Morgunblaðið - 15.09.1963, Blaðsíða 13

( Sunnudagur 15. sept. 1963
MORGUNBLAÐIÐ
13
Iðandi athafnalíf
) á Austf jörðum
ÞEGAR farið var um Austfirði
um síðustu helgi mátti hvar-
vetna sjá iðandi athafnalíf. Síld-
arsöltun var að vísu lokið. En
stórir flákar af tunnum fullum
síldar voru víðsvegar og fjöldi
manna, karla og kvenna, vann að
sundurgreiningu síldar, sem fara
á til Rússlands. Unnið var í verk-
smiðjum dag og nótt. Fjöldi báta
beið löndunar. Sumir lögðu frá
landi eftir að búið var áð af-
ferma þá. Aðrir sigldu sneisafull-
ir inn firðina. Bjartsýni og fram-
kvæmdahugur ríkti. Einstaka
maður bar þó ugg í brjósti og
spurði, hvað taka mundi við, ef
síldin brygðist á ný. Þeim þótti
þorskveiðunum, sem þó væru ör-
uggari, of lítið sinnt. Aðrir sögðu
síld ætíð hafa verið í hafinu úti
af Austurlandi, það væri hin
nýja tækni, sem nú gefði veið-
arnar mögulegar.

Seð
Fáskrúðsfjörð. Fjærst sést hvar Skrúðurinn ris úr sæ. — Ljosm. Mbl.: Sv. Þ.
REYKJAVIKURBREF
LaugarA 14. sepL
Mörg öfl að verki
Enn vita menn of lítið um síld-
argöngur, þó að ómetanlegs fróð-
leiks um þær hafi verið aflað hin
síðari ár. Hætt er við, að seint
verði með vissu hægt að segja
fyrir hvar helzt sé veiði von.
A.m.k. er enn stórkostleg áhætta
samfara síldveiðum og síldar-
verkun, hverrar tegundar sem er.
Því aðdáunarverðara er, hversu
rösklega hefur verið við brugðið
að nýta aflann fyrir Austurlandi
þessi allra síðustu ár. Þar hafa
mörg öfl verið að verki. Eldri
verksmiðjur, sem áður bárust í
bökkum, hafa verið stórauknar
og nýjar reistar. Eignarhald á
verksmiðjunum er með ýmsum
hætti. En ekki er ofmælt, að fæst
ar þeirra hefðu komizt upp, ef
ríkið hefði ekki annað hvort haft
beina forystu eða veitt marghátt-
aða aðstoð og fyrirgreiðslu, m.a.
með ábyrgðum og lánsútvegun-
um. Einstaklingsframtak hefur
hinsvegar afrekað mestu í upp-
byggingu nýrra söltunarstöðva og
nýtingu þeirrar aðstöðu, sem fyr-
ir var. í þessum efnum hafa verið
unnin sannarleg stórvirki. Enda
er nú að koma til Austfjarða eins
og í annan heim, miðað við það,
sem fyrir fáum árum var.
„Nú horfir til sam-
dráttar64, sagði
steinn 1961
Af hverju
aftui
Eys
Skammsýni skynsamra, þaul-
kunnugra en forpokaðra manna
lýsir sér vel í- þessum orðum Ey-
steins Jónssonar, sem hann sagði
í viðtali, er birtist í Tímanum 12.
júlí 1961 þar sem hann lýsti
ástandi og horfum á Austurlandi:
„En nú horfir til samdráttar í
framkvæmdum þar eins og ann-
ars staðar, unz hægt verður að
hnekkja þingmeirihlutanum, sem
nú er“.
Auðvitað getur Eysteinn Jóns-
son fært sér það til afsökunar, að
hann hafi þá ekki séð fyrir hina
mikiu síldveiði úti af Austur-
landi. Einstaka framkvæmda-
menn höfðu þó þá þegar hafizt
handa um byggingu söltunar-
stöðva og í athugun og undirbún-
ingi var stækkun og nýbygging
síldarverksmiðja með atbeina
ríkisvaldsins. Öllum getur skjátl-
azt. Aðalatriðið er, að stjórnar-
6tefnan hefur ekki stöðvað, held-
ur greitt fyrir. hinu iðandi at-'
hafnalífi sem nú er á Austfjörð-
um.
