Morgunblaðið - 23.10.1963, Side 6

Morgunblaðið - 23.10.1963, Side 6
6 MORGUNBLAÐIÐ MiSvíkudagur 23. okt. 1963 Enn um sjónvarpið kasta 327 kvaeml (um hryssur, kettl og gyltur). 5 meU ta eða ao: k. á sig sótt þykjast sjúkur, k. aO m-m hnýta í e-n, álasa e-m, k. hðndunum að m-u gera e-ð illa, k. e-u a/ afkasta, Ijúka, koma «-u af, Pc. vörum af bil, mjólkxn kastar af sér froðan á sjóðandi mjólkinni hjaðnar, k. af sér vatni pissa, k. aftur endurvarpa, endurspegla: fc. aftur Ijósi, k. e-u fram varpa e-u fram (í gamnl og alvöru), hafa orð á e-u, fc. fram stöku nuela vísu af munni fram, fc. e-u til þeyta e-u til, f k. um snúa við snög^lega, koiivarpa: fc. e-u um, k. upp selja upp, gubba, æla; gera uppkast; t leiðá i Ijós, koma orðl á; fc. úr e-u dreifa: fc. úr heyl, k. e-u úr tína það úr, sem ekki á að nota, fleygja frá, fc. út á graut láta mjöl út í vatn e. þ. h., svo að grautur verðl úr (sbr. útáfcast), fc. e-m út varpa e-m á dyr, fc. yfir sig fati bregða flík (lauslega) yfir sig. * óp: mér kastar fyrir brjóst mér verður illt, óglatt, það kastar i fcjötið kjötið byrjar að þrána; hann (þaO) kastaOi úr (sér) éli það kom stutt él, nú kastar tólfunum nú keyrir um þver- bak, tekur út yfir. 7 mm: kastast á kveOjum heilsast (kveðjast) lauslega, t kastast orOum á talast vlð, kastast aftur (um Ijós, hljóð o. fl.) endurkastast, þaO kastaOist i kekki meO þeim þeir urðu ósáttir, f.honum kastaOist á móti hann varð fyrir mótlætl. 8 lh þt: ósinn er kast- aður ð:.£ullur af sandl, hryssan mr köstuð o: búin að eignast folald. 2 kasta, -aði s, setja 1 stafla, hlaða upp (í köst): fc. hey(i), k. bál hlaða bálköst. kastali, -a, -ar k. 1 virki, vígi; íflj höll (i sér- •tökum stíl). 2 leggjalaupur. kastanía, -u, -ur kv. 1 útlend trjátegund: kastaníutré (castanea sativa). 2 aurhorn. kastaníu blóm h, Jtí garðjurt af steinbrjótsætt (rodgersia aesculifolia). -brúnn 1, dökkrauð- brúnn (eins og kastaníutré). -bukkur k, ® bjötiuteg. af trjábukkaætt, lifir i barrtrjám (te- tropium castaneum). -hneta kv, hneta af kastaníutré. -vfn h, vínviður k, keisaravin- vlður, klífurplanta, gróðurhúsajurt af vínviðar- aett '(tetrastigma voenieriana). kastar hol h, -hola kv, skaftpottur. kastasjór k, duttlungakast. kast böllur k, fiskifæla, sá sem veiðir ekki flóg í simvelgin hlut. -fiskur k, stærstu fiskam- Ir, sem vereast. -hjól h. 1 |> hjól með þungum hring, notað til að jafna eða auka snúnings- hraða. 2 sérstök gerð hjóls á veiðlstöng. -hring- vr k, afmarkað hringlaga svæði, þaðan sem keppandl varpar iþróttatæki (kúlu, kringlu, ■Ieggju). -Ijós h, sterkt Ijós (frá Ijóskastara). •pils h, utanyfirpils. -spjót h, © létt spjót, gert tll að kasta því sem lengst. -stöng kv, veiðistöng tll að kasta öngli á færi sem lengst. -vella kv, t það að sýður upp úr potti. -vindur k, vind- hviða, vindur, sem gengur ð með hviðum. kasúldinn 1, mikið úldinn, grútúldinn. kátbroslegur 1, spaugilegur, hlægilegur; flettnlslegur, brosandl. katel, -s h, t dót, hafurtask, lnnanhúseignlr. kati, -a, -ar k. 1 litið tréílát undir spónamat; •skip. 2 ® siðari liður samsettra sælindýrs- heita: barOak.; katasett Urichotropidae). kátina, -u