Morgunblaðið - 21.06.1964, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 21. Jání 1964
1
;

Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Útbreiðslustjóri: Sverrir Þórðarson.
Ritstjórn: Aðalstræti 8.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Simi 22430.
Askriftargjald kr. 90.00 á mánuði innanlands.
1 lausasölu kr. 5.00 eintakið.
FYRSTA ÞINGSTJÖRN
L ÝÐ VELDISINS
gumarið 1942 var samþykkt
kjördæmabreyting á ís-
landi. Var hún í því fólgin að
þingmönnum Reykjavíkur
var fjölgað lítillega, Siglu-
fjarðarkaupstaður gerður að
sérstöku kjördæmi og hlut-
fallskosning tekin upp í sex
tvímenningskjördæmum. —
JHafði þessi breyting í för með
sér nokkru lýðræðislegri skip
an Alþingis þótt mikið skorti
á að það sýndi sæmilega rétta
mynd af þjóðarviljanum.
Framsóknarmenn reiddust
þessari leiðréttingu ranglátr-
ar kjördæmaskipunar ákaf-
lega. Þegar Alþingi kom sam-
an haustið 1942 sagði minni-
hlutastjórn Sjálfstæðisflokks-
ins af sér, en hún hafði haft
forystu um kjördæmabreyt-
inguna og setið frá því um
vorið. Framsóknarmenn hugð
ust nú hindra stjórnarmynd-
un í samvinnu við aðra
flokka.
Niðurstaðan varð því sú, að
ríkisstjórinn, Sveinn Björns-
son, skipaði ríkisstjórn er í
j|ttu sæti utanþingsmenn ein-
ir, án samráðs við Alþingi.
Töldu margir að ríkisstjóri
hefði ekki gert úrslitatilraun
til þess að koma þingstjórn á
laggirnar. Tilraunir til stjórn-
armyndunar höfðu að vísu
tekið langan tíma og þóf og
togstreita stjórnmálaflokk-
anna var orðið langdregið og
leiðinlegt. Engu að síður má
segja að ríkisstjóra hafi borið
að freista fleiri úrræða en
hann gerði, t.d. til myndunar
minnihlutastjórnar, sem síðar
hefði vafalaust leitt til þess að
þingmeirihluti hefði skapazt
ríkisstjórn.
Enda þótt dugandi og mik-
ilhæfir menn skipuðu utan-
þingsstjórnina og þrátt fyrir
það að hún legði margt skyn-
samlegt til mála var þó mynd
un hennar greinilegt áfall fyr
ir íslenzkt þingræði. Ábyrg-
um stjórnmálamönnum var
þetta ljóst og innan Alþingis
hófust fljótlega tilraunir til
þess að koma þingstjórn á
laggirnar. Það tókst þó ekki
fyrr en haustið 1944 er Ólaf-
ur Thors, formaður Sjálf-
#tæðisflokksins, myndaði Ný-
sköpunarstjórnina, sem studd
var af pllum þingflokkum
nema Framsóknarflokknum.
Nýskopunarstjórnin varð
þannig fyrsta þingstjórn hins
unga íslenzka lýðveldis. Með
myndun hennar má segja að
Alþingi hafi rétt hlut sinn eft
ir öngþveitið haustið 1942, en
á því bar Framsóknarflokk-
urinn fyrst og fremst ábyrgð.
/ FYLKINGAR-
BRJÓSTl
íornin
vann
ýsköpuarst jó
mikið og merkilegt starf.
Hún lagði grundvöll að stór-
felldri uppbyggingu atvinnu
lífsins til lands og sjávar. —
Gjaldeyrissjóðirnir, sem safn-
azt höfðu á styrjaldarárunum
voru hagnýttir til þess að
kaupa ný atvinnutæki, fiski-
skip, landbúnaðarvélar, síld-
arverksmiðjur og fjölmörg
önnur framleiðslutæki, sem
staðsett voru í öllum lands-
hlutum. Má segja að hin nýja
tækni hafi haldið innreið sína
í íslenzkt atvinnulíf með at-
beina Nýsköpunarstjórnar-
innar. Stórvirkar vinnuvélar
til vega- og hafnargerða voru
nú teknar í notkun og verk-
legum framkvæmdum í land-
inu fleygði fram.
