Morgunblaðið - 01.03.1964, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ
Sunnuclagur IV marz 1964.
Marina veit alltaf hvar Jean-Marie Gustave Le Clézio er að ieita. Þegar ferðamennirnir eru farnir
heim og ströndin við Nice er biört oe auð — bá kemur Le Clézio niður að hafinu til bess að hugsa.
Frakklandi, en hún á höfundi og
persónutöfrum hans meira að
þakka en gagnrýnendum og sikrif
um þeirra.
Le Clézio hefur öðlast skjóta
frægð og eitthvað vænkaðist fjár
hagur hans líka, en það er eins
og það hafi haft lítil áhrif á
hann. „Þetta er tómstundagam-
an“, segir hann. „Ég hef ekki
hugsað mér að leggja fyrir mig
ritstörf . . . . ég hefði viljað
verða málari, en ég fæ ekki fram
það sem mig langar til að sýna
á léreftinu. Nú skrifa ég . . . .
— Satt að segja er ég hálf
feiminn við að verða allt í einu
orðinn verðlaunahafi. Nú finnst
fjölda manna, sem áður vissu
tæplega að ég væri til, allt í einu
ég vera orðinn eitthvað — það
er eins og skuldbinding ....
— Ég er eiginlega eins og fólk
er flest“, heldur Le Clézio áfram.
„Ég vil geta farið ferða minna
um göturnar og borðað á veit-
ingastað án þess noktour veiti mér
eftirtekt. Ég er hræddur við augu
mannanna. Ég akil ekki það fólk
sem þykir gott að finna þúsundir
augna hvíla á sér. Mór finnst það
eins oe kúlnahríð dvnji á mér ...
Le Clézio - „Le Procés-Verbal“
ÞEGAR haustar suður í Fratok-
landi falla laufin af trjánum og
lárviðarsveigar bókmenntaverð-
launanna í skaut þeirra er til
hafa unnið eða heppnin er með
hverju sinni.
í fornfálegum salarkynnum
situr dómnefnd á rökstólum og
kveður upp úrskurð sinn um það
hver skuli hreppa þau bófcmennta
verðlaun sem einna mest eru met
in í Frakklandi, bæði til fjár og
frama, Gonoourt-verðlaunin.
Verðlaunaveitingin fyrir árið
1963 var venju fremur viðburða-
rík. Þar toomiu til greina þrír riit
hötfundar, André Pieyre de Mandi
argues, sem fáir þekktu fyrir,
með bók sína „La motorcyclette"
(Skellinaðran), þar var Armand
Lanoux, mikilvirkur höfundur,
sem áðux hefur komið mjög til
tals við úthlutun bóbmennta-
verðlaunana í Frakklandi. Að
þessu sinni var lögð fram bók
hans „Quand la mer se retire“
(Þegar fellur út). Loiks var svo
þriðji maðurinn, Jean-Marie-
Gustave Le Clézio, 23 ára gamall
höfundur „Le Procés-Verbal“
liolbif&ir kúrlr við h
vr
mít
í FORNSÖGUNUM er stundum
getið um unga menn, sem lágu
í öskustó og kölluðu menn þá
kolbíta. Oftast var dvöl þeirra í
öskustónni undanfari mikilla
tíðinda og einatt urðu kolbítar
öðrum fremri þegar frá leið og
miklar hetjur í sögunum, rétt
eins og Öskubuska í sevintýrinu.
Söguhetja Le Clézios minnir
um margt á kolbíta og um sumt
þó líka á spekinga þá, sem fara
einförum og auðga anda sinn á
ýmisskonar harðrétti og undar-
legum háttum.
Fyrsti kafli bókarinnar (kafli
A.) byrjar svona:
„Það var eitt lítið sinn, í hit-
unum síðla sumars, að náungi
nokkur sat við opinn glugga —
þetta var slánalegur strákur og
lotinaxla og hét Adam, Adam
Pollo . . . .“
Adam þessi stundar á næstu
síðum sólina og þenkingár sínar
jöfnum höndum og hreyfir sig
ekki nema fetið og þá helzit til
þess að ná sér 1 eitthvað að
reykja eða bréfsnifsi til að skrifa
á. Og þegar hann skrifar, er allt
stílað til „Chére Miohéle".
Þessi kæra Michéle er það
eina sem bindur hann þá stund-
ina við lífið „þarna niðri“ — og
hann skrifar Miohéle: „Ef þú
nú segir einhverjum þarna niðri
að þú þekkir kolbrjálaðan ná-
unga, sem búi einn í auðu húsi,
spyrja þeir þig áreiðanlega hvers
vegna hann sé ekki lokður inni.
