Morgunblaðið - 19.01.1964, Blaðsíða 3

Sunriudagur 19. Jan. 1964
MORGUNBLAÐIÐ
3
Hjónin Helga Bachmann og Helgi Skúlason í hlutverkum Jóhönnu og^ Franz í leikritinu
„Fangarnir í Altona" eftir Jean Paul Sartre, sem nú er sýnt í Iönó.
Sjálfsagi mikilvægastur
leikaranum
Spjallað við Helga Skúlason, leikara
HELGI SKÚLASON leikur
nú tum þessar mundir eitt
vanidasamasta hlutverk, sem
hér hefur verið farið með, í
leikritinu „Fangarnir í Alt
ona“ eftir Jean Paul Sartre.
Hefur hann hlotið mjög góða
dórna fyrir leik sinn. Helgi
stundaði nám í leikskóla Þjóð
leikhússins og lék síðan þar,
unz hann sagði upp starfi sínu
og tók við leik og leikstjórn
hjá Leikfélagi Reykjavíkur
fyrir rúmum 3 árum. Hann
kennir auik þess við leikskóla
Leikfélagsins. Blaðamaður
Morgunblaðsins átti fyrir
skömimu samtal við Helga.
• — Hvað vilt þú segja um
I* hlutverk Franz í Altona?
— Þag er að sjálfsögðu erf-
iðasta hlutverk, sem ég hef
leikið. Ég held jafnvel að það
sé eitt erfiðasta hlutverk, sem
ég hef lesið í leikbókmennt-
um. Á ég þar bæði við andlegt
.. og líkamlegt erfiði. Hin
snöggu umskipti í leikritinu
eru mjög þreytandi, ekki sízt
þar sem þag er svo langt.
— Hvar finnst þér örðug-
ustu umskiptin vera?
— Þegar Leni kemur með
Frankfurter Zeitung og éig
verð að hylja mig bak við
blaðið meðan hún og Jóhanna
gera upp sakirnar og risa síð-
an upp brotinn maður. Sá
sannleikur, sem Franz hefur
lifað eftir síðustu 13 árin er
orðinn að lygi. Það er erfitt að
brúa þetta bil.
— Telur þú, að Franz trúi
því í raun og veru, að Þýzka-
land sé enn í rústum?
— Já, hann trúir því, þótt
einhver vafi geri kannske
vart við sig öðru hverju. Sá
vafi eykst, þegar Jóhanna
kemur til skjalanna, en áður
er sterkasti þátturinn 1 fari
hans, að hann gerir sér grein
fyrir því, að 20. öldin er geggj
uð. Hann vill bera henni vitni
svo að henni verði ekki sleppt
úr mannkynssögu síðari alda.
Hann segir á þessa leið:
Ókomnu aldir, dæmið okkur
ekki. Okkar öld er ag koma
með fæðingarhríðir. Þið, af-
kvæmi oktkar, munuð ekki
þekkja kvalir okkar og hörm-
ungar. Bölið var eina hráefn-
ið, sem við höfðum til að
vinna úr.
— Dómararnir, fulltrúar ó-
kominna alda, eru hinir
ímynduðu krabbar á lofti og
veggjum herbergis Franz. Við
þá hefur hann beint sambandi
í byrjun leiksins, en eftir að
Jóhanna hefur heimsótt hann
á hverjutm degi eina viku sam
fleytt, kemst slí'k rót á tilveru
hans, að hann missir það sam
band. Umheimurinn er tekinn
að ryðjast inn til hans. Eftir
einnar vifcu samneyti við Jó-
hönnu, eru krabbarnir hon-
um ekki raunverulegir, þótt
fyrir þeirra dómstóli hafi
hann flutt mál sitt í 13 ár.
Þegar hann reynir að ná sam-
bandi í byrjun 4. þáttar,
„Grímuibúnu íbúar herbergis-
loftanna," fellur ávarpið
máttlaust til jarðar. Áheyr-
endurnir eru ekki viðstaddir.