Sumir hafa áfellzt Sjálf-
stæðisflokkinn fyrir það, að
kommúnistar fengu sæti í
þessari ríkisstjórn. Þess er þó
að gæta að á þeim tíma voru
hinar vestrænu lýðræðisþjóð-
ir í nánu bandalagi við Sovét-
ríkin og kommúnistaflokkar
Evrópu tóku þátt í borgara-
legu stjórnarsamstarfi í stríðs
lokin í fjölda landa, þar á
meðal Norðurlöndum. Þegar
kommúnistar hér á landi og
annars staðar tóku hins vegar
að sýna sitt rétta andlit í af-
stöðunni til utanríkis- og ör-
yggismála slitu Sjálfstæðis-
menn og aðrir lýðræðisflokk-
ar Evrópu þegar stjórnarsam
vinnu við þá.
Nýsköpunarstjórnin var
eins og áður er sagt fyrsta
þingstjórn hins íslenzka lýð-
veldis. Má óhikað fullyrða að
hún sé meðal merkustu
stjórna, sem farið hafa með
völd hér á landi frá því að
innlend stjórn varð hér til.
Hún gerði margt stórvel en
mistókst annað, eins og t. d.
að halda dýrtíð og verðbólgu
í skefjum. En þar má segja
að sætt sé sameiginlegt skip-
brot, því að svipaða leið hef-
ur tiltekizt hjá flestum öðr-
um ríkisstjórnum hér á landi.
Heillaspor Nýsköpunarstjórn-
arinnar voru mörg og djúp.
Hún gerðist boðberi nýs tíma
í íslenzku þjóðlífi. Af starfi
hennar 3pratt aukin velsæld
Frá vinstri: Giraud, hershöfðingi, Roosevelt, Bandarikjaforseti, De Gaulle, hershöfðingi og§
Sir Winston Churehill, foi-sætisráðherra Bretlands,
De Gaulle var þyrnir
í holdi Bandamanna
— að dliti F. Roosevelts og Winston
Churchills
FRÁ þvi var skýrt i Morgun-
blaðinu fyrir nokkrum dög-
um, að birt hefðu vcrið af
hálfu bandaríska utanríkis-
ráðuneytisins skjöl, er vörð-
uðu samskipti Bandarikjanna
við Evrópuríl^i árið 1943.
Kom þar fram, að þeim Frank
lin D. Roosevelt, þá forseta
Bandaríkjanna og Sir Win-
ston Churchill, þáverandi for
sætisráðherra Bretlands, var
lítt um de Gaulle gefið og
töldu hann beinlínis óvinveitt
an bandamönnum.
Birting þessara skjala er
framhald útgáfu opinberra
skjala, sem eldri eru en
tuttugu ára. Kemur andúð
Bandaríkjastjórnar á de
Gaulle fram í öllum þeim, er
fjalla um samskiþtin við
Frakka — sem um skeið virt-
ust ætla að valda deilum
milli stjórna Bandaríkjanna
og Bretlands. Var Bandaríkja
stjórn þeirrar skoðunar, að
Bretar hefðu hlaðið óþarflega
mikið undir de Gaulle, hers-
höfðingja, og að þeir stæðu
straum af kostnaði við starf-
semi hans. Hafa erfiðleikarn
ir í samskiptum Bandaríkja-
manna og Frakka að undan-
föru verið raktir að nokkru
leyti til þessara árekstra. í
heimsstyrjöldinni síðari.
Umrædd ríkisskjöi frá
1943 fjalla um það m. a., er
Bandamenn voru að fela
Henry Giraud, hershöfðingja,
pólitísk og hernaðarleg völd.
Dwight D. Eisenhower, hers-
höfðingi hafði valið Giraud
til þess að sameina sveitir
Frakka í Norður-Afríku,
þegar bandamenn gengu þar
á land í nóvember 1942. Gir-
aud var lýst sem einbeittum,
ópólitískum hershöfðingja,
sem hefði fyrst og fremst
áhuga á því að vinna stríðið.
