Morgunblaðið - 10.12.1963, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 10. des. 1963
MORGUNBLAÐIÐ
13
Kristbjörg Jónsdöttir Kciub
H ú si
Guðmundur Daníelsson:
HÚSID. Skáldsaga. 241 bls.
ísafoldarprentsmiðja lif.
Reykjavík 1963.
GUÐMUNDUR Danielsson hefur
eent frá sér nýja skáldsögu eftir
tveggja ára hlé. Eftir að hafa
glímt við söguleg efni í tveimur
eíðustu skáWverkum sínum snýr
Ihann sér nú að nýliðinni tíð, ár-
unuim upp úr fyrri heimsstyrjöld,
©g dregur upp ljósa en kannski
dálítið einhæfa mynd af þeim
„siðaskiptum'* sem urðu á íslandi
é þeim árum. Myndin nær í raun
inni ekki nema til einnar fjöl-
ekyldu í litlu sjávarplássi á suð-
urströndinni; lífið utan Hússins
er í baksýn nema þegar það snert
beinlínis umraedda fjölskyldu.
I>esandanuim koma að sjálfsögðu
í hug heimahagar höfundar, Eyr-
arbakki og „Húsið“ þar (ekki
sízt þegar litið er á kápumynd-
ina), og má vera að hann hafi
haft staðhætti þar til hliðsjónar
þegar hann samdi söguna, en
ekki mun hún vera sannsöguleg
að efni til.
Skáldsagan fjallar um hálf-
danska faktorsfjölskyldan sem
tekið hefur að erfðum margra
kynslóða gamalt „búðarvald í
Brimveri ásarnt skyldum þeim og
forréttindum sem því fylgja. 1
llúsinu, sem réttilaga heitir Ból-
etaður. hefur Bólstaðaættin ríkt
einvöld meðan hjarta þjóðlífsins
bIó í Brimveri en þegar hér er
komið sögu eru taumarnir í hönd
um dansks Gyðings, C. A. Henn-
ingsens, sem hefur kvænzt inn í
settina og horfir nú á rótgróið
veldi hennar, fjármagn og lang-
ræktaðar venjur lúta í lægra
haldi fyrir fulltrúum þeinra afla,
Bem hafa tæknina, nýjar sam-
gönguleiðir og nýjan tíðaranda
eð bakhjalli, jafnframt því«sem
þungamiðja þjóðlífsins flyzt frá
Brimveri til höfuðstaðarins. En
t>að eru ekki fyrst og fremst þess
ar ytri aðstæður sem valda
hruni Hússins, heldur innri
mein sem búið hafa um sig í
settinni sjálfri.
Húsið Bólstaður er hið áþreif-
anlega tákn um arfgengan auð,
fórréttindi og vald faktorsfj öl-
ekyldunnar. f>ar ríkir sésrstakt
•ndrúmsloft, ekki ósvipað þvi
eem er í helgidómi og daglegar
athafnir hafa á sér helgiblæ: allt
fer fram samkvæmt ritúali. En
heligivenjumar eru að missa gildi
Bitt og innihald, Húsið og allt
»em þvi heyrir er að hrörna.
Fjölskyldutfaðirinn, Aron Henn
ingsen, horfir upp á hrunið án
þess að æðrast, því hann er sjálf-
Uir af öðrum heimi. Hanm er ekki
náttúraður fyrir dauðar tölur og
•niiasmugulegt eftirlit með við-
ekiptum, heldur býr I honum sál
Bkálds og vísindamanns sem leit-
ar fróunar í afkekktu húsi innan
«m sjaldgæí egg, stoppaða fugla
©g góðar vintegundir — og þar
„týnist" hann einatt dögum og
jafnvel vikum saman.
betta er sem sé öðrum þræði
Baga um viðnámsleysi og örlaga-
dóm hinnar fáguðu og næmu sál-
ar í hversdagsþrasi hrárrar sam-
keppni, brasks og sýndar-
mennsku, þar sem raunveruleg
verðmæti eru verðlaus og flestar
dyggðir og hefðir í upplausn.
Við slíkar aðstæður flýr það sem
viðkvæmt er á náðir Bakkusar
eða listarinnar, hverfur af torg-
um prangaranna og trúðanna,
sbr. Aron Henningsen og Agnesi
dóttur hans.
Þessi nýja skáldsaga Guðmund-
«tr Daníelssonar etr að mörgu
leyti sérkennileg og minnisverð.
