Morgunblaðið - 20.12.1964, Blaðsíða 6

6
MORCUNBLAÐID
Sunnudagur 20. des. 1964
UM BÆKUR
Úr myndabók læknis
Páll V. G. Kolka: ÚB
MYNDABÓK LÆKNIS,
286 bls. Setberg. Beykjavík
1964.
ÞEGAR þess er gætt, að Páll V.
G. Kolka hefur til skamms tíma
gegnt erfiðu og ábyrgðarmiklu
embætti, verður ekki annað sagt
en hann hafi verið allmikilvirk-
ur rithöfundur.
Hann hefur sent frá sér tvær
ljóðabækur, Hnitbjörg og Strönd-
ina, ljóðabálkinn Landvættir,
sérprentaðan í skrautlegri út-
gáfu, og ieikritið Gissur jarl.
Enn sem komið er hefur það ekki
verið sett á svið í leikhúsi, en
hluti þess hefur verið leikinn í
útvarpi.
En langmesta verk Páls V. G.
Kolka er ritið Föðurtún, sem er
eins konar Húnvetningasaga og
tekur einkum til næstliðinnar
aldar og fyrri hluta þeirrar, sem
nú er að líða. Höfundur vann
að þeirri bók í sex ár, og átti þó
undirstöðuna tilbúna frá barn-
æsku. Ritið Föðurtún er nú fyrir
löngu uppselt og ófáanlegt.
Á síðari árum hefur Kolka
skrifað fjölmargar greinar í blöð
og tímarit og verið tíður gestur
í útvarpi.
Það er óhætt að segja, að hlýtt
hafi verið á rödd hans, hvenær
sem hún hefur heyrzt, skýr, skor-
inorð og ákveðin. Enginn hefur
þurft að vera í vafa um, að þar
hljómaði ekki aðeins læknisrödd,
því Kolka er ekki aðeins læknir,
hann er líka andans maður; hann
er hvort tveggja, efnishyggju-
maður í vísindalegum skilningi
og trúmaður í andlegum skiln-
ingi í líkingu við lærdómsmenn
endurreisnartímans, sem þreif-
uðu fyrir sér í duftinu, um leið
og þeir beindu sjónum til hæða.
Auðvitað eru ekki allir á einu
máli um það, sem Kolka segir og
skrifar, enda mun hann aldrei
haga orðum sínum eftir skoðun-
um annarra manna.
En hvort sem menn hafa nú
fallizt á sjónarmið hans eða ver-
ið á öndverðum meiði við þau,
hafa allir verið sammála um, að
hann flytti mál sitt af skörungs-
skap, einurð og festu. Og fram-
ar öllu hafa menn viðurkennt,
að hann flytti mál sitt svo skýrt
og undanbragðalaust, að enginn
þyrfti að efast um, hvað hann
ætti við hverju sinni.
Nú hefur Páll V. G. Kolka enn
á ný sent frá sér bók. Inniheldur
hún ritgerðir og fyrirlestra um
menn og málefni, frásagnir og
minningabrot og þar að auki
nokkur kvæði. Úr myndabók
læknis heitir þessi nýja bók, og
er það sannnefni. Skiptist hún í
sjö hluta auk formála, og heita
þeir: Fornar slóðir, Kvæði, Sam-
ferðamenn, Um daginn og veg-
inn, Heilindi sitt ef hafa náir, Á
maniniamótum og Smámyndir. í
formáfanuim gerir höfundur
grein fyrir hverjuim hlut fyrir
sig.
— ★ —
Ég hafði hálft í hvoru búizt við,
að Kolka skrifaði samfelldar
endurminningar, því margt hefur
á daga hans drifið. Þar að auki
vekur læknisstarfið meiri for-
vitni og aðdáun en nokkurt ann-
að starf, sem nú er unnið í þjóð-
félaginu, sem gerst má marka af
þeim urmul læknasagna, sem ár-
lega koma út á landi hér og njóta
stöðugrar hylli mikils fjölda les-
enda. Að vísu eru þessar al-
kunnu læknasögur ekki á marga
fiska sem bókmenntir. ’"n þær
segja þó til um áhuga' Fróð-
legt væri að kanna, hve beir,
sem lifa í draumheimi óraun-
hæfra læknasagna, tækju sann-
sögulegri bók frá raunverulegum
lækni.