úr?
Engin stjórn ræður yfir síldar-
göngum. Á meðan aflaleysi var á
Austfjörðum voru erfiðleikar þar
óumflýjanlegir, svipað og nú er á
Siglufirði. Um hitt má endalaust
deila, hvort við þáverandi að-
stæður hefði verið hægt að gera
meira til að bæta lífskjör almenn
ings. Framsóknarmenn hafa ver-
ið nær alls ráðandi á Austurlandi
síðasta mannsaldur og hinn valda
mesti þeirra hefur verið fjár-
málaráðherra ríkisins lengur en
nokkur annar. Þessir valdamiklu
menn hafa trúlega ekki legið á
liði sínu um að láta gott af sér
leiða, einmitt þar sem fylgi
þeirra var traustast. Gallinn var,
að of mörgum þeirra þótti nóg
fengið, ef þeir sjálfir höfðu öll
ráð, svo að engu fékkst fram-
gengt nema fyrir þeirra atbeina.
Kaupfélagsstjórinn sat löngum í
veglegasta húsi staðarins og
stjórnaði þaðan með hugsunar-
hætti Friðriks VI.: „Vér einn vit-
um“.
Hvað gat fólkið kosið sér
betra? Öll gagnrýni var sögð af
illum toga spunnin og athafna-
þrá einstaklinga niðurbæld, af
því hún væri ekki annað en brask
löngun. Nú fá bændur á Héraði
að súpa seyðið af þessari allsherj-
arforsjá. Flestir þeirra eru einum
eða tveimur áratugum eftir öðr-
um bændum landsins í fram
kvæmdum, vegna þess að úr
þeim var dregið og ekkert vit
talið að standa í stórræðum.
Sveinn á Egils-
stöðum
Sem betur fer er hægt að búa
vel á Austurlandi, ekki síður en
annars staðar á landi hér. Það
hafa ýmsir sýnt og þó e.t.v. eng-
inn fremur en Sveinn á Egils-
stöðum. Öllum kemur saman um,
að hann sé einn fremsti bóndi
landsins. Aðstaða hans er raunar
óvenju góð. En margir fleiri hafa
góða aðstöðu og kunna ekki að
nota hana. Atorka Sveins og
dugnaður hafa úr skorið. Hann
þekkti og kaupfélagavaldið og
æðsta handhafa þess á Austur-
landi of vel til að láta það kúga
sig eða draga úr sér kjark. En
engum er allt gefið, Sveini á
Egilsstöðum ekki fremur en öðr-
um. Hann hefur á því þurft að
halda að vera harðskeyttur og sú
eðliseigind hefur ekki aflað hon-
um vinsælda.
Ósanníndi
Árbókar
landbúnaðarins
í 2. hefti Árbókar landbúnað-
arins 1963 segir í ritstjórnargrein
— ritstjóri er Arnór Sigurjóns-
son — á þessa leið:
,Gera verður búskapinn fjöl-
breyttari og fjölhæfari en hann
er í þeim landshlutum, þar sem
hann hefur dregizt aftur úr. Með
auknum viðskiptabúskap hefur
mjög sótt í það horf að gera bú-
skapinn einhæfari og með því
hafa úrkostir hans þverrað. Gegn
því verður að vinna með skyn-
samlegum hætti, þannig að færa
búunum ný verkefni við hæfi.
Bezt er að slíkt sé sem allra mest
fyrir framtak bændanna sjálfra,
og það framtak þarf því umfram
allt að glæða. En slíks hefur ekki
verið gætt og jafnvel verið unn-
ið á móti því. Dæmi: Framtaks-
mesti bóndi á Austurlandi um
nokkurt skeið hefur verið Sveinn
á Egilsstöðum. Hann hefur haft
frumkvæði um kornrækt á Aust-
urlandi. Sjálf stjórnarvöld lands-
ins hafa beitt sér gegn því, að
korn, sem hann og aðrir Aust
lendingar framleiða, fái sömu
markaðsaðstöðu og erlent fóður-
korn. Sveinn hefur einnig beitt
sér fyrir því, að stofnað væri til
holdanautaræktar hér á landi.
