Morgunblaðið - 31.08.1963, Blaðsíða 17

Lauffardagur 31. ágúst 1963
MORCUNBLAÐID
17
Kristinn lndriðason Skarði:
Hugleiðingar um eyðingu vargs til
aukningar og friðunar æðarvarpi
RÉTT áður en póstur kom hér
síðast lagðist ég aldrei þessu
vant í rúmið aí inflúensu með
40 stiga hita, og þessir kunn-
ingjar komu báðir að sunnan,
pósturinn og innflúensan. Það
er líka venjulega talið heppilegra
gangi lasleika, að hann andi þó
frekar af suðri en að hann gangi
á með norðan gaddi. Þó að ég
væri svona illa haldinn, þegar
pósturinn kom, var mér strax
færður minn póstur upp þangað
sem ég held mig vanalega að
næturlagi, en mjög sjaldan veik-
ur, nema bara af vanlíðan, ef
sækja á mann lillir draumar, sem
oftast er afléttilegt.
Nú hresstist ég það við að
sjá blöðin, að ég legg í að slá
Isafold upp á undan Tímanum,
og er stutt búinn að fletta um
í henni, þegar ég rek augun í
mynd af frænda mínum og vini,
Sigurði Þórðarsyni á Laugamóli
og þar grein eftir hann með
yfirskrift: Haförninn. Mér var
farið að leiðast eftir að sjá grein-
arstúf eftir vin minn, svo við
yfirsýn yfir greinina held ég að
hitinn í mér hafi lækkað strax
á aðra gráðu, svo lesturinn gat
hafizt. Ekki þarf að fjölyrða um
stílshátt á greininni, eins og öðru
frá Sigurði ef hann tekur penna
í hönd, enda ekki óeðlilegt að
hann hafi hlotið eitthvað í vöggu
gjöf frá móður sinni, þeirri góð-
kunnu skáldkonu Höllu Eyjólfs-
dóttur. En það verð ég að segja
að verst þótti mér, að hann skyldi
í þetta sinn leggja í arnarvanda-
málið, og ekki sízt af því, að
hann er eiginlega æskuvinur
okkar beggja. Eitthvað er af
þessum blessaða fugli þarna
vestra nálægt Laugabóli.
Nú er ekki hjá því komizt,
þar sem lítur út fyrir að maður
ætli að sleppa lítið skemmdur
af inflúensunni, annað en að
snúa sér dálítið, að uppeldishöfð-
ingja okkar Sigurðar míns (ern-
inum), en hræddur er ég um, að
hann eigi ef til vill fleiri mál-
svara við ísafjarðardjúp en á
Breiðafirði. Samt hef ég ekki trú
á að þeir Vigurfeðgar séu gin-
keyptir fyrir heimsókn þessarar
heiðursskepnu um varptímann,
eða þá Gísli minn á Mýrum, ef
þeir færu að koma við til að fá
sér morgunbita. Æðeyinga þekki
ég svo lítið, að ég veit ekki hváð
þeir eru brjóstgóðir, en gestrisn-
ir munu þeir vera eins og aðr-
ir heiðursmenn þar vestra. Mér
þykir ekki undarlegt þó að okk-
ur Sigurði á Laugabóli geti greint
á um, hvort æskilegast væri -að
rækta sem mest af ránfugl^m
í viðbót við það sem okkur hef-
lir verið séð fyrir frá hærri stöð-
um, eins og mink og þess konar
•ælgæti.
Ég er alinn upp við æðarvarp
og hlunnindi frá því að ég gat
rúmlega skriðið. Og er því næm
ur fyrir illri meðferð á þeim
hlutum, hvaðan sem hún kemur.
Út af þessu arnarstandi ætla ég
að bregða mér norður í Stranda-
sýslu, þó að þar muni vera lítið
Um þennan alifugl, samt þykir
mér þar alltaf gaman að koma,
og á þar marga góðkunningja.
Ég átti nefnilega viðarreka í
Þorpalandi og átti því tiðar ferð-
ir þar norður, þangað til Her-
manni Jónassyni datt í hug að
fara að létta svokölluðum ítök-
um af sínum mönnum þar, en
blessaður drengurinn vaknaði
ekki með það fyrr en séð var,
•ð ég var að vinna málið, sem
ég neyddist til að fara í út af
þessu rekaítæki mínu í Þorpum.
