Morgunblaðið - 21.06.1964, Blaðsíða 11

Sunivuclagur 21. júní 1964
MORGUNBLAÐIÐ
11
hliðina. Hvert óhappið rekur
annað. Mágsemdir rofna, ætt-
menn berast á banaspjót. And
stæðingar Snorra hrósa sigri
bæði heima og erlendis. Nú
situr hann í Reykholti, heim-
kominn frá Noregi í óleyfi
konungs. -Hinn 25. júlí 1241
deyr Hallveig, kona hans.
Enn fækkar vinum fyrir ýms-
a rsakir. Það haustar. Laun-
ráð eru efld gegn Snorra.
Það er aðifaranótt 28. septem-
ber 1241:
Þyngdi í lofti þoka dimm,
þrútinn sat með ráðin grimm
Gizur á dökkum gjarða val
greiddi ferð um Reykholtsdal.
(M. Joch.)
Gizur Þorvaldsson nálgast
Reykholt með sjötíu manna
flokk. Þeir fara sennilega fjöll
«g koma niður í dalinn hið
skemmsta frá Reykholti. —
Snorri er óviðbúinn. Honum
berst engin njósn. Svefn-
skemma hans er brotin upp,
og honum geíst aðeins ráðrúm
til að flýja I kjallara. . Þar er
hann veginn af böðlum Gizur-
•r.
Síðústu orð Snorra: Eigi
skal höggva — berast til okk-
•r. Snorri trúði á samninga,
Gizur á vopn. Því fór sem
fór. — Snorri hvílir í Reyk-
holtskirkjugarði. Þar heitir
Sturlungareitur. Enginn minn
isvarði er þar um Snorra, en
kynslóðirnar hafa varðvéitt
•rfsö'gnina um, hvar reiturinn
er. —Við hverfum frá Sturl-
ungareit og göngum að
Snorrastyttunni fyrir framan
skólann. Hún er gjöf norskr-
•r æsku til íslenzku þjóðar-
innar, þakkargjöf fyrir bók-
menntaafrek Snorra Sturlu-
sonar, fyrir dásamlega varð-
veizlu norræns menningar-
•rfs.
Þeim skulu þjóðir
þakkir gjalda,
sem andleg öndvegi
um aldir skipa.
Meðan forn fræði
framtíð ylja
mun laugar leitað
í landi Snorra.
(D. St.)
S. Þrjár sagnfáar aldir.
Eftir daga Snorra Sturlu-
sonar er fremur hljótt um
Reykholt næstu aldirnar. Syst
ursonur Snorra, Egill Söl-
mundarson. hélt Reykholt síð-
•ri hluta 13. aldar (d. 1297).
Eftir lát Snorra var Egill með
Sturlungum, helzt í flokki
Þórðar kakala. Átti hann síð-
•r fyrir þær sakir í nokkr-
um útistöðum við Þorgils
■karða, frænda sinn. Egill var
■úbdjákn að vígslu. Þrengdi
Árni biskup Þorláksson hon-
um því til að skilja við konu
■ína árið 1273. Var það þeim
hjónum raun mikil sem fléir-
um, er slíku urðu að sæta á
þeim tímum.
7. Fangarnir.
Það er siðaskiptaöld. f októ
berlok 1550 lagði flokkur vopn
•ðra manna leið sína um
Reykholtsdal. Fyrir þessum
flokki voru þrír menn, Daði
bóndi í Snóksdal, Marteinn
biskup Einarsson og Kristján
■krifari. Þeir höfðu meðferð-
is þrjá fanga, er var strang-
lega gætt. Fangarnir voru
þeir Jón Arason, biskup á Hól
um, og synir hans Ari og séra
Björn. Ferðinni var heitið til
Skálholts. í Reykholti var
numið staðar og hvílzt um
•inn. Er sagt, að Ari hafi
keypt það af hestamanni
Kristjáns skrifara að vísa sér
á bezta hest þeirra. Á meðan
etaðið var við, sá Ari sér færi
og hljóp á bak hesti þessum
og vildi þeysa brott. En hest-
urinn reyndist staður og
hreyfðist hvergi. Átti piltur-
inn að hafa blekkt Ara til
þess að flótti hans heppnaðist
ekki. Ein sögnin segir, að Jón
biskup, sem vissi, að Ari ætl-
aði að freista undankomu,
hafi þá varpað fram þessari
stöku:
Ég held þann ríða úr hlaðinu
bezt,
sem harmar engir svæfa.
hamingjan fylgir honum á
hest,
heldur í tauminn gæf a.
