Morgunblaðið - 19.01.1964, Blaðsíða 6

6
MORGU N BLAÐIÐ
Sunnudagur >19. jan. 1964
*
Kurt Juuranto, aðalræðismaður Islands í Finnlandi
Um stjó rnmál < og efi nah iaa Sl nál r 1
Finnlandi: Of mi kið o< 0 « >f snemma
UNDANFARIN ár hefur of-
þensla verið í efnahagsmálum
Finna og fjármálakreppa yfirvof
andi. Ástand þetta hefur haft
áhrif bæði á einkaframtak og
opinbert um allt landið. Margar
þær aðgerðir sem þingið hefur
gripið til, hafa verið réttlætan-
legar frá þjóðfélagslegu sjónar-
miði, en til þeirra hefur oft ver-
ið gripið of fljótt og stundum
hafa þær gengið feti framar en
fjármálageta og efnahagsþróun
leyfðu og valdið fjármálaráð-
herra og ríkisstjórninni allri
miklum erfiðleikum við að jafna
metin.
Það voru þessir sömu erfið-
leikar á að jafna metin sem vald
ir voru að falli samsteypustjórn-
arinnar sem mynduð var vorið
1961 eftir langvarandi samninga
milli hægri og vinstri miðflokk-
anna. Fjármálaráðherra, Osmo
P. Karttunen lagði lausnarbeiðni
sína fyrir forseta áður en desem
ber var hálfnaður og gafst þá
forsætisráðherrann, Dr. Ahti
Karjalainen upp á því að reyna
að halda stjórninni saman
Ágreiningur var um það, hvort
jafna skyldi fjárlögin með aukn
um skattaálögum en það vildi
fjármálaráðherra ekki að gert
yrði, eða hvort reyna skyldi að
lækka útgjaldaliði og afla frek-
ari lána.
Kekkonen forseti brá við
skjótt og leysti stjórnarkreppuna
með því að útnefna þrem dögum
síðar 15 ráðherra óflokksbundna
ríkisstjórn. Forsætisráðherra er
Reino R. Lehto, sem sjálfur er
opinber starfsmaður og ráðuneyt
isstjóri í Viðskipta- og Sam-
göngumálaráðuneytinu. Himr
ráðherrarnir eru flestir úr svip-
uðum stöðum.
Nýja finnska ríkisstjórnin er
vafalaust flestum öðrum ríkari
að reynslu, en hún er og verður
ríkisstjórn opinberra starfs-
manna án raunverulegra tengsla
við þingið, sem finnska ríkis-
stjórnin er lögum samkvæmt
ábyrg gagnvart.
Þetta er auðvitað veikasti
hlekkurinn í þessari sérfræðínga
ríkisstjórn, hversu fær sem hún
annars kann að vera. Þessvegna
hlýtur myndun hennar að teljast
bráðabirgðaráðstöfun, enda þótt
embættismannaríkisstjórnir, sem
útnefndar hafa verið áður í Finn
landi, hafi oft reynzt vel, þegar
þeim var stjórnað af viti og
áræðni. Nýja stjórnin tók a.m.k.
strax við stjórnartaumunum og
gaf stutta stefnuyfirlýsingu á
fyrsta fundi sínum.
Horfurnar í efnahagsmálum
Finnlands fyrir árið í ár eru að
miklu leyti undir því komnar
hversu tekst til um kaup og
kjarasamninga í atvinnumálun-
um. í fyrra voru allsherjarsamn-
ingar gerðir til eins árs í stað
tveggja eins og áður hafði verið
venja og veldur þetta að sjálf-
ösgðu óvissu á vinnumarkaðin-
um.
í árslok i fyrra og nú í byrjun
þessa árs hafa verið samninga-
umleitanir við atvinnuvegina
með það fyrir augum, að hverfa
aftur að tveggja ára allsherjar-
samningum milli vinnuveitenda
og launþega. Enn sem komið er
hefur aðeins eitt stéttarfélag hót
að eins dags verkfalli, en hótun
þessi var aldrei framkvæmd.
í Finnlandi er opinber sátta-
semjari og er hann jafnan önn-
um kafinn um áramót við ýmsar
samingagerðir.
í fyrravor voru í Finnlandi
miklar vinnudeilur og verkföll,
sem af hlauzt tilfinnanlegt tjón,
einkum í útflutningsiðnaðinum,
og háði vexti og viðgang efna-
hagslífsins svo að hann varð
ekki nema 3% í fyrra. Þegar
leyst voru hin venju fremur
flóknu vandamál í sambandi við
verkfallið, kaup- og kjarasamn-
inga, sem fylgdu nokkur eftir-
köst, var vinna hafin aftur í
apríl. En verkföll eru ekkert
barnagaman og með verkföllum
getur örsmár hluti þjóðarbúsins
valdið allri þjóðarheildinni
miklu tjóni.
Með tilliti til reynslu síðast-
liðins árs komu fram tillögur
um að takmarka verkfallsrétt
þeirra er sta^fa í þjónustu ríkis-
ins, með því að koma á allsherj-
arkaupsamningagerðum en opin-
berir starfsmenn lögðust ein-
dregið á móti þessum tillögum
og töldu þær skerðingu á lög-
mætum rétti sínum.
