Morgunblaðið - 17.10.1961, Blaðsíða 8

8
MORCV1SBLAÐ1Ð
Þriðjudagur 17. okt. 1961
Ru'ssneski fiskveiðiflotinn
breiöir úr sér á heimshöfunum
MÖNNUM hefur orðið tíðrætt
um rússnesk fiskveiðiskip við
strendur íslands að undanförnu.
Kr fróðlegt fyrir íslenzka út-
vegsmenn og fiskframleiðendur,
sem og alla landsmenn, að vita
nokkuð um hina ævintýrlegu þró
un sovézka sjávarútvegsins frá
stríðslokum. Árlegur afli hefur
aukizt að meðaltali um 135.000
smálestir á síðustu árum. Rúss-
ar reka mikla tilrauna- og rann-
sóknastarfsemi, — starfsemi, sem
í framtíðinni á án efa eftir að
hafa mikil áhrif á okkar ei-gin
sjávarútveg og fiskiðnað.
Útþensla og yfirgangssem!
Rússnesk verksmiðjuskip eru
orðin hversdagslegt fyrirbæri á
heimshöfunum, og járntjaldið
hefur verið dregið frá þessum
þætti í sögu sjávarútvegsins.
Eftirstríðs tímabilið hefur ein-
kennzt af mikilli útþenslu í út-
hafsfiskveiðum Sovétríkjanna.
Nýtízku og vel útbúinn fiski-
floti hefur verið settur á fót.
Víðs vegar um heim hafa Rúss-
ar látið smíða fyrir sig nýtízku
flota af verksmiðjuskipum fyr-
ir frystingu, söltun og niðursuðu
á öllum helztu fisktegundum.
Enn virðist lítið lát vera á þess-
ari miklu uppbyggingu á fisk-
veiðiflota Sovétríkjanna, því að
nýjar pantanir eru gerðar í skipa
smíðastöðvum beggja vegna járn
tjaldsins.
Á síðari árum hafa stórir veiði
flotar, roinnst 50, og stundum
100 fiskiskip verið á sveimd um
svo til öll þýðingarmestu mið
heimsins, langt frá ströndum
heimalandsins, — ebki aðeins á
gömlum veiðisvæðum, eins og fyr
ir utan Noreg, Nýfundnaland,
Labrador og Grænland, fsland og
Færeyjar, heldur einnig við
strendur Afríku, í Guinea-flóa,
úti fyrir ströndum Suður-Afríku
og einnig á suður- og millisvæð-
um í Mið-Atlantshafinu, þar sem
Japanir hafa tekið virkan þátt í
að byiggja upp fiskveiðar Brazilíu
og Argentínumanna.
Okhotsk-hafið og Beringshafið
eru orðin svo til hrein, rússnesk
fiskveiðisvæði, eftir að Rússar
hafa hrakið í burtu og þrengt
mjög að japönskum fiskimönn-
um á þessum höfum. En Rússar
hafa ekki látið hér staðar numið,
heldur hafa þeir einnig, ásamt
Kínverjum, Norður-Kóreumönn-
urn. og Norður-Viet-Nan-mönn-
um, byggt upp stóran Og nýtízku
legan djúphafstogveiðiflota, sem
veiðir út af SA-Asíu. Rússar hafa
gert sig mjög heimakomna í
kringum Aleuta-eyjamar, í Al-
askaflóa og á veiðisvæðunum í
kringum Filippseyjar, svo að
ekki sé minnzt á athafnasemi
þeirra í Suðurhöfum.
hróun í aflabrögðum
Án efa liggja efnahagslegar og
stjórnmálalegar, svo að ekki sé
sagt hernaðarlegar, ástæður að
baki þessari stórkostlegu upp-
byggingu. Það er vitað, að sumar
Evrópuþjóðir, eins og t.d. Bretar
Og Þjóðvarjar hafa í áratugi álit-
ið það mjög þýðingarmikið fyr-
ir sjóher sinn, að ungir menn
fengjust til þess að vera í fisk-
veiðiflota þeirra. Fyrir sjóveldi
hefur það að sjálfsögðu mikið
gildi, að væntanlegir sjóliðar og
sjóliðsforingjar fái sem fjölbreytt
asta reynslu og menntun í sjó-
miennsku. En burt séð frá þess-
um röksemdum, þá er þörfin fyir-
ir aukna fæðu að sjálfsögðu
þyngst á vogarskálinni. Fyrir
byltinguna árið 1917 var íbúa-
fjöldi Sovétríkjanna talinn vera
um 130 milljónir manna. Fimm
sjöttu hluta landaðs fisks kom
úr innhöfum, áim og vötnum, og
það litla, sam kom frá úthöf-
um, var veitt við strendur Sovét-
ríkjanna. í dag eru íbúar Sovét-
ríkjanna taldar vera um 215
milljónir. Á þessu tímabili hef-
ur veiðimagnið ekki aðeins marg-
faldazt, heldur kemur um % hlut
inn frá úthöfunum og verulegur
hluti þess frá veiðisvæðum, sem
eru fleiri þúsund kílómetra í
burtu frá heimahöfnum skip-
anna.