— Hvenær heldur þú að
þessi þáttaskil verði í lífi
Franz, er hann finnur sektina
og gerist vitni aldarinnar?
— Ég held að það skýrist í
5. þætti, er hann segir að
fangarnir hafi látizt af pynd-
ingum hans án þess að leysa
frá skjóðunni. Það er fleira,
sem skýrist í lokaþættinum.
T .d. er hann lýsir tilfinn-
ingum sínum, þegar hermenn
irnir drápu rabbíinn fyrir
framan hann meðan fjórir
héldu honum. Hann segir: í
miðdepli vanmættis míns upp
götvaði ég eitthvert ókenni-
legt samþykki. Valdið varð
köllun mín, Hitler hefur gert
mig að öðrum manni, misk-
unnarlausum og hörðum. —
sjálfum sér. Ég er Hitler og
ég yfirstíg sjálfan mig.
— Þarna liggur grafin
skýring á þv>í, hvernig heil-
brigt og skynsamt fólk æpti
af sefjun, þegar Hitler hélt
ræður, enda þótt það vissi
hvað var að gerast í fanga-
búðunum. Það dáðist að
styrknum, en bauð við því,
sem hann kom til leiðar.
Innlifun án tækni er eins og
höfuð án lima.,
— Hvenær finnst þér þú
hafa lært mest í leiklist?
— Nú á síðustu tveimur ár-
um. Á þeim tíma hef ég kom-
izt að flestum þeim niður-
stöðum um leikhús og sjálfan
mig, sem ég tel að verði að
mestu leyti varanlegur. Áður
var ég meira þreifandi, en
nú þekki ég betur sjálfan mig
og geri mér ákveðnar hug-
myndir um það, hvernig á að
vinna. Mest hef ég lært af-
því að fást við leikstjórn,
kenna í leikskólanum og fara
til útlanda og sjá þar leik-
hús og leiklist.
— Þegar ég sé þá „stóru“
og vinnubrögð þeirra, geri ég
mér grein fyrir því hve sjálfs
aginn er nauðsynlegur. Sál
hinna „stóru“ og líkami eru
þeim svo töm tækni, að þeir
geta beitt hvorutveggja út í
yztu æsar. Þeir eru eins
og hljóðfæri, sem hefur allar
nótur. í því kemur sjálfs-
ögunin fram. Þá fyrst er leik-
ari orðinn góður, er hann
spannar allan tæknistigann. —
getur gert allt með likam-
aum, þannig að hann er leik-
aranum tæki, en ekki fjötur
um fót.
— Það, sem ég leitast við að
gera við nemendurna í leik-
skólanutm, er að teygja til-
finningalíf þeirra og tjáningar
hæfni Ég reyni að þjálfa þau
í því að skipta um hugar-
ástand á sem stytztum tíma.
T. d. læt ég nemendurna
hlæja! og svo um leið og ég
gef þeirn merki, eiga þeir
skyndilega að bresta í grát.
Rödtdin þjónar líka mjög
mitkilvægu hlutverki og legg
ég mikla áherzlu á þjálfun
hennar.
— Leikarar mega aldrei
vanmeta tæknina. Hún dreg-
ur þá línu, sem þeir geta al-
drei farið niður fyrir, enda
þótt þeim kunni að takast
misjafnlega upp. Tækni eign-
ast heldtur enginn í eitt skipti
fyrir öll, henni verður að
halda við. Leikari, sem trass-
ar tæknina er eins og píanó-
leikari, sem ekki gerir fingra-
æfingarnar sínar. Leikarinn
má t. d. aldrei leyfa sér það,
að vera illa „upplagður“.
Áhorfandinn á heimtingu á
því bezta. Honum kemur
ekkert við, hvort íeikarinn
hefur sofið vel nóttina áður.
Hann greiðir aðgangseyririnn
og á að fá í staðinn allt það,
sem listamennirnir geta látið
í té.

St. Eiríkur J.
