Morgunblaðið - 15.09.1962, Blaðsíða 10

10
MORGl NBT. 4ÐÍÐ
Laugardagur 15. sept. 1962
Hugleiðingar Don Quijote's
Um íslenzka myndlist
RIÐANDI á hinni sögufraegu
hrys j. sinni Rosinanta ferðast
Don Quijote um öræfi íslands,
eyðisanda, brunahraun, heiðar
og jökulbreiður. Loks vendir
hann sínu kvæði í kross Og held-
ur til höfuðstaðar landsins,
Reykjavíkur.
Ferð þesi lýkur upp augum
hans, gefur honum nýjan skiln-
ing á sambúð rnanns og náttúru.
Hann lítur hús innbyggjar-
anna, tnaust í hólf og gólf og
vendilega einangruð gegn mis-
lyndri náttúru landsins. En lukt-
ir inni að tjaldabaki eru mennirn
ir, vel varðir gegn hinni ytri
náttúru. Það ku lika vera áhættu,
spil að vera ekki inni; úti verða
sumir jafnvel „úti“. Ekiki er það
heldur áhættulaust að kúra um
of inni, heima, bví að „heimskt
er heimaalið barn“.
Don Q. hristir höfuðið í for-
á Long Isiand. Þar er strönd
og indælt að vera eftir allt
umstangið í kringum fegurðar
keppnina.
— Var það ekki skemmti-
leg ferð?
— Jú, ég var mjög ánægð
með ferðina og þakklát fyrir
að hafa fengið tækifæri til að
fara. Ég kom aftur hlaðin alls
konar gjöfum. Það var alltaf
mikið um að vera, helzt til
Stutt rabb við Maríu í Reykjavík
á leið frá IMew York tiE Parísar
MARÍA Guðmundsdóttir, feg-
urðardrottning íslands 1961,
kom í síðustu viku við heima á
íslandi og dvaldist nokkra
daga hjá foreldrum sínum á
leið frá Bandaríkjunum, þar
sem hún tók þátt í fegurðar
samkeppninni á Langasandi,
sem kunnugt er. Og á föstu-
dagsmorgun hélt hún áfram til
Parísar, þar sem hún vann
síðastliðið ár sem eftirsótt
ljósmyndafyrirsæta og stærstu
tízkublöð Parísar birtu mynd-
ir af henni. Hún ætlar að
Ihalda áfram að starfa þar hjá
ifyrirtæki Doran Leight Park-
jers í París fram að jólum, og
Ihefur tekið að sér að skrifa
I tízkufréttir frá tízkuborginni
| fyrir Morgunblaðið.
— Það er víst ekki heiglum
hent að komast að sem fyrir-
sæta í París, í allri þeirri sam
keppni sem þar er. Hvernig
stóð á því að þú byrjaðir að
sitja fyrir hjá ljósmyndurum?
spurðum við Maríu, er við
hittum hana snöggvast að móli
heima hjá henni.
— Það var heppni. Ég var
að koma úr sýningarferð frá
Suður-Ameríku og stanzaði í
París. Tveimur dögum áður
en ég ætlaði heim, fór ég á
hárgreiðslustofu. Þar kom til
mín kona, sem spurði hvort
ég væri myndamodel. Ég sagði
nei, og þé spurði hún hvort
ég hefði áhuga fyrir að verða
það. Ég sagðist vera á förum
heim, og ekki geta svarað
því. Þetta reyndist vera
Dorian Leight Parker, sem
rekur stórt fyrirtæki er hefur
ljósmyndafyrirsætur fyrir
blöðin. Hún bað mig um að
tala við sig næsta dag á skrif-
stofu hennar. Þar kynnti hún
mig fyrir umboðsmanni frá
Coca Cola, sem vildi fá mig
til að sitja fyrir. Og ég sá að
ég mundi ekki tapa á því að
taka tilboðinu, þó ég færi
heim á milli.
— Og svo hefur þetta geng-
ið hvað af hverju. Hvernig
vinna er þetta? Vel borguð?