Stíltök höfundarins eru t. d. létt-
ari og öruggari en ég hef séð
þau fyrr. Það er einkennileg
heiðríkja yfir stílnum og eitt-
hvert óhæði i frásögninni sem
gerir hana með köflum bæði
glitrandi og ilmandi. Penninn
virðist leika í höndum Guð-
mundar og frásögnin renn-
ur fram líkt og fyrirhafnar-
laust ,full af glettni og gáska;
þar fléttast saman á skemmtileg-
an hátt beinar og óbeinar um-
hverfislýsingar, hugrenningar
íhöfundar og persónanna, bein
ræða og óbein, allt í einum far-
vegi eins og breið elfur sem sam-
einar í sér glitrandi fjallalæki,
kolmórauðar jökulár og fúla

Guðmundur Daníelsson
mýrarlæki. Tónnlnn í frásögn-
inni er ísmeyigilegur, nákominn
lesandanum, kiminn og kankvís-
legur. Lýsingar eru víða séirlega
hnyttnar og uppljómandi, tákn-
málið fjölbreytilegt og ferskt án
þess að vekja beinlínis athygli á
sér eða taka sig út úr sögunni —
það er list. Án efa er það fyrst
og fremist frásagnarmátinn sem
veldur því að sagan lifir - les-
andanum, skilur eiftir einhvem
ljúfan keim.
Það merkilega er nefnilega, að
sagan sjálf er ekki jafn stór í
sniðum eða áleitin eins og stíll
hennar og geðblær er rninnis-
stæður. Þetta stafar m. a. af því,
að þegar kemur fram yfir miðja
sögu er eins og höfundurinn
þreytist eða slappi af — hún er
ekki jafnfersk undir lokin. Hitt
veldur þó sennilega meiru, að
sjálf sagan stendur ekki við þau
fyrirheit sem hún gaf í upphafi
— hún dreifist ag gliðnar í stað
þess að þéttast og risa. Sá þáttur
sögunnar sem fjallar um trúmál-
in í Brimveri er sýnu verst sam-
inn og sker sig með einhverjum
hætti úr sögunni, og stafar það
held ég m. a. af því að höfundur-
inn virðist ekki hafa haft sömu
ánægju af að skrifa um þessi
efni eins og önnur. Það er eins
og hjarta hans kólni gaignvart
porsónunum, hann horfir á þær
utan frá eingöngu og er gramur
eða mjög gagnrýninn — og
bregði hann á leik, sem hann
gerir oft, er hann kaldhæðinn og
nístandi, hefur ekki ylimn og létt
leikann sem einkenna aðra þætti
bókarinnar. Fyrir bragðið verða
trúmálin í bókinni hálfgert leið-
indaþras og eiginlega utanveltu
við söguna, og fólkið sem þar
á hlut að máli fremur leikbrúð-
ur höfundar en lifandi mann-
eskjur.
Þetta væri nú kannski sök sér,
ef ekki bættist við, að önnur
aðalpersóna sögunnar, Tryggvi
Bólstað, er sama marki brennd.
Iiöfundurinn kemst aldrei inn
fyrir skinnið á honum, og fyrir
vikið verður hann lesandanum
hvorki hjartfólginr. né skiljan-
legur. Ljós og leynd andúð höf-
undar á þessum meingallaða
maruii sviptir hann því mennska
svipmóti, sem jafnvel örgustu
þorparax verða að hafa í skáld-
verkum. Það breytir engu hér
um, þó Tryggva séu lögð á
lungu mörg góð spakmæli og
kostuleg tilsvör — hann lifnar
ekki að heldur að því marki, að
lesandinn fái áhuga á honum.
Hann er of einhliða: kærulaust
dekurbam, stefnulaus, ástríðu-
laus, „sálarlaus“. Auk þess svif-
ur hann að heita má í lausu
lofti, vatnar ljósara og nánara
samband við fortíð sína.
Aron Henningsen er hins veg-
ar eftirminnileg persóna, þó
hann láti lítið yfir sér, og sama
má segja um konu hans og dæt-
ur. Ekki á það síður við um
safaríkar og jarðbundnar persón-
ur eins og Jónu Geirs og Hús-
Teit — velvild og væntumþykja
höfundar gerir þær og margar
fleiri aukapersónux sögunnair ó-
mótstæðilegar.
