Morgunblaðið - 10.12.1963, Blaðsíða 16

16 MORGU N BLAÐIÐ Þriðjudagur 10. des. 1953

Otgefandi: Hf. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Útbreiðsiustjóri: Sverrir Þórðarson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
ÁskrifUirgjald kr. 80.00 á mánuði innanlands.
1 iausasðlu kr. 4.00 eintakib.
BRUGÐUST
SKYLDU SINNI
tkksA
II® J
UTAN ÚR HEIMl
Málarinn Edvard Munch 100 ára
Frægasti málari IMoregs
á þessari öld
ITm helgina tók það smám
saman að skýrast að
kommúnistar hygðust ekki
vinna að lausn vinnudeiln-
ánna, heldur þvert á móti
gera allt, sem í þeirra valdi
stæði, til þess að koma á sem
víðtækustum verkföllum. Og
þegar vinnuveitendur á
sunnudagskvöld buðu 10%
hækkun til allra í stað tillögu
ríkisstjórnarinnar um 4 og
8% hækkun, án þess að komm
únistar fengjust til að taka
upp alvarlegar umræður,
varð fullljóst, hvað fyrir þeim
vakti.
Þeir hugðust nota meiri
hluta sinn í hinum sameigin-
legu nefndum til þess að
knýja alla til víðtækra verk-
falla. Þetta hlaut hins vegar
að leiða til þess að önnur fé-
lög en þau, sem kommúnist-
ar ráða, færu að hugleiða sér-
samninga, því að forystumenn
þeirra gerðu sér ljóst, að
kommúnistar stefndu vísvit-
andi út í ófæruna og vildu
fórna hagsmunum félaganna
til þess að koma fram póli-
tískum áformum.
Við þetta bættist svo, að
kommúnistaforingjarnir, sem
eiga sæti í samninganefndun-
um, höfðu ekki tíma til að
sinna samningamálum vegna
rifrildis og flokkadrátta á
þingi kommúnistaflokksins,
og gáfu sér jafnvel ekki tíma
til að sækja þýðingarmikla
sáttafundi. Þannig brugðust
þeir skyldu sinni við verka-
lýðinn vegna pólitískra hags-
muna.
Þegar þetta er ritað er engu
hægt að spá um það, hvernig
úr þessum deilum rætist, en
þær átti þó að vera hægt að
leysa ef menn á annað borð
óskuðu þess.
Þannig ættu menn til dæm-
is að geta verið sammála
um það, að nauðsynlegur sé
nokkur tekjutilflutningur frá
þeim, sem hæst laun hafa, til
hinna lægra launuðu, vegna
þess að kjaradómur hafi
skammtað of ríflega með á-
kvörðun sinni í sumar. Hitt
vita menn líka, að kjör opin-
berra starfsmanna voru of
bágborin, þannig að ekki
kemur til greina að taka af
þeim aftur allt það, sem þeir
fengu í sumar.
Að vísu hafa þær raddir
heyrzt úr herbúðum komm-
únista, að opinberir starfs-
menn hefðu átt að fá meiri
hækkanir í sumar en raun
varð á. Þar var þó auðvitað
fyrst og fremst um að ræða
hin venjulegu yfirboð komm-
únista, en það þýðir þó að
þeim hefur ekki ofboðið laun-
in, sem ákveðin voru, enda
rökstuddu þeir mál sitt ræki-
lega með því, að kunnáttu-
menn og sérfræðingar ættu að
vera vel launaðir.
En ef menn eru sammála
um að nauðsynlegt sé að bæta
kjör láglaunafólks og tryggja,
að þær kauphækkanir, sem
það fær, verði að verulegu
leyti raunhæfar kjarabætur,
ættu þeir líka að geta komizt
niður á jörðina og fundið
prósentuhækkun, sem hægt
væri að semja um.
Ríkisstjórnin hefur boðizt
til að auðvelda útflutnings-
atvinnuvegunum nokkra
kauphækkun með því að létta
af þeim gjöldum og jafnframt
býður hún raunhæfar kjara-
bætur til láglaunafólks með
lækkuðum útsvörum. Þetta
tilboð byggist að sjálfsögðu á
því að menn séu tilbúnir til
heilbrigðra samninga en er
þýðingarlaust, ef launakerfið
er enn einu sinni sprengt og
stofnað til upplausnarástands.
Til viðbótar þeim kjarabót-
um, sem ríkisstjórnin getur
tryggt, koma svo hugsanlegar
kauphækkanir, sem vinnu-
veitendur treysta sér til að
semja um. Ef miklar hækkan-
ir fram yfir þetta yrðu knúð-
ar fram, er málum launþega
stofnað í voða. Þá verða al-
mennar launahækkanir, ekki
einungis til þeirra, sem nú
standa í vinnudeilum, heldur
líka til opinberra starfs-
manna, bænda og annarra
þj óðf élagsþegna.