— Já, hún er vel borguð,
og mér líkar hún vel. Annars
er það tvennt ólíkt að vera
sýningarstúlka og ljósmynda-
fyrirsæta. Þær vinna á dag-
inn, en við á nóttunni, þegar
ekki er verið að nota fötin á
sýningum. T. d. vann ég frá
kl. 9 á kvöldin til 7—8 á
morgnana síðustu tvær vikurn
ar áður sn ég fór 1 keppnina
á Langasandi, og stundum líka
eitthvað á daginn, ef flíkurn-
ar voru lausar.
— Hver myndataka tekur
þá langan tíma?
— Það er misjafnt. Ljós-
myndararnir skiptast alveg í
tvo flokka, sumir taka margar
myndir til að velja úr, en aðrir
stilla manni upp, og þá getur
myndatakan tekið langan
tíma. Það lengst sem ég hefi
setið fyrir samfleytt vegna
einnar myndar voru 9 tímar.
— Svo þetta getur orðið
þreytandi. Er ekki svolítið
kuldalegt líka að sitja fyrir í
sumarfötum óður en sumarið
er komið?
— Jú, í byrjun febrúar var
t. d. farið með okkur nokkrar
norður á ströndina þar sem
var snjór fram til kl. 10, og
þar sátum við í sundbolum. En
ljósmyndararnir reyndu nú að
flýta sér, svo okkur yrði ekki
kalt.
— Og þú ætíar að hætta í
París fyrir jól?
— Já, ég ætla ekki að vera
önnur jól að heiman. Ég var
í Mexico í fyrra og lá veik
á hótelherbergi bæði yfir jólin
og nýárið. En um miðjan janú
ar ætla ég til New York, þar
sem ég er ráðin sem mynda-
fyrirsæta hjá fyrirtækinu
Eleen Ford um óákveðinn
tíma. Ég hitti hana og gekk
frá samningnum á leiðinni af
keppninni á Langasandi. Ég
var hjá henni í viku og hún
bauð mér út á sveitasetrið sitt
mikið kannski. í fimm daga
áður en keppnin byrjaði vor-
um við á sprettinum í veizl-
um og að koma hingað og
þangað frá því kl. 7 á morgn-
ana og tii 10—12 á kvöldin.
Það var ekki ein einasta
stúlka, sem ekki hafði bláa
bauga neðan við augun, þeg-
ar kom að keppninni. Ungfrú
Frakkland fór verst út úr því.
Hún var svo yfirkomin af
þreytu að það var alltaf að
líða yfir hana.
— Var það þá ekta yfirlið?
— Já, hún seig ekki svona
ósköp fallega niður, heldur
skall hún kylliflöt og fékk
marbletti, stundum framan í
mörg þúsund manns. Einu
sinni sofnaði ég í morgunverð-
arveizlu kl. 7. Við áttum að
standa upp og flytja eitthvert
ávarp, en þegar kom að mér,
þurfti að senda mann til að
hnippa í mig. Ég sat bara, að
vísu með opin augun, og vissi
ekki af mér. En það fór nú
allt saman vel. Annars var
ágætt að fá þessa æf-
ingu áður en í keppnina var
komið. Ég var t. d. ákafiega
hrædd við að þurfa að standa
upp og halda ræðu áður, en
það var komið upp í vana,
þegar á hólminn var komið.
— Og að lokum. Eru fransk-
ir karlmenn eins töfrandi og
af er látið?
— Þeir eru svona upp og
ofan. „Sjarmörar“ innan um
fyrir alla nema aumingja mig,
því þeir eru margir svo lág-
vaxnir.
— Amerískir karlmenn
heilla þig þá kannski frekar?
— Þeir eru frekar mín
stærð. En ekki eru þeir eins
sjarmerandi og þeir frönsku
yfirleitt. Annars eru karlmenn
af þessum tveimur þjóðernum
mjög ólíkir menn.
María fór utan á föstudags-
morgun, sem fyrr er sagt. Við
óskum henni góðrar ferðar og
hugsum gottfil að fá frá henni
fréttir frá tízkuborginni París.
■***
»%•"
"»c*Mwn
•l*-

undran sinni: Já, margt er mann
anna bölið.
— En hver er hann eiginlega
þessi Don Quijote? Jíann er
hinn göfugi spænski riddari, sem
skáldið Cervantes (1547—1616)
víðfrægði með skóldsögu sinni
úm riddarann, sem frækilegast
barðist við vindmyllurnar!