Það sýnist efalaust að holdanauta
rækt gæti aukið afrakstur land-
búnaðarins á Austurlandi stór-
kostlega. Búnaðarþing, yfirdýra-
læknir og stjórnarvöld hafa orðið
samtaka um að tefja það mál sem
mest. Sveinn hefur boðizt til að
fara með umboð Sjálfstæðis-
manna á Austurlandi á Alþingi
til þess að koma fram þeirra mál-
um þar. Sjálfstæðisflokknum í
Reykjavík hefur sýnzt Sveinn of
framtakssamur heima í héraði til
þess að verða þ‘ægur flokksþræll
á þingi og snúningslipur og vel-
geltandi flokkshundur til smölun
ar atkvæðum gegn austlenzkum
hagsmunum. Þetta dæmi er
hvorki einstakt fyrir Svein eða
Sjálfstæðisflokkinn, og verður
ekki við því gert, fyrr en bænd-
ur læra að kjósa sína fulltrúa í
stað flokksþæla".
Leiðréttingar þörf
Þessi skrif Arnórs Sigurjóns-
sonar þurfa vissulega leiðrétting-
ar við. Látum vera það, sem hann
segir um kornrækt og holdanaut.
Þar er um að ræða málefnaágrein
ing, sem eðlilegt kann að vera að
menn hafi skiptar skoðanir um.
Sveinn á Egilsstöðum hefur raun
ar sýnt, að hann þarf ekki sér-
stakra styrkveitinga við, þó að
hann eigi að sjálfsögðu að njóta
jafnréttis á við aðra. Og víst
mætti Arnór Sigurjónsson kanna
betur, á hverju holdanautarækt
hefur raunverulega strandað. Ef
hann hefði gert það, mundi hann
hafa tekið upp málefnalega deilu
við yfirdýralækni en ekki gert þá
ómaklegu upptalningu, sem hann
ritar í Árbók landbúnaðarins. Út
yfir taka ósannindi hans um þing
framboð Sveins á Egilsstöðum. í
þeim efnum hefur Sveinn orðið
fyrir miklum vonbrigðum. Eðli-
legt er, að honum sviði þau. Sá
sviði batnar sízt við, að hið sanna
samhengi sé rifjað upp eins og
óhjákvæmilegt er vegna beinna
ósanninda Arnórs Sigurjónsson-
ar.
Vildi beita
„Reykjavíkur-
valdinu“ til að
kúga Austfirðinga
Sannleikurinn er sá, að meiri-
hluti réttkjörinna fulltrúa Sjálf-
stæðismanna á Austurlandi hafn-
aði því að hafa Svein á Egils-
stöðum á lista flokksins við haust
kosningarnar 1959 í því sæti er
Sveinn taldi sér samboðið. Það
voru ekki þeir heldur hann, sem
leitaði til „Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík“ sér til framdráttar.
Fulltrúar miðstjórnar reyndu
með öllu móti að sætta aðila og
vildu veg Sveins sem mestan. En
þeir höfðu hvorki vald né getu
til að skipa honum í efsta sæti á
framboðslista, þvert ofan í vilja
og ákvörðun réttkjörinna full-
trúa heima í héraði. Gremja
Sveins á Egilsstöðum við „Reykja
víkurvaldið“ sprettur af því, að
það lét ekki hafa sig til að kúga
flokksmenn í þeim efnum, sem
þeir aiga að ráða en ekki mið-
stjórn flokksins. Vonbrigði stór-
láts manns eins og Sveins á Egils
stöðum eru skiljanleg og fyrir-
gefanleg. Enginn er dómari í
sjálfs sín sök. Sæmd útgefenda
Árbókar bænda liggur við, að
þeir leiðrétti rógskrif Arnórs
Sigur j ónssonar.