Ég segi þér satt, ég hef hreint
etokert á móti því, það er alls
ekki sem verst að ljúka æfinni
í friðx og ró, í fallegu húsi með
fallegum garði fyrir framan og
láta aðra sjá um að gefa mannx
að borða. Allt hitt skiptir engu
’máli — menn geta þrátt fyrir
það átt sitt ímyndunarafl óskexrt
og skrifað ljóð á borð við þetta:
í dag, rotturnar,
síðasta daginn fyrir
hafið . . . .“
Svona byrjar bókin og svona
byrjar dvöil Adams í mannlausu
húsinu hérumbil úti við Mið-
jarðarhafið.
Miohéle skýtur að vísu upp
kollinum síðar í eigin persónu,
en samband þeirra er einhvern
veginn allt á Adams vísu —
Michéle er eins og ekki til, nema
Framh. á bls. 21
(Skýrslan).
Le Clézio varð að sönnu af
Gonoourt-verðlaununum, því for-
seti dómnefndarinnar, Dorgelés,
beitti auka-atkvæði sínu Lanoux
í vil, ( og er það út atf fyrir sig
all sögulegt, að tveir rithöfundar
séu svo jafnir að atkvæðum), en
fékk í sárabætur Renaudot-verð-
launin.
En þótt undarlegt megi virðast
er eins og Goncourt-verðlauna-
hafirrn Armand Lanoux og bók
hans hafi ekki vakið nándar
nærri eins mikla athygli og sá
sem næstur honum kom. Það er
Le Clézio, sem allir tala um og
það er þessi undarlega „Skýrsla“
hans sem gagnrýnendur og bók-
menntamenn deila harðast uxno.
Það er ekki einbert lofið sem
höfundur fær fyrir „Skýrsluna“
sína. En þessi hávaxni, ljóshærði
piltur sem rnirmir a riddara mið-
alda og kvikmyndaleikara í senn,
lætur sér fátt um finnast. Bók
Le CléziOs er „bók ársins“ í
— Jú, ég er hræddur við ýmis
legt annað, myrkrið til dæmis.
Ég hafði alltaf ljós hjá mór á
Le Clézio tók stúdentspróf 17
ára gamall og kvæntist tvítug
ur. „Ég held að það sé eina
mikilvæga ákvörðunin sem ég
hef tekið um dagana". Þau
hjón eru bæði að ljúka próf-
um í háskólanum og hyggja
á frekara nám. Þau eiga eina
dóttur barna, Patriciu, tæpra
þriggja ára.
nóttunni þangað til ég var átta
eða níu ára. Ég var hræddxxr. Mig
dreymdi mikið, um undarleg dýr
og óskapnaði. Stundufn fannst
mér líka eins Og ég væri stung-
inn rýtingi í bakið. Ég held það
hafi sitt að segja að mann
drey.mi oft illa. Þegar maður
vaknar á morgnana finnst manni
allt í einu að ekki sé allt sem
sýnist, að hlutirnir umhverfis
maxxn búi yfir ýmsu. Fyrir noífckr
um árum gat ég ekki fest blund
án þess að grandskoða fyrst
alla innanstokksmuni og annað,
sem í herberginu var, setja á mig
hvar það var og hvernig lagað,
til þess að geta verið handviss
um, að ef ég skyldi vakna upp
um nóttina myndi ég þekkja þá
aftur, að ég myndi vita fyrir víst,
að það sem ég grillti í við hlið-
ina á rúminu mínu væri komm-
óða en ekki eitthvað ferhyrnt
ferlíki með gapandi giini sem
byggist til að gleypa mig í sig.
Nú eru þessir draumar horfnir
úr höfðinu á mér og komnir á
prent ....
ili^Í
Hpgi

w/P M
mmm
„Ég kem engu í verk að degi til“, segir Le Clézio. „Ég er svo
viðutan að égþori ekkieinu sinni að aka bíl. Bókina mína skrif-
[| aði ég á nóttunni. Það tók mig fjóra mánuði.
Ké"'' "3
EIN SÚ BÓK sem mestum
deilum hefur valdið í Frakk-
landi undanfarið er bók Jean-
Marie Le Clézio‘s „Le Procés-
Verbal“ (Skýrslan) — sem
hlaut Renaudot-bókmennta-
verðlaunin fyrir árið 1963 —
en verðlaun þessi ganga næst
Goncourt-verðlaununum að
upphefð og auði.
Einna harðskeyttastur rit-
dómur um bókina er sá. sem
Clézio fengi ■ Goncourt-bók-
menntaritstjóri og gagnrýn-
andi mánaðarritsins ,Preuves‘
skrifaði. Bloch.Michel segir
höfundinn að vísu góðum gáf
um gæddan og pennafæran
vel, en bókin sé fyrir neðan
allar hellur, sé í raun og sann
leik ekki verðug þess að heita
bók, hún sé rangsnúin og falli
um sjálfa sig.