kv, kæti, gleði. katlamálsskjóla kv, t mællelning, ■ 20 merk- •r vegnar (4,34 1) = 24 mældar (6,19 1). kátlegur 1, skringilegur, broslegur; kynlegur. fslenzk orðabók, fyrsta is- lenzka orðabókin með isfenzkum skyrin-um, kemur í bókaverzlan- Ir í dag. Menningarsjóður hefur látið gera þessa orðabók og er Árai Böðvarsson aðalhöfundur hennar. í orðabókinni eiga að vera flest eða öll íslenzk stofnorð, sem komið hafa í íslenzkar orða- kattþ* katólskur 1, kaþólskur. Katrfnarmessa kv, 2S. nóv. kátsjúk, *s h, @ (mjög teygjanlegt) efni, unnið úr vökva sérstakrar plöntu, notað m. a. til gúmmframleiðslu. kattablóm h, % ættkvfsl. garðjurta af vara- blómaætt (nepeta). kattar auga h. 1 auga f kettl. 2 glltauga, (rauðleitt) endurskinsmerkl (t. d. aftan á öku- tækjum). 3 *£ gleym-mér-el. -balsam h, hrafnaklukka. -gin h, miðdegisblóm. -glyrna kv. 1 kattarauga. 2 *g jakobsfifill. -|urt kv, *££ ein ættkvísl krossblómaættar (rorippa); plöntuteg. (r. islandica). -klór h, klór kattar; vond skrift, hrafnaspark. -nef h, nef á ketti; koma e-u (e-m) fyrir k. ráða niðurlögum e-s, ónýta e-ð. -tunga kv. 1 tunga kattar. 2 *£ planta af græðisúruætt (plantago maritima). 3 súkkulaðibltl með sér- stöku lagl. -þvottur k, lélegur þvottur; léleg, ónýt afsökun eða hreinsun af sakargiftum. kattjugla kv. (ð) 1 fugl af ugluætt (athene noctua). 2 brandugla; snæugla. -þrifinn I, mjög þrifinn. kátur 1, glaður, reifun e-m er kátt f hug. kauðalegur L 1 durnaralegur, álappalegur; -h'irðuleysisiega eða ósmekklega klæddur. 2 ræt- inn. kauðl, -a, -ar k, kurfur. durtur, leiðinda- pési; álappalegur maður. kauf, -ar, -ir kv, kaufl, ••, -ar k. lélegua hattur, fðleg húfa, frolla. •kauli, -a, -ar k, nautkálfur. kaun, -s, • h. I hrúður; skelna; kýl!, sár. kaunum hlaOinn; koma við kaunin á e-m koroa við aumu blcttina á e-m. 2 blása í fc. anda á gómana á krepptum höndum til að verma þá. 3 # rúnastafur, er táknar g eða k. kaup, -s, • h. 1 (venjul. ft) verzlun, við- skipti: elga k. viO e-n; kaupin gengu saman það samdist um viðskiptin, t hafa fc. öll reka einn öll verzlunarviðskipti; skiptl: hnífak., hafa k. á e-u. 2 það að kaupa: innk., húsak., e-0 gengur kaupum og sölum e‘-ð er falt, er selt aftur og aftur; komast aO góðum kaupum kaupa með hagkvæmum kjörum, verOa af ,kaup(un)um missa af tækifærinu (t. d. til að kaupa e-ð), gangh (inn) i kaupin gerast kaup- andi (I stað annars eða með öðrum), vera ttl kaups vera falur, vera til sölu, f refca aftur fc. rifta vlðskiptum; keypt vara, það sem keypt er. 3 samningur, samkomulag: þaO varO aO kaupi meO þeim þeir keyptu þvi, sömdu um það; t bjúskaparsamningur; fcoma kaupi sinu við e-n fá e-n til að semja við sig. 4 vinnulaun: hátt k., dagk., borga 1000 kr. I fc., kauphækkun; hafa hlaup en ekki k. hafa ekki árangur af fyrirhöfn sinni. 