Vinnudeilur skjóta alltaf öðru
hvoru upp kollinum, en í ár telja
menn líklegast að það verði efna
• Öllum gefinn
kostur á orðu
Við höfum fengið fjölmargar
fyrirspurnir um það hvaða regl-
ur giltu um orðuveitingar til er-
lendra sendimanna á íslandi. —
Mun fólk hafa hugleitt þetta
mikið vegna síðustu orðuveit-
ingar, sem greint var frá í blöð-
unum í vikunni.
Ég hringdi í utanríkisráðu-
neytið og fékk þau svör, að það
væri viðtekin regla að gefa
sendiherrum á íslandi kost á
orðu ef þeir hefðu gegnt emb-
ættinu í a.m.k. tvö ár. Gilti þá
einu hvort viðkomandi sendi-
herra hefði haft búsetu hér á
landi eða gegnt sendiherrastörf-
um hér með búsetu erlendis.
Það fylgdi og sögunni, að ýmis
ríki hefðu sett lög þess efnis að
sendimönnum þeirra væri ó-
heimilt að veita erlendum orð-
um viðtöku. Þar á meðal væru
Bretar og Bandaríkjamenn og
hlytu því brezkir og bandarískir
sendiherrar ekki íslenzka orðu
að störfum loknum hér á landi.
Vonandi skýrir þetta málið
hagsmálin sem mestum erfiðleik
um valdi. Dr. Karjalainen og sam
steypustjórn hans voru við völd
í 600 daga en ekki er búizt við
að núverandi stjórn verði við
völd lengur en um það bil 100
daga.
Stjórnmálaerfiðleikarnir í Finn
landi eru mikið til að kenna
klofningi innan sósíaldemokrata
flokksins og hinna miklu and-
stæðna milli sósíaldemókrata og
bændaflokksins. Það er ekkert
efamál, að bændaflokkurinn
hefur haft á hendi aðalhlutverk-
ið á vettvangi finnskra stjórn-
mála undanfarin ár. Sósíaldemó-
kratar aftur á móti hafa ekki
setið í stjórn undanfarin ár en
þeirri skoðun vex nú ört fylgi
að mynda beri samsteypustjórn
beendaflokksins og sósíaldemó-
krata til lausnar núverandi
stjórnmálaerfiðleikum í Finn-
landi.
Andsósíalistisku flokkarnir
hafa hreinan meirihluta í
finnska þinginu, 113 þingmenn
af 200 á móti 87. Þrír flokkar,
bændaflokkurinn, sósíaldemó-
kratar og fólksdemókratar hafa
sem næst jafnmiklu fylgi að
fagna. Alls eiga sjö stjórnmála-
flokkar fulltrúa í finnska þing-
inu.
Það er augljóst mál, að hlut-
fallskosningakerfi það sem
finnska kosningalöggjöfin kveð-
ur á um, er að miklu leyti orsök
flokka sundrungarinnar í þing-
inu. Oft hafa komið fram raddir
um að breyta ætti til og taka upp
nægilega og verða ekki höfð
fleiri orð um það.
• Kom ekki að tómum
kofanum
Nú tefla þeir í gríð og erg og
margir eru orðnir mjög eftir-
væntingarfullir. Skákmennirnir
sjálfir eru sennilega rólegri en
skákuiinendurnir — og svo mik
ið er víst, að jógóslavneski meist
arinn Gligoric gaf sér tíma til að
fara í Sundlaugarnar. Það ætl-
aði hann a.m.k. að gera — hvort
hann komst alla leið, veit ég
ekki.
Hann fékk nefnilega hvergi
sundskýlu og var að leita að
henni síðast þegar_ ég frétti.
Með honum var íslendingur,
kunningi minn, og þeir fóru úr
búð í búð, því Gligoric vildi
kaupa sér skýlu sjálfur. Hann
fékk ekkert, sem passaði — og
að lokum datt kunningja mín-
um í hug að fara með skák-
manninn til Eiríks Ketilssonar
heildsala, sem lumar á öllu milli
himins og jarðar.
En Eiríkur átti enga skýlu,
beinar kosningar eins og er í
engilsaxnesku löndunum en ekki
hefur af því orðið.
Sjálfur er ég þeirrar skoðunar,
að ríkisstjórn þeirri, sem við
völd er skuli lögð eins mikil
ábyrgð á herðar og kostur er.
En samsvarandi ábyrgð verður
að sjálfsögðu að hvíla á herð-
um þingsins.
Finnar hafa fyrr á árum gert
ýmsar grundvallarbreytingar á
sviði stjórnmála en það er eins
og þeir séu orðnir íheldnari upp
á síðkastið. Fyrir einni öld voru
lögð drög að stjórnarbótum í
Finnlandi, sem leiddu til fram-
kvæmdar reglugerðar um þing-
sköp árið 1869. Þetta var Þýð-
ingarmikið spor í rétta átt. Ann-
að stórt spor var stigið árið 1996,
með afnámi fjögurra stétta þings
ins. I stað þess kom þing í einni
deild og hefur svo verið síðan.