Hlaut hann ekki gull og græna
skóga fyrir þá lagasmíði. Ég
vann mállð tvisvar sinnum í
Hæstarétti, enda engin væfla
sem ég hafði mér til aðstoðar,
hæstaréttarlögmaðurinn Magnús
Thorlacius. Við vorum báðir
málspartar, ég og Þorpabóndinn
kallaðir að vetrarlagi til Heykja-
víkur til að mæta í' Hæstarétti
út af þessu rekamáli. Oddur fór,
en ég gat ekki farið, fyrr en um
vorið. Daginn eftir að suður kom
fór ég strax til Thorlaciusar að
láta hann vita af komu minci og
spyrja hann, hvað þeir mundu
vilja mér í Hæstarétti. Sagðist
hann ekki hafa hugmnyd um
það, það væri aldrei hægt að vita
hvað mönnum gæti dottið í hug,
en hitt gæti hann sagt mér, að
þetta væri mjög auðvelt allt sam
an, því að það væri ekki ann-
ar galdurinn en segja satt. Vorið
sem þessar ýfingar byrjuðu á
milli okkar Odds í Þorpum út
af rekanum, fór ég norður til
að athuga um hann að vanda,
og gisti í Þorpum eins og venju-
lega. Þó að svona færi klaufa-
lega á milli okkar Odds, þá var
gamall vinskapur á milli okkar
hér og Þorpafólks, enda það allt
prýðis fólk. Það þekkti ég af
langri kynningu.
Nú legg ég af stað heimleið-
is og Oddur fylgir mér úr hlaði
að vanda, inn fyrir Bænhúsvík.
Þar er kvaðzt og skilja leiðir,
en ekki getið hér síðustu sam-
ræðna. Ég held suður Steinadals
heiði, kom við á Kleifum, þar
bjó þá vinur minn og frændi.
Stefán Eyjólfsson, bróðir skáld-
konunnar á Laugabóli. Nú fer
maður að greikka sporið heim á
leið, var með tvo til reiðar og
reið hratt út fyrir Ólafsdal, Veð-
ur var milt og blæjalogn á Gils-
firðinum, en þegar út á miðja
Ólafsdalshlíð kom sá ég hvar
örn sat upp í hlíðinni. Mér þótti
það ekkert nýstárlegt og held
frekar hægt áfram. En eftir fáar
mínútur finnst mér að hann sé
að hvessa og þykir það skrítið.
Ég leit upp og sá það hvað olli
vindinum. Örninn er þá kominn
með spenntar klær og kjaft alveg
ofan í hausinn á mér. Ég sveifla
á hann svipunni svo að hann
hörfar frá, en nælir sér með
annarri klónni, í hagalagð á
uppleið í hlíðinni. Svona rennir
hann á mig þrisvar sirinum, þang
að til ég hitti pilt frá Ólafsdal,
sem kom utan úr Saurbæ. Hann
stanzaði við hliðina á mér sjáv-
armegin og við sitjum á hestbaki
og ég er að segja honum frá
erninum. Hann er tregur til að
trúa, því aldrei sagði hann að
hann hefði átt við sig. Rétt í því
kemur kempan með sama lát-
bragði, en piltinum þykir gestur-
inn full nærgöngull og kastar sér
af baki ofan í sandinn og leizt
ekki á blikuna, sem ekki var að
undra. Svo skiljum við, án þess
að vita hvorn okkar skepnan
metur meira, en pilturinn var
svo heppinn að sleppa. Örninn
fylgir mér áfram og síðasta at-
laga varð hjá honum með haga-
lagðinn í löppinni>Þegar ég kom
út fyrir Moldhóla, þar sem fjöld-
inn af bæjum í Saurbænum fór
að sjást, kem við í Stórholti til
Guðmundar Th íddórssonar
hreppstjóra og segi honum af
skepnunni og ég sé hræddur um
að skepnan hirði lömbin þegar
fer að bera féð. Guðmundur vissi
í hvaða erindagerðum ég var,
rekur upp stóran hlátur, eins og
hann á til og segist ekki vera
í neinum vafa um, að þetta hafi
verið Þorpagudda. Oddur hafi
sent hana á eftir mér. Þessi
Þorpagudda var draugur sem hélt
sig í Þorpum, áður en Oddsfólk
kom þangað.