Fyrir nokkru hefur ameríska
leikritaskáldið Tennessee Willi-
ams kynnt okkur riddara þenna
í hinu fræga leikriti sínu „Cam-
ino Real“. Hér birtist hann okk-
ur á leiksviði, sem í rauninni er
torg í smábæ einum. Þar er og
margt annarra manna, hver öðr-
um frábrugðinn að eðli og skap-
gerð. Enginn er þar vegur eða
gata opin, er út úr bænum liggi,
út í frelsið fyrir handan bæjar-
mörikin. Allt og allir í bæ þess-
um snúast hér um sjálfa sig.
Þó er þarna eitt hlið, sem ó-
læst er, og um það liggur vegur-
inn til terra incognita, til lands-
ins ókunna. En hverju sinni sem
nokkur gerir tilraun til að fara
út um hlið þetta befst bar upp
ýlfur mikið og ferlegt. Skelfingu
lostnir hverfa því allir frá, er
leitað hafa hér útgöngu. Loks
ber þar að Don Q., hinn „síðasta
riddara". Hann einn á þor og
þrótt til að bjóða ósköpum bess-
um byrginn. Á hann bítur ekk-
ert. Vasklega vindur hann sér
út um hliðið og heldur á leið
til land-sins ókunna. — Þetta er
Don Quijote.
— Og nú er bann kominn hing
að á myndlistasýningu í Lista-
mannaskálanum í Reykjavík.
Kúrir hann þar á stalli í gervi
lítillar höggmyndar. Skimar
fram undan eirhvelfingu hiálms
ins, er langsamlega ber höfuð
hans ofurliði. Ásjóna hans er
annarleg, þyrkingsleg; aðeins
fáein höfuðbein, nefbrjósk hum-
araugu, efrivararskeggið órækt-
•að. (svona var ha-nn, karlanginn,
kyndugur, abstrakt).
— Don Q. augsar með sjálfum
sér: Listamannaskálinn stendur
næst AlþingiShúsinu, en þar
næst sjálf Dómkirkjan, hvort-
tveggja traust og virðuleg hús.
En höll listanna: bráðabirgða-
skemm-a. Don Q. skilur þetta
ofurvel, því að bvar annars stað
ar eiga listamennirnir heima?
Allt liggur í augum uppi um
hlutverk beggja hinna húsanna,’
þinghússins og kirkjunnar. —
,,Með lögum skal land byggja“.
Maðurinn og lögin. Það er Al-
þingishúsið. — Túlkun heilasrar
ritningar. Maðurinn og Guð.
Það er kirkjan. — En sýningar-
skáiinn? Maðurinn og----------?
Hvað ?
— Auk mynda eru einnig gest-
ir á sýningunni í Listamanna-
skálanum. Don Q. virðir bá fyrir
sér. Sumir þeirra virðast vera
mjög hrifnir af öllu, er bar ber
fyir augu. En Don Q. er fullur
af tor*ryggni gagnvart þeim.
Eru þeir ekki, spyr hann, líkast-
ir Englendingunum hjá Bern-
ard Shaw, sem halda að þeir
séu þegar komnir til himnaríkis
vegna þe.að „they were sup-
posed to be there“?
Aðrir eru og hér, heimakært
fólk. Hér finnst því það vera í
frumskógi. Daprir í huga reika
þeir um salarkynnin, andvaroa og
mæla 'hljóðlega af munni sér:
„. ... Eitthvað skýrra, eitthvað
blárra,
Æskti hugur minn . .
Svo eru hér nokkrir, sem mjög
sakna raunsærra lýsinga á land-
inu bó eru hér landslagsmyndir
Hverju sætir þetta? spyr Don Q.
undrandi. Hafa þessir menn ekki
sjálfir einangrað sig frá hinni
„hættulegu“ fegurð náttúrunnar?
Og ef hann man rétt, þá voru
ekki þess háttar myndir á veggj-
unum .. Bergþórshvoli hjá Njáli
gamla. Og hvað Gunnar frá Hlíð
arenda áhrærir, þá vita það allir
að það var ekki fyrr en hann var
búinn til brottferðar af landinu
og 'hestur bans drap fæti á Mark
arfljótseyrum, að auku hans opn
uðuE t og hann sá að „fögur er
hlíðin“.
