Morgunblaðið - 01.11.1963, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
FSstudagur 1. rtóv. 1963
Notkun eitraðra efna hefur aukizt á
síðari árum - Eftirlit hér ekki nógu gott
IJNGUR læknir, >orkell Jóhann- i
esson, hefur undanfarin ár lagt
stund á rannsóknarstörf í Dan-
mörku og hlotið styrki úr Vís-
indasjóði og úr dönskum og sam-
norrænum sjóðum til ákveðinna
rannsókna. Hann hefur dvalizt
nokkra mánuði hér heima, en
er nú á förum til Bandaríkjanna,
þar sem hann mun starfa í um
það bil eitt ár. Blaðamaður Mbl.
leitaði eftir fréttum hjá Þorkeli
af störfum hans og átti við hann
samtal. En fyrst er rétt að gera
grein fyrir þessum unga vísinda-
manni.
Þorkell er Reykvíkingur, son-
ur Jóhannesar Jónssonar, gjald-
kera Eimskipafélags fslands, og
Bergþóru Júlíusdóttur, konu
hans. Hann er fæddur 1929,
stúdent frá Menntaskólanum í
Reykjavík og útskrifaður læknir
frá Árósaháskóla 1957. Eftir það
leysti Þorkell af hendi venjuleg
skyldustörf á sjúkrahúsum í
Danmörku og í héraði á íslandi,
vann eitt ár í lyfjaverksmiðju í
Kaupmannahöfn og hefur undan-
farin 3—4 ár unnið að rannsókn-
um við Hafnarháskóla. Það er
því ekki óeðlileg forvitni að
spyrja hann, hvernig hafi staðið
á því, að hann valdi fyrst lækn-
isfræðinám í Danmörku og síðan
rannsóknarstarfsemi umfram
beinar lækningar á sjúklingum.
— Þannig stóð á því, að sum-
arið 1953 starfaði ég á Elliheim-
ilinu Grund að afloknu 1. hluta
prófi og komst þar í kynni við
Skúla Guðjónsson, prófessor í
Árósum. Ég fór að forvitnast
um það hjá honum, hversu lækn-
isfræðinámi væri háttað í Árós-
um. Skúli heitinn var sjaldan að
tvínóna við hlutina og sagði við
mig: „Blessaðir, komið þér bara
utan.“ í>að varð því úr, að ég
færi til Árósa og lyki þar prófi,
enda var þar sérlega gott að
vera. Skúli átti því miður
skammt eftir ólifað, er þetta
réðst, en hann lézt fyrir aldur
fram í janúar 1955.
— Hvernig stóð á því, að þú
lagðir fyrir þig rannsóknarstarf-
semi?
— Að loknu embættisprófi fór
ég, eins og ungum læknum er
titt, að velta fyrir_ mér, hvar
áhugaefnin lægju. Ég fann, að
ég hafði helzt hug á farma-
kólógíu, — en það er sú fræði-
grein innan læknisfræðinnar, er
fjallar um verkun lyfja á menn
og dýr og á einstaka líkamshluta
þeirra —, svo og á þá hliðar-
grein farmakólógíu, er kallast
toxíkólógía, og varðar eiturverk-
anir lyfja og annarra efna á menn
og dýr. Síðan skyldustörfum
mínum á spítölum og í héraði
lauk, hef ég því lengstum unnið
að rannsóknum á verkun lyfja
á menn og dýr, þar með taldar
eiturverkanir.
— Hvað hefurðu einkum feng-
izt við?
— Ég hef reynt að kynna mér
fagið almennt og meðfram lagt
stund á toxikólógíu, sem hefur
mikið hagnýtt gildi í nútáma
þjóðfélagi. En megináherzlu hef
ég lagt á rannsóknir á verkja-
deyfandi lyfjum, og þá alveg
sérstaklega fengizt við morfín.
Verkjadeyfing
og ávani af morfíni.
— Ég hef unnið að rannsókn-
nm á morfíni í samvinnu við
danskan lækni og danskan lyfja-
fræðing. Við vinnum ýmist sam-
•n eða hver í sínu lagi, ef það
hentar betur. Mitt verkefni hef-
ur einkum verið að leita skýr-
inga á því, hvers vegna morfín
deyfir verki og einnig hvers
Ég hef kynnt mér almenn
atriði varðandi eftirlit með lyfj-
um. Og ég er hér heima nú í 4
mánuði á vegum landlæknis að
leggja drög að sérlyfjaskrá svo
og vinna að öðru að þessu lút-
andi, en öll verksmiðjulyf (sér-
lyf) eiga að fara á skrá. í flest-
um löndum er talið nauðsynlegt
að hafa eftirlit með sérlyfjum
til tryggingar almenningí og skrá
þau, en samkvæmt hinum nýju
lyfsölulögum á nú að stofna til
slíkrar skráningar og eftirlits
hér.