Talið er, að Jón biskup hafi
átt fylgismenn í Hálsasveit og
Hvítársíðu, er fúslega hefðu
borgið Ara undan, ef til hefði
komið. Má geta sér til um,
hver áhrif undankoma Ara
hefði haft á framvindu mála í
landinu, svo vaskur maður
sem hann var og mikilhæfur.
Þótt saga þessi kunni að vera
munnmæli ein, þá sýnir hún
hug alþýðu þeirra tíma til
hinna ógæfusömu feðga.
8. Biskupsættin.
Siðaskiptin eru gengin um
garð á íslandi. í Reykholti
hafa staðarráð um sinn verið
í höndum Odds Gottskálds-
sonar lögmanns, þótt ekki ætti
hann þar bólfestu. En skömmu
eftir lát hans (1556) hefst í
Reykholti ný saga ekki ómerk.
Skal hún hér sögð í stuttu
máli.
Árið 1569 var Reykholt
veitt Séra Jóni Einarssyni
(hinum yngra), bróður Gizur-
ar biskups. Skyldi svo fara,
að ættmenn hans héldu Reyk
holt samfieytt í 185 ár. Hefur
þessi ætt af ýmsum verið
nefnd biskupsættin. Liggja
þær ástæður til, að þrír bisk
upar vorú í ættinni, fyrst
Gizur Einarsson og síðar Finn-
ur Jónsson og Hannes sonur
hans.
Ætt Séra Jóns Einarssonar
varð fjölmenn og víðkunn.
Voru margir þeirra frænda
hinir lærðustu menn og vel
til forustu fállnir. Sátu þeir
eigi aðeins Reykholt, heldur
og ýmsa aðra staði. Víðkunn-
astir rithöfundar ættarinnar
voru þeir Séra Jón Halldórs-
son í Hítardal og sonur hans
og sonarsonur, biskuparnir
Finnur og Hannes. Séra Böðv-
•r Jónsson Einarssonar var
skáld ættarinnar og Séra HaU
dór, sonarsonar hans braut-
ryðjandi í færslu kirkjubóka.
— Eftir daga biskupanna báru
þeir ættmenn nafnið Finsen.
Sumarið 1939 kom til mín
Frú Ingeborg Finsen, ekkja
Niels Finsen, ljóslæknisins
fræga, er hlaut Nóbelsverð-
laun í læknisfræði árið 1903.
Erindi hennar var að grennsl-
ast eftir, hvar í Reykholts-
kirkjugarði væru grafir for-
feðra manns hennar. Vildi hún
vitja þeirra og sýna þeim
virktir. Ég gat aðeins bent
henni á, hvar legstaða þeirra
frænda mundi helzt að leita
— sem næst kirkjustæðinu
forna eða innan þess. Mér
þótti leitt að geta ekki veitt
þessari ágætu konu betri úr-
lausn. En við því varð ekki
gert.
En þótt grafir týnist, lifir
minning merkismannanna, er
efldu hróður Reykholts og
fleiri staða með sagnritun og
hvers kyns ritmennt. Ljóð
séra Böðvars, frumsamin og
þýdd, prófastsbók séra Hall-
dórs, biskupasögur séra
Jóns Halldórssonar, kirkju-
saga biskupanna Finns
og Hannesar og vísindaafrek
Niels R. Finsen gerir þessa
ætt minnisríka hverjum þeim,
er heimsækir Reykholt.
9. Brúðkaup Eggerts Ólafs-
sonar,
Þá er að geta atburðar, er
gerðist í Reykholti haustið
1767. Það var brúðkaup Egg-
erts Ólafssonar og Ingibjarg-
ar Guðmundsdóttur. Brúð-
kaupið fór fram að fyrri alda
sið og stóð í viku. Vestan
túns í Reykholti er Eggerts-
flöt. Hún heitir svo síðan boðs
gestir og brúðgumi reistu þar
tjöld sín að upphafi brúð-
kaupsins. Þaðan var svo farin
brúðgumareið heim á staðinn
næsta dag. Brúðkaupinu verð-
ur ekki lýst hér. En fornir
siðir, er þar ríktu, þjóðleg
framkoma Eggerts í klæða-
burði og háttum, bændaminni
hans í Sturlungareit, sem og
frægð hans sem vísindamanns
og skálds — allt þetta varð
frásagnarefni með samtíð og
eftirtið í héraði og utan. Hið
hörmulega slys, er þau hjón
drukknuðu bæði í Breiðafirði
næsta vor, festi minning
þeirra í Vitund allra íslend-
inga til þessa dags. — Eggerts
flöt var að blása upp. Hún
er nú girt og gróin, en meira
þyrfti þó að gera. Við lítum
þangað í þakklátri minningu
um Eggert, manninn, sem á-
samt Bjarna Pálssyni rannsak
aði ísland og náttúru þess ár-
um saman, skrifaði ferðabók-
ina miklu og orti „ísland ögr-
um skorið."