Heildarafla«nagnið árið 1960
var um 3 milljónir smálesta.
— Lengstum voru Kyrrahafs-
veiðarnar þýðingarmestar í
sjávarútvegi Sovétríkjanna, og
það er ekki fyrr en í kringum
1950 og á árunum þar á undan,
sem Atlantshafssvæðið verður
þýðingarmesta veiðisvæði Rússa.
Ásamt Eystrasalti kemur % hlut
inn af heildaraflamagninu úr
Atlantshafinu. Sovétríkin skipa
þriðja sætið í heildarársafla-
magninu af fiski, næst á eftir
Kína og Japan. Hvað viðvíkur
aflamagni af fiski á hvern íbúa,
þá er afli Sovétríkjanna 2,5 sinn-
um meiri heldur en Bandaríkja
N-Ameríku.
Aflinn árið 1959 skiptist sem
hér segir milli veiðisvæða (í
milljónum tonna):
Úthafsafli ......... 1914
Atlantshafið .. 920
Eystrasalt .... 185
Kyrrahafið .. 720
Önnur höf .... 89
Innhöf, ár og vötn 1150
Satmtals: 3064
Innhafsfiskveiðar hafa staðið í
stað. Stafar það fyrst og fremst
af iðnvæðingu landsins. Þeim staf
ar hætta af alls konar úrgangs-
vökvum og efnum, sem berast til
Rússa séu meiri heldur í hrað
frystihúsum á landi.
Þessi nýtízku skip kom.a árlega
heim með um 5000 smálestir af
fiski eftir fjórar veiðiferðir, og
hafa þau athafnaradíus, sem er
allt að 6000 ferkílómetrar. Nýj-
ustu skipin koma heim með um
10.000 smálestir á ári, — einnig
í fjórum ferðum og geta þar af
leiðandi verið í burtu frá heima
höfn í um 70 daga. Tilraunir
munu nú vera gerðar í þá átt að
auka Oig nýta betur þessi fram-
leiðsluafköst, með því að hafa
flutningaskip, sem flytja hina
unnu vöru heim, þannig að út-
haldstíminn geti orðið allt að 100
dagar í hverri ferð.
Stórbrotnar tilraunir
Það er ekki kleift að auka svo
stórkostlega fiskveiðar, svo seim
hér um ræðir, án þess að auka
jafnframt geymslumöguleika
fisks meðan á veiðiferð stendur.
Eins og kunnugt er, hefur verk-
smiðjiurekstur til sjós ætíð verið
nokkrum vandkvæðum bundinn,
vegna mikilla tæknilegar og efna
hagslegra örðugleika, svo sem
dæmi sanna frá hinum ýmsu lönd
um. Það eru tæplega meira en 20
ár síðan, að Mikojan stuðlaði að
því, að settar voru á fót margar
fiskirannsóknarstofnanir. Á þess
um árum hafa verið gerðar til-
raunir á hinum ýmsu stigum sjáv
arútvegs og fiskiðnaðar, — ekki
hvað sízt með tilliti til fljótandi
f iskvinnsluverksmiðjureksturs.
Eitt tilraunaskipið af öðru hef
ur hlaupið af stokkiunum, Og
reynsla og árangur í rekstri fyrri
skipa hafa síðan ráðið miklu við
sérhverja nýbyggingu. Þetta er
tilraunastarfsemi í stórum stíl,
; ««> :< ■-

eitt nýjasta og nýtízkulegasta móðurskip
rússneska fiskveiðiflotans.
,Julia Sjemaite'
þeirra úr áim, við hverjar verk-
smiðjúr og iðjuver standa. Þetta
hefur m.a. ýtt undir það átak að
verða sjálfum sér nógir um veiði
fisks úr heimshöfunum. Hefur
það geypimikla þýðingu fyrir
þjóð, sem fjölgar um meira en 3
milljónir á ári hverju. (Er það
hér um bil eins mikið og öll íbúa
tala Noregs er).