Eiriksson:
á hugsjónir fæðast
II. sunmiudagur eftir þrettánda.
Guð'spjallið Jóh. 2,1—11
: Kenmislustund lýkur. Kennari
hetfur lesið stil eins nemandans.
Tvíeggjuð upphefð. Öfund skóla
félaiganna hefur, ef til vill verið
vakin.. Drengurin.n dregur sig- í
hlé I frimínútunum. Félagi hans
einn gemgur til hans. Á beimili
hans rikir félagsandi aldamóta-
kynsilóðarinnar. Hann tekur
drenginn, sem viðurkenningin
hefur eingiangrað, og setgir við
hann:
„geymdu vel þann. neista, sem
liggur innst.“
í skólaium er alltaf sleppt mið
erindinu ú ljóði Guðtmundar
Magnússonar:
„Vo regla var hugsjón í
heimsins ónáð fædd,
um ihelming af öld nú við stríð
og sigur glædd.
Sá neistinn smár er orðinn
bnennheitt bál,
sem birtir, vermir, yngjandi
marga sál.“
Bróðurhugur skólafélagans
var að einhverju lieyti þessum
eldi tendraður, þótt frumlög hans
væri upphaflegt.
Menn minnast um þetta leyti
80 ára starfs Good-Templararegl
unmar á íslandi. Undarlegt þætti
einhverjum sjálfsagt að gera
það í sambandi við guðspjall
dagsins, Kristur breytir vatni í
vín.
Menn etru margir í vandræð-
um með þessa frásögu, og vilja
sumir taka hana sem hreina
líkingu, að hér sé um tákmmáila
að ræða.
Sé það ekki gert, hlýtur hin
viðkvæma spurning að vakna:
Var hér um áfengt vín eða óá-
fengt að ræða? Það verður að
viðurkenna, að guðspjallið leys-
ir ekki'þá gátu. Allir hljóta að
viðurkenna, að drykkjuskapur
er fordæmur í ritningunnd. En
jafnframt má sjá, að vínið er
þar yfirleitt ekkert- vandamál.
Verðum við í þessu sambandi
öllu að hafa í huga, að vínnautn
okkar íslendinga er tvöfalt vanda
mál: Einstaklingsins og hans
nánustu,einkamál, og hreint og
beimt lögreglumál, þannig að vín
Íneytandinn veldur opinberri
truflun og vandræðum í skemmt
ana- og félagslífi. Þessa eru of
Martröð Jeikarans.
— Hvernig dreymir þig,
þegar þú kemur heim eftir að
hafa verið hálfgeggjaður
Franz von Gerlach í fjórar
kluikkustundir?
— Við Helga erum bæði
mjög þreytt eftir sýningar á
Föngunum, svo að við höf-
um komið á þeim sið, að fá
okkur hálfhráa nautasteik,
og glas af góðu víni
þegar við komutn heim. Ef
við gerðum það ekki, veit ég
ekki, hvort við féllum nokk-
urntíma í ró. Leikarar Já
hins vegar oft martröð. Þegar
við berum saman bækur okk-
ar, kemur í ljós að þeir
draumar eru oftast mjög
keimilíkir. Hin dæmigerða
martröð leikarans er þannig,
að honum finnst hann vera
kominn inn á sviðið, áhorf-
endasalurinn fullsetinn, en
kunna ekki hlutverkið. Stund
um finnst manni meira að
segja, að þetta sé ekki í því
leiikriti, sem maður á að leika
í.
— Hvernig er að vera leik-
ari og kvæntur leikkonu?
— Það gæti ekki verið
betra. Stundum er það svo,
einkum þegar verið er að æfa
veigamikii verk, að leikhúsið
Frh. á bls. 27
mörg dæmi. Má til samanburð-
ar benda á, að t.d er hægt að
vera árlangt í Svisslandi án þess
að sjá þar mann til óþæginda
vegna ölvunar á almannafæri.