Hér fer á efitir útdráttur úr
ritdómi Blooh-Miohels:
„Það munaði mjóu að Le
Clézio fengi Goncourt-bók-
menntaverðlaunin.... (hann
er) kominn í hóp hinna um-
deildu ritlhöfunda Frakklands
og bók hans má vel heita „bók
ársins“ í Frakklandi. En öll
verðlaun veraldar geta ekki
komið í veg fyrir að gagnrýn-
andi dæmi bók eftir því sem
honum þykir sjálfum hlýða.
Og mér finrxst bók Le Clézios
svo sannarlega eiga gagnrýni
skilið. Hún er mexk bók í
þeim skilningi að hún er dæmi
um stefnu þá sem töluverður
hluti franskra bókmennta
virðist nú fylgja.
Það er orðið of gamaldags
að skáldsaga skuli vera saga
og hafa eitthvað að segja.
Aðalkrafan nú virðist vera að
hún hafi alls ekkert að segja.
Og enda þótt þetta kunni að
virðast einfalt við fyrstu sýn,
þá er það allt annað en auð-
velt í framkvæmd. Þessvegna
er það að forvígismenn þess-
arrar stefnu innan bókmennt-
anna eru hættir að hafa nokkr
ar persónur í bókum sínuxrx,
þar eru nú aðeins.... einskon
ar fjölfrymis-einstaklingar
sem láta stjórnast af undar-
legum hvötum og hafa til að
bera einhvern vott um greind
en þó nægiiega takmarkaða..
til þess að allur þeirra þanika-
gangur verði óljós og loðinn.
Aðalmarkmið höfundarins
er, að því er hann segir okkur,
að segja okkur að hann hafi
ekkert að segja okkur. Og ein-
hvern veginn er það svo, að
enda þótt oft megi komast
fljótt og vel að orði um það
sem menn hugsa, þarf síðu á
síðu ofan til þess að útskýra
hvað og hvernig menn hugsi
ekki. Flókna atburðarrás má
rekja í smásöguformi, en það
þarf heila bók ti'l þess að lýsa
því er ekkert kemur fyrir.
. .. .Adam Pollo, söguihetja
Le Clézios, er hvorki haldinn
neinni meinloiku né heldur er
hann, burtséð frá hinu ólík-
indalega nauðgunaratriði,
grimmur að eðlisfari. Hann er
þesskonar andlegur aumingi
sem etoki hugsar neitt. „Adam
virtist vera eina mannveran,
sem gat dáið svona þegar hon
um bauð svo við að horfa,
ekki í hnignun og rotnun
holdsins, heldur í frostkulda
steingervingsins. Enda þótt ég
hafi kallað hann andlegan
aumingja, munu efalaust marg
ir fullyi-ða að því fari fjarri
og Adam sé í raun og veru
djúpvitur heimspekingur sem
gott skynbragð ber á austur-
lenzk trúarbrögð og sé í leit
að einskonar samruna eða
rugling við hið Eilífa Eina. .
Þetta er að minnsta kosti
það sem höfundur reynir að
telja okkur trú um með hin-
um lærðu kappræðum milli
Adams Pollo og sálfræðing-
arma í bókarlok. Því miður
stingur þessi heimspekilega
skrautsýning illilega í stúf við
það sem á undan er gengið.
Hin síðbúna tilraun höíundar
til þess að losa söguhetju sína
úr viðjum ómengaðs aumingja
skapar sem hann hefur til
þessa haldið honum föngnum
í, er of seint á ferð til þess
að við tökum hann trúanleg-
an. Einu áhrifin, sem það skil
ur okkur eftir eru þau, að
höfimdur sé gáfaður maður og
vel lesinn sem viti sínu viti
og hafi allt í einu fengið löng
un til þess að veita öðrum
hlutdeild í þekkingu sinni,
enda vafalítið þreyttur á því
að hafa skrifað heila bók með
það aðalmarkmið fyrir augum
að segja hreint ekki neitt.
Nú þegar rithöfxmdar hafa
tekið upp á arma sína endi-
leysur og orðræður sem eru
eintómt rugl og gert að inn-
taki og fyllingu ritverka
sinna, geta þeir varla lengi
látið sér nægja að ramba
svona á barmi tilveruleysis-
ins. Meiningarlaus hlutur miss
ir marks sé hann meðvitaður.
Hann er því aðeins til að rætt
sé um hann og þá aðeins af
því að rætt er um hann og á
því augnabliki að rætt er um
hann. Einhver hlaut að verða
til þess að stíga sporið frá því
sem tæplega er til og yfir í
það sem alls ekki er til. Þetta
er það sem Le Clézio hefur
reynt að gera í „Skýrslunni“
sinni. Næsta stigið verður
eflaust það að menn hætti að
skrifa um það sem ekki er til
og síðan hætti bókmenntirnar
sjálfar að vera til.
8h'iM