Út frá atferli þessa Ólafs-
dalshlíðararnar þarf mann ekki
að undra, þó að fullorðinn örn
víli ekki fyrir sér að kippa með
sér smábarni, ef það er forsvara-
laust, og honum dettur það í hug.
Ég má til með að lofa ykkur,
lesendur góðir, að heyra dálítið
meira af breiðfirzku örnunum. 1
Saurbænum er bær vestanverðu
í Staðarhólsdalnum, sem heitir
Hveragrjót. Fyrir mjög löngu síð-
an var kona að þvo út í læk rétt
hjá bænum, og hjá henni ung-
barn í varpanum. Mitt í þvott-
inum verður konunni litið upp og
og sér þá að örn er floginn af
stað til fjalla með barnið, og
hleypur hún þá af stað upp fjalls
hlíðina. Örninn hverfur konunni
sjónum um bungu á fjallinum,
sem heitir Sjónarholt síðan, en
sagt er að konan hafi sprungið
af harmi og þreytu á uppleið-
inni. Hvað halda nú fuglafræð-
ingar og aðrir arnarunnendur, að
konan sú arna, hefði hún lifað,
hefði farið fram á að ríkið
greiddi háa upphæð til þess a
annast framlengingu á lífi þessa
fugls?
Nú fer maður úr þessu að
komast út á Skarðsströndina, sem
hefir verið aðalheimkynni arn-
arins til þessa hér við Breiða-
fjörð sunnanverðan. Nú er mað-
ur loksins kominn heim úr Þorpa
ferðinni, heill á húfi, eftir Þorpa
guddu, út með Gilsfirðinum og
verður þá fyrst fyrir að minnast
á atburð, sem skeði hér á Skarði
í tíð Kristjáns kammerráðs. Þessi
atburður skeði þannig, að kona
var að þvo í ánni hér ofanvert
við húsið og hafði 1% árs gamalt
barn með sér í hvammi rétt við
ána, sem heitir Þvottahvamm-
ur. Ullarþríhyrna var bundin um
herðar barnsins og aftur fyrir
eins og þá tíðkaðist. Þegar kon-
an var langt komin að þvo heyr-
ir hún eitthvað og verður litið
upp og sér þá, sér til undrunar,
að örn er floginn á stað með
barnið. Hún hleypur heim og
það ráð var tekið að fá Boga
tengdaföður minn, sem var af-
burða skytta, ti lað elta örninn
með riffil og önnur tæki. Örn-
inn fer sér hægt, en svo endaði
þetta þegar hann ætlaði að fara
að hækka sig í fjallið fyrir ofan
Kross. Mun Bogi hafa skotið á
illþýðið upp á líf og dauða barns
ins, með þeim árangri að hann
náði barninu óskemmdu af ern-
inum: Undir svona kringumstæð-
um er ekki verið að hugsa um
friðun, þó verið hefði. Bogi
taldi, að það hefði verið svo
heppilegt að örninn, þó hann
væri farinn að óttast hann, hefði
ekki getað sleppt barninu, af
því hann gat ekki losað klærnar
úr skakkanum á barninu frekar
en hagalagðinum á Ólafsdalshlíð.
Tryggara var að skjóta barnsins
vegna, því að bil var á rnilli þess
og arnarins, þar sem skakkinn
gaf eftir, og bilið var meira en
lappalengd fuglsins.
Fyrir nokkrum árum komu
hingað tveir menn til að sýna
Látrabjargsmyndina í húsi hér
innan við næsta bæ. Ætluðu þeir
að koma hingað aftur og gista,
því daginn eftir átti að sækja þá
í Skarðsstöð til að sýna myndina
í Flatey. Þeir buðu okkur hjón-
unum að vera með sér inn eftir
Eins og gengur var margt spjall-
að á leiðinni eins og aft vill
verða þegar ókunnugir hittast.