Yfirleitt hefði Islendingum
fyrrum, — svo ályktar Don Q. —
þótt það óskiljanlegt, jafnvel ó-
hugsanlegt, að noikkur samtíma-
maður þeirra, sem um sárt átti
að binda vegna eldgoss, hefði
hengt málverk af Heklu upp á
stofuvegg heima hjá sér. Það
væri jafnrétt og það, að Gyðing
ur, er naumlega slapp frá tortim
ingu í Ohetto Warsjárborgar,
skyldi af frjálsum og fúsum vilja
„skreyta“ veggi sína með mynd
um þaðan.
(Vissulega ýkir Don Q. Það
gera listamennirnir líka..
Það gerðu þeir í Byzanz hinni
fomu, það gerðu þeir á öldum
gotneska - stílsins og alltaf. Hví
þá ekki einnig í dag? Öfgar eru
styrkur þeirra).
— Fljótt á litið er það áber-
andi, hugsar Don Q., hve mjög
allt það, er á sýningunni gefur að
líta, líkist leik. Hér er leikið
með liti, form, hrynjandi, efni og
gerðir þess.
Leikur nú á dögum, þegar
meira syrtir að mannkyninu en
nokkru sinni fyrr!
Það er hlutverk. leikara og
hljó-mlistarmanna að 1-eika. Að
loknum löng-um og ströngum
vinnudegi, leika þeir á kvöldum
Með leik sínum túlk-a þeir það,
sem tónskáldið 5a leikritahöf-
undurinn vildi tjá *neð verki sínu
þ.e. boðskap frá terra inoognita.
En einmitt þetta sama eru
myndlistamennirnir að gera með
verkum sí-num.
—Svo er það höggmyndalistin.
Plastik. Logsuðumyndir, express
ionismi úr eir, lýrik úr stóli. Leik
ur með plastisk form í rúmi.
En hvað er rúmið? Hvernig
skynjum og skiljum við það? Að
vísu er það ætíð og alstaðar nær
verandi sem „hráefni“, en við
verðum þ-ess fyrst varir á sýni-
legan, áþreifanlegan hátt þegar
fyllt er út í það, þegar það er
skipulagt, konstrúerað.
tbúar Manhattan-eyju í New
Yor.c h-afa annað rúmskyn en fólk
ið á Sauðárkróki, og sennilega
líta geimfararnir niður á okkur
hina sem 'hálfgerða hellisbúa.
Marg getum við lært um rúm
ið af því, sem fyllir það, þ.e.
hinu plastiska formi. Don Q.
finnast því reisupallarnir við
íþróttahöllina, sem nú er að rísa
í Laugardalnum, opinbera okkur
m-eira um eðli rúmsins en jafn-
vel sjálf Esjan:. í hans augum
eru slíkir „Still-aðsar“ frábær
plastik. Kvíðir hann jafnan þeim
degi er þeir aftur eru teknir nið
ur og húsin. sem innanundir
þeim voru standa ein eftir í
nekt sinni.
— Eitt listaverkanna á sýning
unni eru nokkrir litlir þríhyrn-
ingar, sem tyllt er sarn-an m-eð
nokkrum dropum af logsevði.
Þessir þríhyrningar eru rúm-
stærðfræðileg mynd, rúm-„fúga“
með ákvæðinni hrynjandi og svo
reglubundinní byggingu að mest
líkist vel leystu rúmfræðidæmi.
Krr r líka höggmynd í líki
dýrs, logsoðin saman úr stáli,
eir og látúni. Engu er það líkana
en að -hér hafi jarðeldur farið um
eða að myndin hafi vel'kst í sjáv
arróti um aldir, formazt þar, ryð
brunnið og tærzt.
Listamönnum nútímans virð-
ist era i að jafn eðlilegt og tamt
að leika sér með 2000° hitagjafa
sem fyrri tíðar mönnum var að
handfjatla olíutýru. Á svipstundu
framkalla þeir gagngerar efna-
breytingar, — er taka mund-u
aldir í afli náttúrunnar. Þannig
Framlh. á bls. 15