Guðmundur Danielsson hefur
gott lag á að tengja persónur
sínar umhverfinu, einkum jörð-
inni og árstíðunum, og gerir það
einatt með mjög táknvísum
hætti, t. d. í kaflamum um Jónu
og Teit á bls. 110—112. Enrvfrem-
ur lætur hann ýmsa dauða hluti
tala sínu skýra táknmáli, t. d.
eggjaskúrinn og innhú hans,
skinnhúfuna, skelfiskinn O. s. frv.
Að sjálfsögðu ér talsverð
ádeila í þessari bók, þó hún sé
ekki ádeilusaga í eðli sínu. Höf-
undurinn deilir fyrst og fremst
á gróðahyggjuna og spókaup-
mennskuna í öllum sinum mynd
um og heggur stundum nærri
atburðum sem við þekkjum úr
eigin samtíð (sparisjóðsstjórinn
í Brimveri, sem verður gjald-
þrota og er gerður að þjóð-
bankastjóra fyrir sunnan, hlýtur
að vekja minningar, þó ekki sé
um beinar hliðstæður að ræða).
En það er ekki síður deilt á trú-
girni og skammsýni almennings,
sem lætur loddara og ævintýra-
menn féfletta sig og hafa að fífli
(fríkirkjubramiboltið). Auglýs-
ingaskrumið og pólitíska ofstæk-
ið er einnig telcið í karphúsið, og
þannig mætti lengi telja. En
ádeilan er að sjólfsögðu ekki
annað en böggullinn sem fylgir
skammrifinu, eða svo ætti það
a. m. k. að vera. Þar sem hún
fær yfirhöndina hættir henni til
að spilla sögunni, eins og á sér
stað í trúmálaþættinum fyrr-
nefnda.
Frágangur á þessari bók er þvi
miður lakur, prentun sums
staðar slæm og prentvillur alltof
margar. Pennaglöp sá ég á tveim
stöðum, og kom mér á óvart:
„Backi hefur tónlistinni fyrr ver-
ið gerð skil.,..“ (bls. 39) og
..... fólk sem heldur að það
eigi brýnt erindi þangað eða
hitt....“ (53).
Sigurður A. Magnússon.
F. 8. jan. 1924. D. 20. nóv. 1963.
„Með beygðum knjám og með
bænarstaf
menn bíða við musteri allrar
dýrðar“.
E. Ben.
ÞAR gildir hið sama fyrir hinn
volduga og smáa. Þeir, sem missa
ástvini sina og eru harmi slegnir,
stara með undrun og kvíða út í
geim óvissunnar, en fá ekkert
fullnægjandi svar við þeim ugg-
vænlegu spurningum, sem vakna
í hugum þeirra.
Kristbjörg var dóttir hjónanna
Oddnýjar Guðmundsdóttur og
Jóns Halldórssonar bakara. Hún
ólst upp á heimili foreldra sinna
ásamt tveimur systkinum. Heim-
ilið hafði holl uppeldisáhrif á
hana og ástundaði hún allt, sem
mátti henni til heilla verða. Ung
hóf hún nám við Gagnfræðaskól-
ann í Flensborg í Hafnarfirði og
lauk þaðan góðu prófi. Strax að
því loknu réðst hún til starfa á
skrifstofu hér í Reykjavík og var
þar mjög vel látin vegna kunn-
áttu sinnar og góðra eðliskosta,
en það hvorttveggja varð henni
alla tíð heilladrjúgt.
Átján ára giftist hún Jóni Ól-
afssyni og eignuðust þau eina
dóttur, Auði Eddu, sem nú dvelst
erlendis. Samvistir þeirra hjóna
urðu skammar og tók Kristbjörg
þá að vinna hjá fyrirtækinu
TroUe og Rote og var þar, þar til
hún giftist eftirlifandi manni sín-
um Henry Kcluk. Eignuðust þau
þrjú efnileg börn, sem nutu ást
ríkrar og góðrar móður. Virtist
nú allt leika í lyndi, en skjótt dró
ský fyrir sólu. Maður hennar
veiktist og fluttust þau þá til
Ameríku til þess að leita honum
lækninga. En vonin um bætt
heilsufar hans brást og hefur
hann æ síðan verið lasburða og
óhæfur til vinnu. Kona hans ann-
aðist hann af kostgæfni eftir því,
sem kraftar hennar leyfðu, því að
nú tók hún sjálf að kenna sjúk-
leika. Hún hvarf aftur til Islands
með yngri börnin, og þá farin að
heilsu. Hún starfaði samt eins og
kraftar hennar leyfðu þar til yfir
lauk.