10. Veit þá engi?
Nú skal farið fljótt yfir
sögu og horfið til 19. aldar.
Þjóðin hefur lifað hörmung-
ar Móðurharðinda qjg Evrópu-
stríðs. Biskupsstólarnir féllu
og Alþingi var afskráð um
aldamót. í Reykholti gerðist
fátt frásagnarvert. En nýjar
vonir glæðast með nýrri öld.
Og úti í hinum stóra heimi
gerðist margt, er gefur vonir
um bjartari og betri tíma.
Árið 1833 var Reykholt
veitt ungum háskólakandídat,
Þorsteini Helgasyni. Á Hafn-
arárunum hafði Þorsteinn
ekki látið sér nægja námið
eitt, heldur auk þess unnið
að útgáfu fornrita fyrir forn-
fræðafélagið og guðfræðirita
með Þorgeiri Guðmundssyni.
— Hinn ungi lærdómsmaður
ávann sér skjótt hylli sóknar-
barna sinna í kirkju og utan
fyrir andríki, alúð og glæsi-
brag. Harvn hafði forustu í
búnaðarmálum og reisti nýja
kirkju i Reykholti, þá síðustu
á undan þeirri, er nú stend-
ur. — En séra Þorsteins naut
ekki lengi við. Andleg heilsa
hans bilaði. Hann drukknaði
í Reykjadalsá á heimleið úr
húsvitjunarferð hinn 7. marz
1839, aðeins 33 ára að aldri.
í Reykholtskirkju er minn-
ingartafla um Séra Þorstein,
gullnu letri og gefin af sakn
andi Reykdælum. Þar á er rit-
að fagurt erfiijóð eftir Svein-
bjöm Egilsson. Legstein mik-
inn hafði Séra Þorsteinn valið
sér í lifanda iífi í Steindórs-
staðaöxl. Stendur sá steinn á
gröf hans í Reykholtskirkju-
garði og nafn hans höggvið á
með rúnaietri. Séra Þorsteinn
Helgason var maður nýs
tíma, samhuga frá Hafnartíð
Baldvin Einarssyni og Fjölnis
mönnum. Fr hann dó Ungur
eins og þeir margir. Jónas
Hallgrimsson minntist hans í
ódauðlegu erfiljóði, sem i er
þetta erindi:
Veit þá engi, að eyjan hvíta
á sér enn vor, ef fólkið þorir
guði að treysta, hlekki hrista,
hlýða réttu, góðs að bíða?
Fagur er dalur og fyllist skógi
og frjálsir menn, þegar aldir
renna;
skáldið hnígur og margir í
moldu
með honum búa, en þessu
trúið.
11. Síðari Reykholtsprestar.
Eftir lát séra Þorsteins
Helgasonar mun meðal ann-
ara hafa sótt um Reykholt
Jóns skáld Hallgrímsson. Jón-
as mun hafa sótt þrisvar um
prestakall, en án árangurs.
Listaskáldið góða þótti ekki
hlutgengt tii prestsembættis
þrátt fyrir meðmæli Stein-
gríms biskups Jónssonar.
Reykholt var veitt Séra Jón-
Framhald á bls 25
I. DEILD
LAUGARDALSVÖLLUR
Sunnudagskvöld kl. 20:30.
VALUR - ÍA
Mánudagskvöld kl. 20:30.
KR - FRAM
MÓTANEFND.
Skrifstofufólk
Tryggingafélag óskar eftir að ráða til sín
hið fyrsta skrifstofumann og vélritunar-
stúlku. Verzlunarskólamenntun eða önn-
ur sambærileg æskileg. — Umsóknir send-
ist afgr. Mbl., merktar: „Framtíð — 4593“
fyrir 25. þessa mánaðar.
IMýJar sendingar
Plíseraðir kjólar
Verð krónur 695,00.
Hinir margeftirspurðu plíseruðu nælon
kjólar komnir aftur — Nýir litir —
ENSKAR KÁPUR
MARKAÐIJRINN
Laugavegi 89.
Jacqmar kápuefni, aðeins í eina kápu
af hverju efni.
IMýjar sendingar
Strigaefni — Margir litir.
Jacqmar dragtai’efni, m.a. hvít, svört og
ljós drapplituð efni.
MARKAÐLRINN
Hafnarstræti 11.