Fljótandi verksmlðjur
Stækkun fiskveiðiflotans skýr
ir betur en aflatölur framtíðar
takmarkið í aukningu úthafsfisk
veiða Sovétríkj anna. Við lok
stríðsins áttu þau varla meira en
300 sæmilaga útbúna togara. Nú
er flotinn um það bil 3000 skip.
Þar að auki eru þeir með í gangi
nýtízku, fljótandi vinnsluverk-
smiðjur á flestum höfum heims.
í flestum þessara verksmiðju-
skipa fer fram vinnsla og frysting
á fiski, en mörg þeirra eru út-
búin með tækjum og vélum til
þess að sjóða niður hluta af afl
anum í dósir, þurrka hluta af
aflanuim og vinna úrganginn í
fiskimjöl. Talið er, að frystiafköst
in til sjós á verksmiðjuskipum
sem kostar milljónir — tugi
milljóna, ef ekki hundruð millj.
króna. Mikil áherzla hefur verið
lögð á vélvæðingu í þessum skip
um til þess að gera það unnt að
hafa áhafnirnar sem minnotar.
Flest þessara eftirstríðs-skipa
krefjast 100 manna áhafnar, en
nýjustu verksmiðjuskipin erti
þannig útbúin, að vegna fisk-
veiðanna' er ekki þörf fyrir meira
en 80 manns.
Árangurinn af þessari rann-
sókna- og þróunarstarfsemi Sovét
ríkjanna var sá, að eftir lok stríðs
ins gátu Rússar lagt inn stórar
pantanir á nýtízku skipum hjá
helztu skipasmíðastöðvum heims
ins. Mörg hinna stærstu skipa
eru þannig byggð í V-Þýzkalandi,
Bretlandi og Danmörku, og stöð-
ugt er verið að láta byggja ný
og fullkomin minni skip.
Vestur-þýzk skipasmíðastöð hef
ur byggt 24 svonefnda Pushkin-
togara, en stærð hvers er 2450
smálestir. Skip þessi eru byggð
með tilliti til eigin reynslu og
einnig þeirrar, sem fékkst af hin
um svonefndu Fairtry-togurum,
en þeir eru bæði fiski- og frysti-
skip. Frystiafköstin eru um 50
(Jthale
Norðvestur-höf
(913
1930 1940 194*
1950
1955 ‘960
Linuritið sýnir þróunina í úthafsfiskveiðum SovétríkJanna i
þúsundum smálesta.
tonn á sólarhring. Geta skipin
auðveldlega annað 70—80 smá-
lesta veiði á sólarhring, sem
■gæfi um það bil 30 smálestir af
flökum. Niðursuðutæki og útbún
aður er einnig í skipunum. Lestar
taka 700 tonn af frosnum fiski
ásamt 200 tonnum af niðursoðn
um fiskafurðum. Allur úrgangur,
sem til fellur við vinnsluna, fer
í fiskimjölsvinnslu. Áhöfnin sam
anstendur af bæði körlum og kon
um, og er 102 manns.
Hraðskreið flutningaskip
Smíðuð hafa verið hraðskreið
flutningaskip, sem eru notuð til
iþess að flytja aflann heim frá
fjarlægum veiðisvæðum. Skip
þessi taka um 1000 tonn af frosn
um fiski. í Osaka í Japan er ver
ið að byggja síldarniðursuðuverk
smiðjuskip, 4950 smálestir að
stærð, sem mun vera með algjör-
lega sjálfvirkar vélar. Fram-
leiðsluafköst þessa útbúnaðar eru
gefin upp 120 smálestir á sólar-
hring. Nýverið hafa verið tekin
í notkun ennþá stærri skip, 15.200
smálesta að stærð, fyrir síldar-
söltun í Norðursjó og Norður-At-
lantshafi. Skip þessi ganga 14
hnúta og geta athafnað sig á 6000
mílna svæði og verið við veiðar í
allt að 2 mánuði. Verksmiðja
þessi getur saltað í 35.000 tunnur
af síld í hverri ferð.
Jafnframt eru skip þessarar teg
undar notuð sem birgðaskip fyrir
um það bil 70 smærri fiskiskip og
sjá þau þeim fyrir tunnum,
bræðsluefni, vatni og fiskveiði-
útbúnaði eftir þörfum. Þessi stóru
skip geta tekið samtímis við afla
frá f jórum togurum. Margar fleiri
nýjar tegundir af skipum eru í
sovétflotanum. Sum eru gerð með
sérstöku tilliti til síldveiða, eins
og t.d. skipið „Sevyerodvinsk", en
það er 142 m að lengd og hefur
m.a. um borð þyrilvængju og sér-
stakan lendingarpall fyrir hana.