Afleiðingin af slíkri ráða-
breytni yrði annað hvort sú,
að framleiðslan drægist sam-
an og hér skapaðist atvinnu-
leysi, eða þá að gengi krón-
unnar væri stefnt í voða og
menn kölluðu yfir sig enn
einn hringsnúning í kaup-
gjalds- og verðlagsmálum.
Það er þetta, sem kommún-
istar keppa að og hafa sjálf-
sagt alltaf ætlað sér, þrátt
fyrir faguryrðin, þegar þeir
lýstu sig reiðubúna til heil-
brigðra samninga fyrir mán-
uði.
NÍÐSTÖNG
KOMMÚNIS-
MANS
Fnn á ný er Berlínarmúrinn
á dagskrá, þetta tákn of-
beldisins, þessi níðstöng sem.
heimskommúnisminn hefur
reist sjálfum sér.
TÓLFTA desember er öld lið-
in síðan Edvard Munch fædd-
ist og 23. janúar næstkomandi
verða 20 ár liðin síðan hann
dö. í dag er hann viðurkennd-
ur víðfrægasti málari Noregs
á þessari öld. Skæðasti keppi-
nautur hans um listfrægð,
myndhöggvarinn Gustav Vige
land, er ekki jafn víðförull á
frægðarbrautunum um veröld
ina og Munch varð. En báðir
voru ráðríkir í túlkun sinni.
Norska þjóðin viðurkenndi
Vigelund löngu áður en hún
viðurkenndi Munch. En báðir
lifðu þeir þó það, að fá viður-
kenningu þjóðarinnar um, að
þeir væru miklir listamenn.
Og sér í lagi sá höfuðstaður-
inn, Ósló, um það. Enginn út-
lendingur með fullu skyni
kemur svo til Óslóar að hann
skoði ekki Vigelandsbrúna á
Törtberg, en hún er minnis-
merki það, sem höfuðstaður-
inn hefur reist Vigeland,
steypt í eir og meitlað í grjót,
auk safnsins, sem byggt hef-
ur verið yfir frumverk hans.
Við Islendingar eigum, að því
er ég man rétt, ekki nema eitt
af verkum meitilskáldsins, og
eitt af því kurnaralegasta sem
komið hefur frá hans hendi,
finnst mér: Snorramyndin í
Reykholti. Við þyrftum að
eignast myndina af Agli
Skallagrímssyni, er hann reis-
ir Eiríki blóðöx níðstöngina,
til þess að vega á móti Snorra-
myndinni og sýna okkur lrige-
land sjálfan betur en Snorri
gerir.
Edvard Munch var Óslóar-
búi, þó hann væri fæddur á
Heiðmörk, því að herlæknir-
inn, faðir hans, fluttist með
hann til Óslóar þegar hann
var á fyrsta árinu. Móður sína,
Lauru, missir hann úr tæringu
þegar hann var fimm ára og
15 ára systur sína þegar hann
var fjórtán ára. Vafalaust
urðu þeir atburðir þess vald-
andi að ýmsar beztu myndir
hans fjalla um veikindi og
dauða („Fra sykestuen“, „Det
syke barn“, „Döden i syke-
værelset", „Piken og döden“
o. fl.) Og hann átti sjálfur oft
við sjúkdóm að stríða frá
æskuárum.
Hann byrjaði ungur að
mála, innan við tvítugt. Fer
17 ára gamall í Tækniskólann
og ætlar sér að verða verk-
fræðingur, en hættir þar eftir
þrjú ár og fer að lesa lista-
sögu og málar. Selur tvær
myndir fyrir 24,50, en árið eft-
ir (19 ára) eina mynd fyrir 21
krónu! Núverandi verð þess-
ara mynda mundi vera 10.000
sinnum hærra. Og nú fer hann
að fá smávegis styrki, aðal-
lega fyrir meðmæli Christians
Krogh og Eilif Petersen. En
líf hans er barátta og mót-
læti. Árið 1889 fær hann 1500
kr. listamannastyrk frá ríkinu
og fer þá í annað sinn til Par-
ísar, og styrkurinn er endur-
nýjaður árið eftir, og næsta ár
fær hann styrk — en 500 kr.
lægri. Alveg eins og stundum
hefur gerzt á Alþingi. En —•
það sem verra var: Ókrýndi
þjóðhöfðinginn Björnstjerne,
sem stundum gat verið lygi-
lega þröngsýnn (líklega vegna
þess, að honum hefur fundizt
hann vera orðinn einræðis-
herra í menningarmálum þjóð
ar sinnar) mótmælti því
kröftuglega rétt fyrir jólin
1891, að Munch væri látinn fá
listamannastyrk oftar. Þessu
var svarað samstundis, m.a. af
málaranúm Fritz Thaulow. Og
einmitt um þessar mundir er
vegur Munchs að vaxa hjá
þeirri þjóð, sem gerði hann
heimsfrægan — hjá Þjóðverj-
um.