Hinum sorghitnu, móðurlausu
börnum hennar er það huggun
harmi gegn, að þau eiga hér
ömmu og afa, sem munu eftir
megni styðja þau. Auk þess eiga
þau hér góða fjölskyldu, sem er
þess albúin að greiða svo, sem
verða má úr erfiðleikum þeirra.
Um Kristbjörgu má segja það,
að hún veitti vinum sínum hlut-
deild i gleði sinni, þegar sól ham-
ingjunnar skein í heiði, en erfið-
leika sína vildi hún bera ein til
hinztu stundar án þess að mæla
æðru orð.
Þannig er minningin um hina
Ijúfu, ungu konu, sem nú er horf-
in. Þeir, sem henni kynntust, eru
ríkari vegna kynna sinna við
hana.
Dagf. Sveinbjörnsson.
Jóhanna Guð-
mundsdóttir
Til hinnar látnu.
Þreyttur var, ég garð þinn gisti
góða máltið fékkstu mér.
Eflaust var ég ei sá fyrsti,
er endurnæring fékk hjá þér.
Hresstir menn og svanga saddir
sama hvar þeir fóru um veg.
ef þeir voru illa staddir
öllum sýndir kærleiksgeð.
Ferðalúinn margan mannjnn
mettaðir þú og veittir skjóL
Umbun þina, sæti svanni
sveina gladdi hyggjubóL
Allt var gefið, greiði og hýsing,
Guði færð þú launin hjá.
Lif í friði og ljós hans lýsi
lífsins friðarlandi á
Líf er endað, lokið dögum
lífs á hjarni veraldar.
Minning lifir lífs í högum,
lífsins verkin eru þar.
Eg veit að höndin Guðs þig
geymir
er gengur þú í dýrðarrann.
Byrðin létt, og burt úr heimi,
Ég bið að allir lofi hann.
Ferðamaður.
Framlög til barnaheimila
og leikskóla 60% hærri
Á FUNDI borgarstjórnar á
fimmtudag var svohljóðandi frá-
visunartillaga við tillögu Ásgeirs
Höskuldssonar um dagheimili
samþykkt:
„Borgarstjórn hefur nýlega
samþykkt ályktun um byggingu
dagheimila og leikskóla árin 1964
—68, þar sem m.a. er gert ráð fyr-
ir, að á árinu 1965 verði byggðir
leikskólar í Vogahverfi, í Hvassa-
leiti og hafin bygging leikskóla í
Safamýri.
í frumvarpi að fjárhagsáætlun
fyrir Reykjavík 1964 er gert ráð
fyrir, að til byggingar beimila
verði varið á næsta ári 12 millj.
kr. i stað 7,5 millj. kr. á yfirstand-
andi ári. Hér er um að raíða hækk
un um 4,5 millj. eða 60%.
Með tilvísun til þessara stað-
reynda er framkominni tillögu
vísað frá“.
BYGGÐUR
LEIKSKÓLI
Ásgeir Höskuldsson (K) gerði
grein fyrir tillögu sinni þess efn-
is, að í því skyni að auðvelda
Sumargjöf að taka á móti 6 ára
börnum í leikskóla og dagheim-
ili, ákveður borgarstjórnin að
auk fyrirhugaðra framkvæmda
við Bugðulæk verði byggður
einn leikskóli árið 1964. Rök-
studdi borgarfulltrúinn mál sitt
með því, að skortur væri nú á
leikskólum og engir, sem ætlað-
ir væru 6 ára börnum.
ÁÆTLUN UM BYGGINGU
DAGHEIMILA
Birgir ísl. Gunnarsson (S)
benti á, að fyrir nokkrum mán-
uðum hefði verið samþykkt áætl-
un um byggingu dagheimila og
leikskóla 1964—1968 og sú sam-
þykkt gerð einróma í borgar-
stjórninni. Þá hefði engin athuga-
semd komið fram um áætlaðar
framkvæmdir 1964 né um röð
framkvæmda að öðru leyti. Þess
vegna sé ástæðulaust nú að taka
þessa áætlun til nýrrar athugun-
ar, aðeins nokkrum mánuðum síð
ar, og lagði borgarfulltrúinn síð-
an áherzlu á, að gert væri ráð
fyrir 60% hækkun á framlögum
til barnaheimila 1964. Lagði hann
síðan fram fyrir hönd Sjálfstæðis
manna frávísunartillögu þá, er að
ofan greinir og var hún sam-
þykkt.