En Kolka er ekki á því að gefa
lesendum fyrirheit um neina ævi-
sögu. Hann segir svo í formála
bókar sinnar:
„Af endurminningum mínum
hef ég í raun og veru fært fátt
eitt í letur, enda stundum hvarfl-
að að mér eins og í svefnrofum,
að ég ætti eftir að skrifa nokk-
urn veginn samfellda ævisögu
mína. Ekki er þó fyrirsjáanlegt,
að af því geti orðið í nálægri
framtíð, og er það þá betur ógert
en að geyma það þangað til þess-
ir draumórar hafa snúizt upp í
ellióra."
Þó Kolka gefi lesendum ekki
mikinn ádrátt um ævisögu, bæt-
ast þau vonbrigði að nokkru með
þessari bók. í fyrsta hlutanum
eru til dæmis þrjú endurminn-
ingabrot. Fyrsti þátturinn heitir
Skólaár. Það er stutt erindi, sem
Kolka flutti í stúdentafagnaði
fyrir nokkrum árum. Erindið er
skrifað í gamansömum tón, tæp-
lega ætl-að til fróðleiks, heldur til
að vekja fjör og stemningu í
glaðværum hóp .
Öðru máli gegnir um tvo næstu
kafla, sem heita Staðgengill á
Ströndum og Spænska veikin.
Þar segir Kolka frá fyrstu
reynslu sinni í læknisstarfi, áður
en hann hafði lokið háskólanámi
og prófi. Fyrri kaflinn er með
því skemmtilegasta í bókinni og
sýnir, hvers hefði mátt vænta af
samfelldum endurminningum
læknisins.
Þátturinn um spænsku veikina
er greinagóð frásögn af hörm-
ungum, sem sá válegi sjúkdómur
olli og mörgum varð að bana.
Spænska veikin mun vera síð-
asta mannskæða farsótt, sem
herjað hefur á islenzku þjóðina.
Síðasti hlutinn, Smámyndir,
heifur einnig að geyma ýmsar
endurminningar Páls V. G.
Kolka frá lamgri og viðborrða-
ríkri læknisævi. En Smámynd-
irnar eru með öðrum hætti en
hinar samfelldu frásaignir í
fyrsta hlutamum. Þær eru meira
í ætt við smásögur, uimibúðalaus
ar og dálitið stílfærðar.
Smámyndimar birtust fyrst
í Lesbók Morgunblaðsins og
vöktu óskipta athygli lesenda.
Vonandi á Kolka eftir að
skeim.mta lesenduim með því að
bregða upp fileiri siiíkum.
Nítján kvæði, þar aif eina
stöku, birtir Kolka í bók sinni.
Sá hlutinn mun einna sízt vekja
áhuga lesenda. Höfundi er það
sj álfuim»manma ljósast, eins og
hann segir í formála:
„Ég hef lítið gert að því að
yrkja í bundnu máli síðan ljóða
bækur mínar komu út, enda er
það að yrkja ljóð eins og stend
ur ekki svipað því að kalla í
klettabelti, sem geifur endur-
hljóm, heldur frekar að hrópast
á við öskuihautg."
Ka ka er eindreginn málsvari
fomrar kveðskaparhefðar, og
minmist ég ekki, að aðrir hafi
varið hana dyggilegar í anda
hennar sjálfrar, og þó í lausu
máli. Ég tilfæri hér ummætli þar
að iútandi úr kaflamum Skógur
og menning:
„Og til þess andllega starfs,
sem er einna fjarlægast vélræn
um vinnubrögðum, skáldskapar
ins, þarf ekki aðeins lausbeizl-
að hugarflug, stemnimgar og
tæpitungu, heldur faista hugsun,
felJda í skorður málsins. Það er
ágætt að hafa erft einhverja and
lega rekafjöru, þar sem mikið
berst á land af mærðartimbri, en
ég hef ekki trú á, að meinn Is-
iendingur reisi sér úr því varan
legan bæ, sem stenzt storrma og
steypiregn komandi alda, nema
hann kunni og nenni að geir-
negJa það saman með stuðlum
og höfuðstöfum, þar sem mest j
á reynir. Annars er hætt við, j
að þar sjáist innan skamms að-
eins vailgróið tóftarbrot tiifmerk
is um dauðadæmt buhokur í
Bra.gatúni“.