Þá spyr annar þeirra okkur hvort
við þekkjum nokkurn mann hér
sem heiti Bogi Magnússon. Ég
sagði þeim strax að kennsl bær-
um við á þann mann, því það
hefði verið faðir konunnar
minnar. Hann væri dáinn fyrir
rúmu ári síðan. Þá kemur það
upp, að annar þessara manna var
dóttursonur konunnar, sem Bogi
bjargaði úr arnarklónum og lét
hann í Ijósi óánægju sína yfir
því, að hann skyldi ekki hafa
komið hingað á meðan Bogi var
hérlendis. En Ragnheiður amma
hans var þá lifandi, ég held í
Ólafsvík.
Ég hef ekki trú á því, að ekki
sé nægjanlegt til af örnum, hvað
sem hver vill segja. Ég var að
sjá í blaði alveg í þessu mynd af
erni, sem festi sig í dýraboga út
á Skógarströnd. Eitthvað er af
þeim þar, þegar þeir eru farnir
að marsera í dýraboga! Þá held
ég veiti nú ekki af að friða tóf-
una og minkinn fyrir dýrabogum.
Það er nú orðið svoleiðis ástand-
ið þar sem ég þekki til hér við
Breiðafjörð, að það sést ekki
komast upp einn einasti æðar-
kolluungi, þó engin egg séu tek-
in. Ég er hálfhræddur um, að
það þættu búsifjar úti um lands-
byggðina, ef ekki sæist eitt ein-
asta unglamb með slátturbryrjun
ofan á allan áburð og fóðurbæt-
ir sem til lambaframleiðslunnar
væri búið að verja. Sá kostnað-
ur er eflaust teljandi við fram-
leiðslu æðarkolluunganna. Það
er Ijúffengt fyrir mink og ref
að gæða sér á unglömbunum
en svartbakur og örn hirða æðar-
kolluugnana. Og svo heldur þessi
þrifnaður áfram með stofninn,
þegar ungarnir eru upp urnir.
Mér er bara spurn: hvernig á
að haldast við eða aukast æðar-
vörp með svona framferði?
Ég ætla nú að segja ykkur,
sem lítið til þekkið, dálítið meira
af þessum bjargargnpum æðar-
varpsins. Eftir að komið • var
fram á slátt í fyrrasumar var
ég sóttur sunnan úr Hvamms-
sveit. Maður sunnan úr Reykja-
vík, sem þar var á ferð, var
fenginn til þess að skjótast eft-
ir mér, og var erindið að ég
átti að gelda fyrir þá fola þar.
Með bílstjóranum voru fjórir
smádrengir, sem fengu að fljóta
með. Ég var alveg til hér á
hlaðinu, þegar bíllinn kom, með
skurðarhnífa, skæri og tengur.
Svo var haldið af stað með sama.
Þegar út í Ballarárhííð kom, nið
ur af Arnardrang, sem er þar
hæst í klettunum, sá ég hvar
heljar stór örn sat ofan við veg-
inn. Bílstjórinn stanzaði bílinn
og við fórum báðir út úr honum.
Sáum við strax að þetta var arn
arungi, fleygur að mestu undan
halla en ekki upp á móti. Við
tókum okkur til og r.áðum kemp
unni, en ekki veitti af að annar
héldi í hausinn en hinn um
klærnar, því grimm vat skepn-
an og vænghafið á þessum var
stífur fullorðins manns faðmur.
Það var auðséð á öllu að fugl
þessi hafði haft gott uppeldi,
sem ekki var að undra, því efa-
laust hefir fæðið verið smásil-
ungur og álar úr lækjum, þar
við sjóinn, að viðbætturr æðar-
kolluungum í eftirmat. Þegar bú
ið var að skoða gripinn í krók
og kring var honunrt auðvitað
sleppt. En litlu strákarnir fengu
þarna ódýrt og fyrirháfnarlaust
bíó, því þeir höfðu víst ekki séð
örn fyrr. Annað af fjölskyldunni
sáum v^ð ekki, en fullyrða má að
þarna voru fjórir ernir.
Þegar ég var unglingur á Ball
ará varp örn í þessum drangi á
hverju vori.
Eftir að ég kom hingað að
Skarði um 1910, var ég einu
sinni á ferð ríðandi úr Skarðs-
stöð og ætlaði út að Frakka-
nesi. Stórstraumsfjara var svo
að ég fór út svokallaða Voga,
rétt ofan við Ós, sem myndast
Framh. á bls. 14