Eiga um sárt
að binda
Framsóknarmenn höfðu treyst
því, að gremja hins mikilhæfa
bónda á Egilsstöðum og nánustu
vandamanna hans, ásamt þeirra
eigin rótgrónu völdum á Austur
landi, mundu endast til þess, að
Sjálfstæðisflokkurinn gyldi af-
hroð við þingkosningarnar nú í
vor. Raunin varð önnur. Fram-
sóknarmenn eystra telja nú
sjálfa sig eiga öðrum fremur um
sárt að binda. Þess vegna reyna
þeir með öllu móti að festa völd
sín í þessum landsfjórðungi, þar
sem þeir höfðu komið því svo
fyrir, að allt var undir þá að
sækja. Eysteinn Jónsson hefur í
sumar farið hrepp úr hreppi til
að kanna, hvað hafi brugðizt. Það
liggur þó í augum uppi. Fjöl-
breyttari avtinnuháttum og aukn
um tekjum fylgir aukið frelsi og
útsýn til nýrra úrræða. Menn
una því ekki lengur að vera
bundnir á klafa og fá ekkert að-
hafzt nema fyrir milligöngu og
með leyfi kaupfélagavaldsins.
Það eru þeSsi breyttu viðhorf,
sem Framsóknarbroddarnir
standa skilningslausir gegn.
Nýir atvinnu-
hættir - miklar
tekjur
Endurlífgun síldveiðanna fyrir
Norðausturlandi og ný síldarver-
tíð fyrir Suðvesturlándi, ásamt
humarveiðum o. fl. hafa skapað
mikla atvinnu og tekjur. Til þess
að taka á móti aflanum hefur
þurft að ráðast í margháttaða
mannvirkjagerð í landi og mikla
fjárfestingu. Sjálfar hafa veiðarn
ar og vinnan við aflann krafizt
mikils vinnuafls, sem vel hefur
verið greitt.
Oft er vitnað til tekna síldveiði
manna. Rétt er, að tekjur sumra
eru mjög háar. En þess er þá oft
ekki gætt, hversu mikið er á sig
lagt til að afla þeirra, ekki ein-
ungis gífurleg vinna, heldur og
langdvalir að heiman við erfið
skilyrði. Slíkt hið sama á raunar
einnig oft við um þá, sem vinna
að nýtingu aflans í landi eða við
mannvirkjagerð, sem upp þarf að
vera komin fyrir tiltekinn tíma.
Mönnum verður og tíðræddast
um þá, sem mest bera úr býtum.
Um hina er þagað, sem síður hafa
heppnina með sér.
En hvað um það. Hinar miklu
framkvæmdir og tekjur hafa leitt
til þenslu, sem getur orðið hættu-
leg, ef ekki er við spornað. Þá
stendur ekki á einstökum fjár-
brallsmönnum, sem ætla sér að
græða á verðbólgu og treysta því,
að við hana verði ekki ráðið. Þessu
til viðbótar kemur auðsær vilji
stjórnarandstæðinga, ekki sízt
Framsóknarmanna, til að veikja
trú almennings á gjaldmiðli
þjóðarinnar og skapa öngþveiti í
þeirri trú, að það lyfti þeim til
hinna langþráðu valda, sem kjós-
endur hafa neitað þeim um.
Vilja slökkva
eldinn með því að
hella á hann olíu
Áður fyrr héldu Framsóknar-
menn því fram, að ríkisstjórnin
stefndi að stöðnun og samdrætti.
Þeir prédikuðu þá, að ráðið til að
forðast samdrátt væri lækkun
vaxta og rýmkun útlána. Þetta
voru rökrétt úrræði til að forðast
þá hættu, sem Framsóknarmenn
sögðu yfir vofa. Villa þeirra var
sú, að þeir skildu ekki, eða rétt-
ara sagt, þóttust ekki skilja, í
hverju hættan var fólgin. Þá sem
nú var hættan hin sama: Verð-
bólgan. Gegn verðbólgu eru háir
vextir og takmörkun útlána al-
viðurkend úrræði. Hið hlálega er,
að nú eftir að Framsóknarmenn
hafa gefizt upp á suði sírju um
stöðnun og samdrátt og fjasa í
þess stað um „óðaverðbólgu", þá
vilja þeir enn lækka vexti og
rýmka um útlán! Þeir vilja hella
olíu á eldinn í því skyni að
slökkva hann. Áður var sjúk-
dómsgreining þeirra röng en
læknisráðið rétt, miðað við hina
röngu sjúkdómsgreiningu. Nú
skynja þeir rétt, hver sjúkdómur-
inn er — þótt þeir mishermi á
hvaða stigi hann er — en vilja
beita því læknisráði, sem hlytí
að magna hann.
Framh. á bls. 14.