Þannig farast Páli V. G.
Kolka orð um þann gamla boðn :
ar mjöð, sem honuim þykir held
ur lítils metinn í okkar nýmóð-
ins andlega búskap, og minnir
þessi vamarræða hans á al-
kunna vísu Þórðar á Strjúgi:
„Nökkvann ljóðs fyrir njóta
stáls“, og svfo framvegis.
Nærri lætur, að Kolka teljist
til hinnar margumræddu alda-
mótakynslóðar, sem öðrum
fremur hefur verið kennd við
bjartsýni, framfarahug og þjóð-
holiustu, kynslóðar ungmenna-
félaganna og síðasta átaks sjálf
stæðisbanáttunnar gegn Dönium.
Sú kynslóð fagnaði verkleg-
um framförum sem úrbót til
bjartara lífs, en trúði ekiki á þær
sem menningarlegt eða félags-
legt hreyfiafl í sjálfu sér. Að
hennar áliti hlaut andinn að eiga
frumkvæðið eftir sem áður.
Uppspretta framfaranna varð
að koma frá skáldum og öðrum
andans mönnum, „því að“, eins
og Kolka segir, „þau skapa ekki
aðeins ljóð, hadur skapa þaiu
einni,g sjálfa framtíðina, með
þvi að móta hugsiunarhátt fóilks
ins og þar með athafnir kom-
andi kynslóða, vekja sofandi
þjóð af svefni vanans, dáðiausa
öld af dofa kjarkleysisins."
★
Ég hef nú drepið á fátt eitt
af því, sem mér þykir umtals-
vert í bók Páls V. G. Kolka.
Þess má geta, að bókin er ekki
einunigis kjarngóð að innilhaldi.
Útlit hennar ber einnig vptt um
smekkvísi og vandvirkni, enda
ei- hún eins konar afmælisút-
gáfa, því sjötugsaÆmæli höfund
arins er nú skammt undan.
Lesendur munu þá efcki aðeins
þakka Kolka fyrir þau rit, sem
hann hefur þegar sett saman,
þeir munu einnig óska þess, að
honum auðnist að efna til fleiri
myndabóka frá sinni löngu lækn
isævi.
Erlendur Jónsson.
Málflutmngsskritstnta
Einars B. Guðmundssonar,
Guðlaugs Þ lákssonar,
Guðmundar Péturssonar,
Aðalstræti 6, símar 1-2002,
1-3202 og 1-3602.
BIRGIR ISL. GUNNARSSON
Málflutningsskiifstoía
Lækjargötu 6 B. — II. hæð
1 bók þessari segir Sigurður
írá Brún frá mörgum úrvals
gæðingum af hinum svo
kölluðu Stafnsættum. Eins
og kunnugt er, þá er Sigurð-
ur mikill hcstamaður, og
honum er það sérlega vel
lagið að gera lifandi og nær-
færna frásögn síua af þeim góðhestum sem hann hefur átt samskipti
við.
Þetfa er ákjósanleg bók öllum þeim,
sem hafa yndi af íslenzkum hesfum
BÓKAFORLAG ODDS BJÖRNSSONAR . STOFNSETT 1897
iilcgt heiniilistœki, sem gerlr yður klelft að halda
cppunum tandurhreinum FYRIRHAFNARLAUST.
íEX-BISSELL teppahreinsarinn ásamt BEX-BISS-
gólfteppashampoo. eru langárangursríkustu teeki,
ar tegundai á markaðinum.
Notiö.
Söluumhoð:
Reykjavik:
Teppi h.f.
Austurstræti 22
Keflavik:
Verzl. KyndilL
Selfoss:
Kaupf. Árnesinga-
Akranes:
Verzl. Drifandi
ísafjörður:
Húsgagnaverzlun
tsafjarðar.
Sauðárkrókur:
VerzL Vökull.
Siglufjörður:
Bólsturgerðin,
Haukur Jónssoa.
Akoreyri:
Bólstruð
Húsgögn h.t
Neskaupstaður:
Höskuldur
Stefánsson.
Vestmannaeyjar:
Marmó Guð-
mundsson.
-/r Rtynið BEX-BISSELL þegar í dag.
y*r Notið aðeins það bezta.
IHCT- Bissell
-Bisseíl
Gólfteppahreinsari
BEX