— Þetta hlýtur að vera heil-
mikið vandamál nú á tímum,
þegar kynstur er framleitt af
alls konar lyfjum og þeim hrað-
að á markaðinn?
— Já, það er allrétt. Eins og nú
er háttað, eru nálega öll lyf
fyrst framleidd í lyfjaverksmiðj-
um, sem venjulega leggja í
mikinn kostnað við framleiðslu
og rannsóknir. Því er það eðli-
leg hvöt hjá lyfjaframleiðendum,
að framleiðslan seljist bæði fljótt
og vel, sé þess annars nokkur
kostur,
— Segðu mér, hvernig eru ný
lyf reynd?
— Eins og nú er háttað, eru
öll áður órannsökuð efni með
lyfjaverkun rækilega reynd í til-
raunum með dýr. Lofi þessar
tilraunir góðu, eru efnin því
næst reynd dálítið á heilbrigðu
fólki, sem oft er starfslið lyfja-
verksmiðjanna, og loks á sjúkl-
ingum. Ef ekkert mælir gegn,
er að þessu loknu leyft að selja
viðkomandi efni sem lyf. En
veruleg reynsla um notagildi
lyfja fæst ekki, eins og nú er
háttað, fyrr en að mörgum ár-
um liðnum, þegar búið er að
gefa þau þúsundum manna,
barna og kvenna.
— Ber því ekki að gjalda var-
huga við nýjum lyfjum?
— Jú, að vissu marki. Ný lyf
eru ætíð æskileg, ef líkindi benda
til að þau taki eldri lyfjum
fram eða eigi við sjúkdóma, sem
engin lækning er við. Hins ber
þó ætíð að gæta, að velflest lyf
koma á markaðinn vegna þess,
að þau eru álitin vænleg til
lækninga, en lyf, sem eru eink-
ar efnileg í byrjun, geta brugðizt
sárlega. Sorglegasta dæmi þessa
er talídómid, svo sem enn er í
fersku minnL
Flúor í
drykkjarvatni.
— Þú sagðir í upphafi, að
toxíkólógía eða eiturefnafræði
hefði hagnýtt giidi. Hvernig þá?
— Jú, á síðari árum hefur mjög
aukizt notkun eitraðra efna, sem
sum eru meira að segja háeitruð,
í landbúnaði, við garðyrkju og
í iðnaði, en mikil vinna er fólg-
in í því að tryggja sölu, dreif-
ingu og meðferð slíkra efna.
svo að sem öruggast sé.
— Telur þú, að slíkum málum
sé í gott horf komið hér?
— Ég hygg, að hér sé eftirlit
með eiturefnum hvergi nærri
nógu gott.
— Hefur ekki eiturefnafræði
þýðingu fyrir úrskurði dómstóla?
— Jú, segja má það. Þó er
lítt í tízku nú á dögum að myrða
fólk á eitri miðað við það, sem
áður var. Hins vegar ber þó
nokkuð á því, að fólk reyni að
fremja sjálfsmorð með því að
taka stóra skammta af róandi
lyfjum eða af svefnlyfjum eða
eiturefni. Einnig verða eitranir
alloft af slysni. í slíkum tilfell—
um geta eiturefnafræðilegar
rannsóknir oft orðið að talsverðil
liði. Nú á tímum er lika mikið
starf fólgið í því að rannsaka
ýmiss efni, sem sett eru í mat
og á ensku er« nefnd einu nafni
„food additives“ og skera úr
því, hvort það magn þessara
efna, sem kemur í líkamann við
daglega neyzlu, sé skaðlegt eða
ekki. Eitt slíkt efni er raunar
flúor.
— Hvað geturðu sagt mér un»
það?
— Flúor hefur verið mjög til
umræðu síðastliðin 8—10 ár
vegna þess, að ýmsir vilja láta
auka magn þess í neyzluvatni
og í þeim tilgangi bæta því I
vatn í vatnsbólum til þess að
varna tannskemmdum í börnum
og unglingum. Flúor finnst I
vissum samiböndum eðlilega I
líkamanum. Hins vegar er gamal-
þekkt, að flúor og flest sambönd
þess erú mönnum og dýrum eit-
ur, jafnvel í mjög litlum skömmt
um. Að svo komnu máli er því
óhyggilegt að auka magn flúors
í vatni, enda líka harla lítið
frjálsræði í því að þvinga fólk
til þess að neyta slíks vatns.
Vilji einstaklingar auka daglega
flúorneyzlu sína, geta þeir valið
sér tannkrem með flúor í eða
keypt sér flúortöflur, sem fram-
leiða má fyrir sáralítið fé. Slíkt
gera Finnar.