5 borgun, greiðsla: þaO er(u) kaup(s) kaups það er jafnt á báða bóga, goldið liku líkt, ?ofan i kaupiO í tilbót, í þokkabót. kaupa, keypti s. 1 fá (sér e-ð) gegn gjáldi: fc. hest, k. sér e-O, k. e-0 af e-m; fc. e-ð dýrt (dýru verOi), k. óséO, k. að óséOu kaupa e-ð án þess að hafa séð það, fc. sér friO meO e-u gera e-ð eða láta e-ð af hendi til að fá frið, fc. af sér skaðast á kaupum, fc. e-n (e-0) ef sér [meO e-uj greiða e-m (e-ð) til að losna við hann (það), k. e-n upp greiða e-n\ til að fara úr starfi sínu, fc. e-0 upp kaupa allt, sem tii er af e-u, k. e-0 (em) út greiða tllskilið gjald til að fá e-ð laust (e-n lausan, t, d. úr skólans. Kva3 ritnefnd það ó metanlegan styrk að geta leitað til seðlasafna stofnúnarinnar um heknildir og starfsmenn Orða- bókar Hiáskólans hafa lagt Menn- ingarsjóði lið í ráðleggingum og leiðbeiningum. -Auk þess hefur verið leitað til fjölda fóiks um upplýsingar um fjarsíkyldustu efni, sérfræðinga ýmds konar, stofnana o.fl. Allan tímann sem orðabók Menningarsjóðs hefur verið. í smíðum, ihafa tveir eða þrír menn unnið að staðaldri við hana, og iangtímuim saman fleiri. Auik Árna Böðvarssonar hafa þeir Bjarni Benedikitsson frá Hof- tei-gi og Helgi Guðmundsson liengst unnið að undirbúningi handrits undir prentun. Við samningu orðabókarinnar var stöðuigt miðað við að hún yrði sem aðgengilegust, sem fyrr er sagt, og notendur þyrftu helzt aldrei að leita þar án árangurs. Skýringar eru með ýmsu móti, beinar lýsingar á merkingum orða, dæimi um notkun þeirra eða samlheiti. Nýjung er það í þessari bók, að það er allmikið af orðlhlutum, sem aðeins eru til s^m síðari liðir samsetninga, svo sem — æri (góðæri, hallæri), — heldinn (orðheldinn, fastheldinn) o.fl. einniu skammsíafanir, bæði aligen.gar og sjaldgæfar. Efltir meðaltali 35 blaðsíðna í bókinni munu vera um 65 þús. uppflett- ingarorð feitletruð^sem öll eru skýrð. Auk þess eru undir feit- letruðu orðunum víða skýringar á samsettum orðum, sem þau eru liður í. Til dæmis eru orðin raflortkumél, rafbrfkumálastjóri, raforkuver útskýrð undir orðinu raflorka og sikáletruð þar. &líik skáletruð orð munu vera hátt á 9 þúsund í allri bókinni og sikýr- ingar við meginþorra þeirra, þannig að þar munu vera skýr- ingar á rúralega 70 þús. orðum. Að sjálfsögðu eru miklu fleiri orð í íslenakri tungu en þetta, þ.e. samsebt orð, en allar al- ménnar merkingar þeixra eiga að vera auðskildar eftir þeim skýringum, sem fram koma af samsetningarliðum þeirra í orða- bókinni. Orðabók Menningarsjóðs er 852 bls. að stærð, prentuð í Prentsmiðjunni Odda h.f. sem fékk sérstakt letur til að prenta hana, hún er prentuð á 70 gramma biblupappír og bókíband annaðist Sveinabókíbandið. HELDUR ER hyimleitt að þurfa að standa í deilum við gamlan starfsbróður, en eftir kveðju Indriða G. Þorsteinssonar í Tím- anum í gær vegrna tiltölulega saklausrar greinar, sem undir- ritaður skrifaði í Mbl. í sl. viku vegna þvættings „Tímans“ um sjónvarpið á Keflavíkurflugvelli, og þeirra áhrifa, sem það er sagt hafa hér í borg, neyðist ég tíl þess að benda á eftirfarandi, og held fast við að „Tíminn“ hafi, vitandi eða óvitandi, falsað þær upplýsingar, sem um ræddi í fyrrnefndri grein. Svo dæmin séu rakin: Tíminn: Talar um hermanna- sjónvarp það, sem ríkisstjórnin hafi leyft á sínum tíma. Staðreyndin: Hvernig væri að „Tíminn“ spyrði Dr. Kristin Guð mundsson, hver hafi veitt Varn arliðinu leyfi til rekstrar sjón- varpsstöðvar. Með fyrrgi’eiridu orðalagi er ætlast til