Sama ár var konum veittur kosn
ingaréttur og var Finnland
fyrsta landið í Evrópu sem það
gerði.
Annað mikilsvert atriði var
það að áhrif þingsins jukust að
mun þegar fulltrúar fleiri stétta
tóku þar sæti. Þannig var þing-
ræðið sem fram kom í tveggja
flokka landinu Englandi tekið
upp í Finnlandi. f ræðu þeirri er
Kekkonen forseti hélt við hátiða
höld í tilefni af 100 ára afmæli
fyrstu stjórnarbóta í Finn-
landi, sagði hann að þing-
ræði starfaði svo sem bezt yrði
á kosið í Englandi. „En fram-
kvæmd þingræðis er erfið í lönd
sem hæfði Gligoric. Þær voru
allar of stórar. Hins vegar sýndi
hann honum rússnesku TAL-
skákklukkurnar, sem nú eru
seldar í verzlunum hér.
„Ég veit ekki nákvæmlega
hvað þessar klukkur heita. Á
þeim eru þrír rússneskir stafir,
svo að þetta getur verið TAL
eins og eitthvað annað“, sagði
Eiríkur — og Gligoric, sem les
rússnesku, var á sama máli.
TAL væri ágætt nafn á skák-
klukku, jafnvel þótt hún héti
eitthvað annað — og hann las
úr nafninu, sem enginn skildi.
Að launum afhenti Eiríkur
Gligoric eina klukku fyrir góða
frammistöðu í rússneskunni —
og Júgóslavinn hélt upp á hótel
til þess að segja Tal fréttirnar.
Þetta var fyrsta skákklukkan,
sem hann eignaðist, og hann
hefði ekki orðið ánægðari þótt
Eiríkur hefði gefið honum tíu
sundskýlur.
• Uppspuni
Það lítur út fyrir að aldrei
verði hægt að afgreiða Lídó-
— —m
Kurt Juuranto.
um þeim sem búa við margra
flokka kerfi þar sem enginn einn
flokkur hefur meirihluta.“
Það er einmitt þetta, sem ligg-
ur til grundvallar núverandi
stjórnmálaerfiðleikum í Finn-
landi. Segja mætti, að krafizt sá
of mikils samvinnuvilja af full-
trúum svo margra ólíkra flokka,
því þeir hljóti eðlilega að láta
stjórnast fyrst og fremst af hags
munum síns flokks og þetta hafi
haft í för með sér of miklar og
ótímabærar aðgerðir af héifu
ríkisstjórnanna.
En það er óþarfi að mikla fyrir
sér erfiðleika þá, sem við eigum
við að etja nú í svipinn með því
að rekja raunir okkar árið 1963
og enn lengra aftur í tímann.
Þrátt fyrir alla þá erfiðleika, sem
hér hefur verið lýst, stendur það
óhaggað, að finnsku þjóðinni
hefur aldrei liðið eins vel, bæði
í efnahagslegu og þjóðfélagslegu
tilliti, og ekki má gleyma því,
að stjórnmálaerjurnar í dag eru
aingöngu innanlands. Og Finnar
hafa áður þurft að horfast í augu
við miklu meiri erfiðleika en þá
sem bíða þeirra á þessu nýbyrj-
aða ári 1964. ,
málið fyrir fullt og allt. Nú
hringir Konráð, forstöðumaður
hússins, og segir það uppspuna,
að leitað hafi verið að víni á
ungum stúlkum hátt sem lágt á
gamlárskvöld — og því hafi
ekkert fundizt á þeim innan
klæða. Stúlkurnar voru beðnar
að opna veski sín hvað þær og
gerðu, sagði Konráð. Hann
bætti við: Vísir birti þennan
upþspuna yfir þvera forsíðu —■
og þrátt fyrir allar tilraunir tii
að láta hið rétta koma í ljós,
virðist enginn lesa leiðrétting-
arnar og Vísis-fréttin er enn
umræðuefni fólks.
• Kunna ekki
á klukkurnar
Kunningi minn, sem gengur
um Lækjartorg á hverjum
morgni laust fyrir kl. 9 á leið
til vinnu, segist aldrei geta farið
eftir neinni af klukkunum í mið
bænum, þær sýni allar sinn
hvern tímann. Þegar klukkan á
Útvegsbankahúsinu er á slaginu
9, þá vantar Dómkirkjuklukk-
una e.t.v. átta mínútur — og
klukkan á torginu er komin
þrjár mínútur yfir, segir hann.
Það er greinilegt, að okkar
mönnum yrði ekki treystandi til
að gæta klukkunnar í Green-
wich og gefa öllum heiminum
upp réttan tíma. Á endanum
yrðu menn svo farnir að ruglast
í ártalinu.
ÞURRHIÖÐUR
ERL ENDINGARBEZTAR
BRÆÐURNIR ORMSSON hf.
Vesturgötu 3.
Sími 11467.