Hann dvelst lengstum er-
lendis þessi árin — í Frakk-
landi og Þýzkalandi — en er
þó með annan fótinn heima og
unir sér þá bezt í Ásgard-
strand, smáþorpi við Óslóar-
fjörð, en þar urðu ýmis fræg-
ustu málverk hans til. Ennþá
er hann blásnauður og líka
heilsuveill og verður að dvelj-
ast í hælum hvað eftir annað.
Þetta veldur svo miklum geð-
truflunum hjá honum, að um
skeið er hann að því kominn
að missa vitið, en fær þó bót
þess meins í taugahæli hins
fræga Jacobsens í Kaupmanna
höfn. Þessi sterklegi og karl-
mannlegi og friði maður, sem
var að verða að skari á bezta
aldri, náði sér þó að fullu,
enda fór lífið nú að brosa við
honum, en áður hafði það
„grett sig framan í hann“, eft-
ir því sem hann segir sjálfur.
Skömmu áður en fyrri heims-
styrjöldin hófst fer hann að
gera frumdrög að málverkinu
Munch.
mikla, sem gert hefur hann
frægastan í Noregi, „Livsfris-
en“, sem prýddi hátíðasal
Óslóarháskóla, en varð að lifa
stríðsárin síðari í felum. —
Frægð hans jókst ár frá ári,
frægustu listamenn skrifuðu
bækur um hann og dásömuðu
hann — sama manninn sem
Björnson hafði ekki talið verð
an 1000 króna listamanna-
styrks....
í meira en tuttugu borgum
víðsvegar um heim eru i dag
listaverk eftir Munch, flest í
aðalsöfnum borganna. En þrjú
söfn í Noregi áttu þó mest af
verkum hans er hann dó: Ras-
mus Meyers Samlinger í Berg-
en, Nationalgalleriet og „Aker
samlingen" í Ósló. En Munch
átti fleira í fórum sínum en
það sem söfnin höfðu eignast.
í erfðaskrá sinni gaf hann
Óslóarborg „öll þau listaverk"
sem hann eigi á banastund-
inni. Það reyndust vera kring-
um 1000 málverk, 15400 grafik
myndir, 4500 vatnslitamyndir
og 6 höggmyndir.
Borgarstjórn Óslóar reisti
fallega nýtízkubyggingu yfir
gjöfina og Munch-safnið var
Framh. á bls. 18
Nú er rætt um múrinn af
því tilefni að reynt er að fá
samkomulag um það, að Vest-
ur-Berlínarbúar geti fengið
vegabréf til að heimsækja ætt
ingja sína í Austur-Berlín um
jólin. Allt er þó í óvissu um
það, hvort slíkt leyfi verði
veitt.
Menn eiga að vonum erfitt
með að gera sér grein fyrir
því, að í Berlín eru nánustu
ættmenni aðskilin svo ræki-
lega, að þau gætu eins búið
sitt á hverri plánetunni. Á
einni nóttu var mörkum milli
Austur- og Vestur-Berlínar
lokað, svo að eiginmaður gat
verið öðrumegin markanna en
eiginkona hinumegin, foreldr
ar búið í öðrum borgarhlutan-
um en börn þeirra og tengda-
börn í hinum o. s. frv.
Aðskilnaðurinn er svo ræki
legur, að ógjörlegt er að ná
símasambandi til Austur-
Berlínar, þótt frá Vestur-
Berlín sé að sjálfsögðu hægt
að tala til fjarlægra heims-
álfa.
Það er ekki út í bláinn að
benda á þá hliðstæðu, að í
Reykjavík væri reistur múr,
sem skildi austurbæ frá vest-
urbæ og enginn samgangur
mætti vera á milli. Við þá sam
líkingu skilja menn, hvað um
er að ræða í hinni fornu höfuð
borg Þýzkalands.
Vonandi tekst að miðla svo
málum, að um sjálfa jólahá-
tíðina fái ættmenn að hittast
í Berlín. Minna má það varla
vera en að þessi ógnarmúr sé
opinn einn dag ársins.