að fólk telji að það hafi verið núverandi rík- isstjórn, sem leyfið veitti. Ergo: „Tíminn" falsar, óbeint. Tíminn: A.m.k. þrjár myndir, sem kvikmyndahúsin hér hafa pantað hafa verið sýndar í „her- mannasjónvarpinu", og þannig fór um jólamynd Gamla Bíós í ár. Sjá allir heilvita menn hvert stefnir, ef „hermannasjónvarp- inu“ verður haldið áfram. Staðreyndin: Aðeins ein kvik- mynd hefur verið sýnd í sjónvarp inu. Myndin átti að fara í kvik- myndahúsið á Keflavíkurflug- velli, en lenti í misgripum í sjón- varpinu. Strangar ráðstafanir hafa verið gerðar til að fyrir- byggja að slíkt endurtaki sig. Ergo: „Tíminn" falsar. Tími.nn: 5000 sjónvarpstæki hafa verið flutt til landsins. Staðreyndin: Forstjóri Við- tækjaverzlunar ríkisins upplýsir að á þessu ári hafi verið flutt til landsins 660 tæki. Innflutningur inn 1962 var 120 tæki, 1961 100 tæki og næstu 4—5 ár á undan 100 tæki árlega eða minna. Tæki alls á landinu eru því vart yfir 2000 talsins, og hefur þar af a.m.k. 1/4—1/3 verið seldur til Suðurnesja, og skiptir litlu rnáli varðandi kvikmyndahúsasókn I Reykjavík. Ergo: „Tíminn“ fals- ar. Tíminn: „Ríkisstjórnin hefur vísvitandi valdið stofnunum eina og Háskóla íslands ófyrirsjáan- legum fjárhagserfiðleikum vegna Háskólabíós, leikhúsunum hér i Reykjavík og boðið heim niður lægjandi ófagnaði, sem „her- mannasjónvarp“ er á íslenzkri grund“. Staðreyndin: Samkvæmt upp- lýsingum Leikfélags Reykjavík- ur sóttu 25.000 manns sýningar félagsins á sl. leikári og hafa aldrei verið fleiri. Samkvæmt upplýsingum Þjóðleikhússins sottu 82.717 manns sýningar þess á síðasta leikári. Næsta sambæri lega ár, 1961, sóttu húsið 66.226 manns. — Varðandi kvikmynda- húsin er þetta áð segja: Af hverj um aðgöngumiða hefur verið greidd 1 kr. til Menningarfjóðs. 1961 námu greiðslujnar 1.235.188 kr. én 1962 1.242.566 kr. Hefur því orðið aukning á aðsókn að kvikmyndahúsunum og „Tíminn" því uppvís að falsi varðandi þetta atriði. Ekki nenni ég að tína hér til fleiri staðreyndir, enda ættu þessi dæmi að nægja. Varðandi það atriði, að Mbl. falsi sjálft fréttir með því að birta yfir- lýsingu frá formanni félags kvik myndahúsaeigenda á baksíðu, og fyrrnefnda grein undirritaðs á innsíðum, þá virðist svo sem I. G. Þ. haldi einnig að Mbl. sé sammála því, sem það kann að hafa eftir Krúsjeff á fréttasíð- um. Eg hélt sannast að segja, að einhverjir þeir væru á „Tíman- um“, sem virtu þá gullvægu meg inreglu blaðamennskunnar, að blanda ekki saman beinum frétta flutningi og „comment“ um frétt irnar. En maður er alltaf að læra. Að svo mæltu útrætt um þetta mál af hálfu undirritaðs. Haukur Hauksson. Ein blaðsíða úr bókinni. Orðabók IUenningarsjóðs er komin út bækur, forn og ný, svo og algeng- nstu samsetningar. Þar eru skýrð heiti skáldamálsins, sýnd dæmi uffl kenningar, skýrð hvers kon- ar orð úr fornum ritum og nýj- um, sérstök áherzla lögð á að bókin verði sem, notadrýgst öllu skólafólki og revnt var að miða við að bókin sé sem að- gengilegust. Kostnaður við bók- Þetta er vissulega ókunnur tónn frá gömlum nemendum að vera, því að styrkur skólans hefur ávallt verið hin mikla tryggð, sem gamlir nemendur