sölu óskila-
munanna lokinni verður uppboðið flutt í tollskýlið á
hafnarbakkanum hér í bænum og þar seld alls konar
húsgögn, vélar, grammófónplötur, bækur o. m. fl. eftir
kröfu tollstjórans í Reykjavík, bæjargjaldkerans í
Reykjavík o. fl. Ennfremur ýmsir munir úr dánarbúi
Björgvins Jóhannssonar og Jónínu Víglundsdóttur.
Greiðsla fari fram við hamarshögg.
Borgarfógetinn í Reykjavík