Vínnautn hér og austur í Gyð-
ingalandi á Krists dögum verð-
ur erfitt að beimfæra til eins
hugtaks. Jesús segir: „Ég^er
vínviðurinn, þér eruð greinam-
ar“. Guðsríkinu líkir hann við
víngarð, Guð er vínyrki. Vínið
er tákn hjartablóðs hans. Bnauð
og vín eiga saman í ritningunni
eins og matur og drukkur.
Hins vegar gætir vínsins þar
einnig sem böls. Hér gera menn
og mun á vínum og vínneyt-
endum, og ber að forðast oÆs-
tæki í þessum efnum, þannig, að
verið sé að gera viðhorf manna
til vínnautnar að trúartariði, er
sketri úr um sáluhjálp manna,
enda mun.u slík fá dæmi.
En bindindissemi er ein höfuð-
dyggð k-ristins mtmns, og bar-
áttan gegn áfenginu er oft háð
í sannkristnum anda, enda af
kristinni rót að verulegu leyti.
Blessun bindindissamtakanna
hefur og orðið mikil á umliðn-
um áratugum og greitt götu
Guðs málefnis í ríkulegum mæli.
Mör.gum er það ekki aðeins
ásteitingairsteiim, að Jesús skulli
breyta vatni í vín. Þeir fella
sig ekki við þátttöku hans í
brúðkaupsgleðinni. Gegn svo
mikilli lífsalvöru mælir Lúter:
„Mundi það vera synd að dansa
og leika á.hljóðpípu? Það er
siður, að menn séu glaðir í btrúð-
kau.psveizlum, klæðist sínum
beztu flíkum, eti og drekki aí
'hjartans lyst, sé þetta í hófi
átel ég það ekki. Trúin og kær-
leikurinn bíða engan hnekki
við, að menn dansi sé það gert
siðsamlega. Menn geta syndgað
víðar en við dans, í kirkjunni,
í mat og drykk, sé neyzlan óhóf-
lega. Börn dansa án þess að
syndga, gerðu það einnig og án
syndar, þá skaðar dansinn þig
ekki. Væri dansinn synd, mætti
ekki leyfa börnum að dansa.“
Hér er kornið að þýðinigar-
miklum þætti í starfsemi Good-
Templara, þeim, ér lýtuir að
heilbrigðu skemmtana- og félags
lífi. Hafa þeir í þessum efnum
verið brautryðjendur með þjóð
okkar. Eins má ekki gleyma
þeim lýðháskóla, sem bindindis-
hreyfingin varð. Er séra Sig-
tryggur Guðlaugsson stofnaði
lýðháskólann að Núpi (ung-
mennaskólann) reisti stúlkan
þar í sveitinni skólahúsið fyriir
atbeina hans. Margir mestu and-
ans menn okkar voru tengdir
bindindishreyfingunni. — Nefna
má Guðmund Magnússon (Jón
Trausta), Einar H. Kvaran og
stjórnmálaskörungana Bjöm
Jónsson og Jón Baldvinsson.
Oft heita hugleiðingar um
guðspjall degsin-s: Jesús og
heimilið. Við höfum tengt sam-
an í dag Jesúm og félagsskap.
bindindisQianna. Meiningin með
því er ekki að mæla einhliða
með einni stefnu eða skoðun
manna og gera um leið annan
málstað Guði vanþóknanlegan.
Drengur í barnaskóla réttir
félaga sínum bróðurhönd. Góð-
ur félagsskapur og gott heimili
hefur orðið náð.ir aðnjótandi,
heimsóknar Jesú Krists. Fyrir
komu hans má reynast sann-
mæli: >
„Sé takmark þitt hátt,
þá eir alJtaf örðug för,
sé andi þinn styrkur,
þá léttast stríðsins kjör.
Sé merkið hreint,
sem hátt og djarft þú ber,
snýr hindmn sérhver aftur,
sem mætir þér.“
Guð gefi hverju góðu málefni
sigur.
Aiinen.