hafa ætíð haldið við skólann og um leið hvatning til að halda áfram á sömu-braut ina var um 31-2 millj. kr. og kost- ar hvert eintak rúmar 7 hundr- uð krónur. • Ritnefnd órðabókarin'nar og höfundur skýrðu fréttamönn- um frá útkomu hennar í gær. Sumarið 1957 áikvað Mennta málaráð að gefa út klenzka orða- bók handa skóluim og almenn- ingi, og var í fyrstu gert ráð fyrir að 'hún yrði minni en raun hefur orðið á. Þá um haustið hóf Árni Böðvarsson vinnu við bók- ina með hálfum vinnudegi, en full vinna hófst svo vorið 1958. Við samningu bókai^nnar hafa verið notaðar 'allar tiltækar is- lenzkar orðabækur og orðasöfn, bæði uim fornmál og nýmál og orðabók Si'gfúsar IJlöndals lögð til grundivallar. Var verkið unnið í húsakynnum Orðabókar Há- • DM KVENNASKÖLANN í REYKJAVÍK Eftirfarandi bréf hefur Vel vakanda borizt: „VELVAKANDI góður. Eg er hér ein af. þeim náms- meyjum Kvennaskólans í Reykjavík, er útskrifuðust sl. vor og ein af mörgum, er lásu grein þá, sem birtist í dálkum þínum þann 17. þ.m. Eg hef aldrei áður lagt út í að skrifa nolckuð í blöð, en nú gat ég ekki orða bundizt, og veit ég, að ég mæli fyrir munn okkar allra, sem með mér voru. Af þessari grein, þar sem margt er óljóst og lítt skiljan- legt, mætti helzt ætla, að nú á síðustu árum væri reglusemi minni í Kvennaskólanum. Það verð ég að segja, að ekki hafa þær, hinar fyrrv. námsmeyjar, mikla þekkingu á kennslufyrir komulagi og þeim anda, er í skólanum rikir. Get ég þar vel um rnælt, þar sem ég hefi stund að þar nám síðastliðin fjögur ár. Því það var einmitt það, sem mér fannst einkenna þessa gömlu og góðu stofnun hvað mest frá öðrum skólum hér í borg, hve þar var lögð rík á- herzla á góða framkomu okk- ar stúlknanna, stundvísi og reglusemi í hvívetna. Kennslufyrirkomulag finnst mér með þeim ágætum, að eng an annan stað vissi ég, þann er ég vildi frekar láta dætur mín ar sækja. Skólinn hefur algjör lega fylgzt með breyttum t|m um, og nú virðist ekki síður nauðsynlegt fyrir verðandi hús mæður að vera vel að sér í bók legum fræðum sem verklegum við uppeldi barna sinna. í sambandi við þessa grein datt mér helzt í hug, mæður, sem hefðu orðið fyrir vonbrigð um með, að dætur þeirra fengju ekki inngöngu í skól- ann, en hann er þéttsetinn á hverju ári og rúmar ekki fleiri nemendur. Við slíku er ekkert að gera — rétt er rétt — og þar sem skólinn rúmar aðeins lít- inn hluta þeirra nemenda, er árlega sækja um skólavist, er ekki nema réttlátt, að þær, sem hafi hærri einkunn gangi fyrir, eins og venja er. Stjórnsamari, betri, réttlát- ari og góðviljaðri skólastjóra, heldur en hinn núverandi, er eklci hægt að hugsa sér. Eg man aldrei eftir, að frú Guðrún hafi farið illa að okkur, hún ræddi oft um hlutina og talaði vun fyrir okkur, þegar þurfti, og einhvern veginn var það þann ig, að enginn vildi gera henm á móti. Ef einhver hefur lag á því, að fá hið bezta fram hjá okkur, þá er það frú Guð- rún. Að lokum vildi ég aðeina segja það, að ég vona, að við fáum að njóta leiðsagnar og umhyggju núverandi skóla- stjóra sem lengst. Ein þeirra, sem útskrif- uðust sl. vor“.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.