Þá er viðgerðarskip, eða verk-
stæðiskip, látið fylgja flotanum,
til þess að unnt sé að gera við úti
á sjó. Þekktast af þessum skipum
er skipið „Neva“.
Norður-Atlantshaf og Norðursjór.
Brezkir fiskimenn skýrðu frá
því haustið 1960, að þeir hefðu
orðið varir við allt að 1000 rúss-
yiesk veiðiskip á veiðisvæðunum
norður og austur af fslandi. Þessi
tala kann að vera nokkuð ýkt, en
því er ekki að leyna, að hundruð
rússneskra veiðiskipa munu stöð-
ugt vera á veiðum umhverfis fs-
land á svæðunum á milli íslands
og Bretlands. í haust hafa ís-
lendingar orðið áþreifanlega var
ir við þennan mikla flota, sem
hefur ýmist leigið inn með fjörð
um landsins eða verið við veið
ar. Hann heldur sig nokkurn veg
inn um kyrrt hér við strendurnar
en hraðskreið fiutningaskip eru
látin flytja aflann til heimahafna.
Þessum veiðum hefur ekki verið
gefinn nægilega mikill gauimur
af fiskveiðiþjóðum Norður- og
Vestur-Evrópu fyrr en á síðustu
árum, og er vissulega ástæða til
fyrir slendinga, sem og aðrar
þjóðir, að verða með nokkurn
ugg út af þessari þróun.
Ný veiðisvæðl.
Það mun vera almennt álit
rússneskra vísindamanna, að um
verulega aukningu frá núverandi
aflamagni verði varla að ræða
í Barentsafi, Norður-Atlatnshafi,
Norðursjó og Eystrasalti í fram
tíðinni. Skýrir þetta, hvers vegna
Rússar hafa lagt svona mikla á-
herzlu á að finna nýja möguleika
á öðrum svæðum. Þessi aukna
starfsemi hófst skömmu eftir
dauða Stalins, fyrst í Davidssundi
vestur af Grænlandi, á veiði*
svæði, sem Rússarnir fundu aust
ur af Nýfundnalandi og þeir
skýrðu „Sverdlovsk“-bankann, á
samt imikilli rannsóknarstarfsemi
suðvestur af Afríku. í framhaldi
af þessum vísindalegu rannsókn
um hafa jafnframt verið byggð
ir sérstakir flotar á síðastliðnunrs
þremur árum til þess að veiða á
þessum svæðum. Stórir flotar eru
sendir á þessi veiðisvæði fleiri
þúsund kílómetra í burtu frá
heimalandinu á hverju veiðitíma
bili. Rússneska vísindastofnunin
tilkynnti, að ekki minna en 19
rannsóknaskip skyldu árið 1960
vera send til ýmissa svæða vest
ur af Grænlandi til þess að kort
leggja fiskigöngur ög til að gera
aðrar hafrannsóknaathuanir. I
norðri héldu þeir sig einkum í
Davidssundi, vestur af Græn-
landi, landgrunninu suður »af
Labrador ásamt hinum stóra
Nýfundnalandsbanka, sérstak-
lega í kringum Flemish
Camp. í auiknum mæli hefur
fjöldi rússneskra veiðiskipa,
með aðsetri í Murmansik og
Kaliningrad, leitað á þessi veiði-
svæði, sem hafa í aldaraðir verið
eggjahvítuforðabúr Evrópu-
manna. Haustið 1960 voru 160
rússneskir togarar við Nýfundna
land og þeim til aðstoðar voru
sérstök birgðaskip, hraðfrysti-
verksmiðjuskip, fljótandi síldar-
söltunarstöðvar o.s.frv. Um 25.000
manns munu hafa verið í þessumi
flota.
í þessari grein hefur verið dreg
ið upp í stórum dráttum, hvernig
Sovétríkin hafa byggt upp hinn
risavaxna fiskveiðiflota sinn, og
bendir allt til, að með honum
geti þeir fullnægt fiskneyzluþörf
Sovétþjóðanna í framtíðinni.
G. H. G.
Greinin er byggð á upplýsingum
úr tímaritinu Norges Utenriks-
handel, nr. 10 1961, Commercial
Fisheries Review og Fiskets
Gang.
I. O. G. T.
Ungtemplarastúkan Hrönn nr. 9.
Fundur og skemmtun að Frí-
kirkjuvegí 11 kl. 8V2 í kvöld.
Félagar fjölmennið og takið með
ykkur nýja félaga.
Æt.
NÝJA LJÓSPRENTUNAR-
STOFAN, Brautarholti 22 (geng
ið inn frá Nóatúni) Sími 19222.
Góð bílastæði.