Honum hafði tekizt að flýja
úr fangabúðum Þjóðverja
og komast inn á yfirráða- =
svæði Vichy-stjórnarinnar. 3
Stjórnmálaráðgjafi Eisen- 3
howers, Robert D. Murphy 3
sagði um Giraud í skeyti til 3
Washington, að hann hefði 3
fyrst og fremst áhuga á því Z
að vinna að framgangi styrj- 3
aldarinnar en hefði ekki sýnt =
að sama skapi pólitískan 3
3tyrk. „hann dregur úr gildi 3
hinar stjórnmálalegu hliðar 3
og hefur tilhneigingu til að |§
gera tilslakanir í von um að 3
takast megi þannig að efla =
einíngu Frakka, De Gulle og 3
fylgisveinar hans hafa hvað 3
eftir annað notfært sér þessa 3
tilhneigingu hans“ skrifar 3
Murphy.
Um þetta leyti var de 3
Gaulle í London, hafði farið 3
þangað eftir fall Frakklands 3
og sett upp aðalbækistöð fyr- 3
ir frönsku mótspyrnuhreyf- 3
inguna. Neitaði Roosevelt því 3
með öllu, að de Gaulle yrði 3
hleypt til Norður-Afríku fyrr 3
en sex mánuðir væru liðnir 3
frá því Bandamenn gengu 3
þar á land. Og Bandaríkja- 3
menn og Bretar reyndu mjög 3
að koma í veg fyrir, að hann 3
yrði valdameiri en Giraud. 3
í orðsendingu, sem Roose- 3
velt sendi Sir Winston Churc- 3
hil í maímánuði 1943 segir =
hann, að de Gaulle muni án 3
efa hafa með sér til Alsír 3
„hina illskeyttu áróðurssveit 3
sína . , . . til þess að ala á 3
Framh. á bls. 23 3
límtuMmtmHtumiHtHHHimMiiMiMtmiiiimiuiHiiHiiHMiHHiiwimtHmimuuiiHiiiiimimimiiHimiimmMiimiutiMiiitiiHiiiiimmmiimmiimimiimiiiiiimiiiiuiiui
og stórbætt aðstaða íslenzku
þjóðarinnar á flestum sviðum
þjóðlífs hennar. Framsóknar-
flokkurinn stóð utan við upp
byggingarstarfið þá eins og
nú. Þess vegna getur hann
aldrei unnt Nýsköpunarstjórn
inni sannmælis. Hann dagaði
uppi eins og nátttröll fyrir
brún nýs dags. Sjálfstæðis-
flokkurinn hlýddi kalli hins
nýja tíma. Þess vegna stend-
ur hann enn á ný í fylkingar-
brjósti í sókn íslendinga til
betra og réttlátara þjóðfélags.
UM GAGNRÝNI
■Teilbrigð gagnrýni er ekki
aðeins gagnleg heldur
nauðsynleg. Húa ac eitt af
frumskilyrðum réttlátra og
heiðarlegra stjórnarhátta og
pólitísks og menningarlegs
þroska. Gagnlegust er sú
gagnrýni, sem er jákvæð og
bendir ekki aðeins á brestina
heldur einnig á nýjar leiðir
til úrbóta.
Sú gagnrýni, sem er ein-
göngu neikvæð er oftast
gagnslítil. Rifrildis- og nöld-
urseggir, sem láta við það eitt
sitja að kveða upp Stóradóm
um menn og málefni gera
þjóðfélagi sínu sjaldnast mik-
ið gagn. Oft er það líka þann-
ig, að grunntónn gagnrýni
þeirra er ekki umbótavilji,
heldur auglýsingastarfsemi í
éigin þágu. Þeim finnst þeir
þurfa að ríða öldutoppum aU
menningsálitsins á hverju
sem gengur, og eru þess vegna
á eilífum snöpum eftir hávaða
efni.
Ung og framsækin þjóð,
sem færist mikið í fang þarfn-
ast hreinskilinnar, jákvæðrar
og heiðarlegrar gagnrýni,
ekki aðeins á sviði stjórn-
mála heldur og á öðrum svið-
um þjóðlífs síns. Sú gagnrýni
á að miða að því að bæta úr
og byggja upp, uppræta spitl-
ingu og misferli. Henni ber
ekki aðeins að segja þeim til
syndanna, sem tii forystu
hafa verið kjörnir, heldur
þjóðinni í heild, eí hún geng-
ur glapstigu.