Að lokum spyrjum við Þorkel,
hvort mögulegt sé að stunda
þær rannsóknir, sem hann hefur
nú á hendi hér á íslandi. — Með
tiltölulega litlu fjármagni má
stofna til flestra þessara rann-
sókna hér, svarar hann.
E. Pá.
Myndin er af Kristbjörgu
og Ævari K'varan í gam-
anleiknum Flóninu, sem sýnd-
ur er um þessar mundir i Þjóð
leikhúsinu. Kristbjörg leikur
aðalhlutverkið ,FLONIГ aU
sérstæða og skemmtilega per-
sónu, er lendir í ýmsum erfið-
leikum við hið „sterka kyn“,
vegna hins mikla kynþokka er
hún er gædd.
Viðtal við Þorkel Jóhannesson, lækni
vegna menn og dýr venjast á
það. Það gæti virzt að bera í
bakkafullan lækinn að fara að
fást við þetta, enda hafa 15—16
þúsund ritgerðir verið skrifaðar
um morfín, síðan skipulegar
rannsóknir hófust með það í
byrjun 19. aldar. En við vitum
bara enn þann dag í dag ekkert
um það, hvernig á verkjadeyf-
andi áhrifum morfíns stendur,
né hvers vegna verkun þess
þverr og menn venjast á það
við notkun. Og það er brenn-
andi nauðsyn að öðlast meiri
skilning á þessu atriði, ekki sízt
vegna þess, að sífellt fjölgar
þeim lyfjum, sem geta hneppt
fólk í fjötur ávanans.
— Finnst þér, að þú hafir orð-
ið nokkurs vísari af rannsókn-
um þínum?
— Að svo komnu máli hafa
niðurstöður einkum verið nei-
kvæðar og ég hef því upp á lítið
að bjóða til lausnar ofangreindu
vandamáli. Aðalstarfið hefur
hingað til verið fólgið í því að
gera tilraunir með 4 skýringar-
tilgátur og afsanna þær.
— Er þetta ekki eins og að
leita að saumnál í heystakki?
— Jú, svo má víst að orði
kveða.
— Þú sagðist hafa unnið þess-
ar rannsóknir við Kaupmanna-
hafnarháskóla? Og hafa nú
styrkirnir dugað þér?
— Ég hef unnið við Farmako-
logisk Institut, sem er ein af
rannsóknarstofnunum háskólans
í Kaupmannahöfn, og mér hafa
verið veittir styrkir til starfa
við þessa stofnun. Vísindasjóðs-
styrkirnir voru upphaflega góðir,
en hafa mjög rýrnað á undan-
förnum árum vegna skakkafalla
íslenzku krónunnar. Gífurleg
gengisfelling skall einmitt á um
það leyti, er ég byrjaði að fá
þessa styrki. Erlendu styrkirnir
hafa því orðið drýgri. Jú, styrk-
irnir hafa dugað. Mig Qg mína
hefur hefur aldrei skort neitt.
í Kaupmannahöfn hef ég notið
fulltingis prófessorsins, sem ég
vann hjá, en hér heima aðstoðar
prófessors Kristins Stefánssonar,
lyfsölustjóra.
— Og nú ertu á förum til
Bandaríkjanna?
— Menntamálastofnun Banda-
ríkjanna hefur veitt mér styrk
til tæplega eins árs dvalar við
rannsóknarstörf í Bandaríkjun-
um. Ég mun einkum kynna mér
mælingar á morfíni, sem gert
hefur verið geislavirkt. Á þann
hátt má mæla örlítið magn af
efninu eða sem svarar einum tíu-
milljónasta hluta úr grammi,
enda er slík nákvæmni í mæling
um nauðsynleg, þegar maður
vill rekja magn morfíns á ýms-
um stöðum innan miðtaugakerf-
isins. Við höfum einmitt hugsað
okkur að hafa þann hátt á að
ákvarða magn efnisins á ýms-
um stöðum í heila og í heila-
stofni hjá dýrum eftir gjöf lít-
illa skammta, miða það við verk-
anirnar og reyna þannig að
finna við hvaða stað eða í heila
deyfing verkja er einkum bund-
in.
— Hvar verðurðu vestan hafs?
— Ég mun dveljast í litlum
háskólabæ, Iowa City, í Iowa.
Þar er prófessor, Woods að nafni,
er mjög hefur rannsakað morfín
og skyld efni. Ég hef verið í
sambandi við hann, munnlega og
skriflega, í rúmlega eitt ár. Hins
vegar hefur komið til mála, að
ég lengi dvöl mína vestra um
nokkra mánuði í þeim tilgangi
að kynna mér sérlyfjaeftirlit í
Bandaríkjunum svo og eftirlit
með eiturefnum.
Sérlyfjaskrá í
undirbúningí.
— Já, þú hefur verið við lyfja-
framleiðslu í Danmörku og við
lyfjaeftirlit. Ertu ekki líka að
starfa eitthvað við það hér?