Morgunblaðið - 20.12.1964, Blaðsíða 25

Sunnudagur 20. des. 1964
MORCUNBLAÐIB
25
Benedikt Gíslason
frá Hofteigi 70ára
f DAG er sjötugur einn fróða.sti
og afkastamesti alþýðufræðimað-
ur landsins Benedikt Gíslason frá
Hofteigi. Hann er svo fróður að
hann veit alla hluti hvort sem
Iþú spyrð hann hvenær Hekla
gaus fyrst eða hvort þú biður
hann að rekja ætt þína til Óðins.
IHann er svo óskeikull í slíkum
hlutum að mér finnst íslenzka
útvarpið ætti að búa honum hæg-
an stól í sölum sínum, ráða hann
sem uppsláttar orðabók að fletta
upp í meðan hans nýtur við.
Auk fræðimennsku sinnar er
Benedikt gott skáld upp á gamla
imóðinn eða í hefðbundnum stíl
eins og nú mun rétt að segja, en í
fræðimennsku sinni er hann stór
skáld á við Einar Benediktsson
í hugmyndum sínum um íra á ís-
landi. Benedikt hefur skrifað
fjölda greina í blöð, tímarit og
safnrit auk fjölda útvarpserinda
©g er allt þetta markað af fræði-
mennsku hans, skemmtilegri sér-
vizku og stilsnilld. Það lætur því
að líkum að hann sé vinsæll út-
varpsmaður. Það er því ekki und-
arlegt þótt alþýðumenn vekist
upp til að gefa út bækur hans.
Benedikt er fæddur 21 desem-
Iber á Bgilsstöðum í Vopnafirði
Gíslason Heligasonar frá Geirólfs
stöðum. Móðir hans var Jónína
Hildur Benediktsdóttir Rafnsson-
ar frá Höfða á Völlum. Foreldr-
ar hans fluttu frá Höfða að Egils
stöðum sama árið og hann fædd-
ist. Þar var hann uppalinn. Hann
var sendur á Eiðaskóla árin 1911-
lð. Þá var þar skólastjóri Metú-
salem Stefánsson, en Benedikt
Blöndal aðalkennari. Var Metú-
salem honum til fyrirmyndar í
vísindalegum aðferðum en nafni
ihans örvaði skáldgáfu hans. Bene
dikt Gíslason skrifaði siðan sögu
skólans — en hún er orðin ó-
missandi heimild eftir að skól-
inn brann.
í Samvinnuskólanum í Reykja-
vík var Benedikt einn vetur
1918-19. Þar hitti ég Benedikt
fyrst að vinna upp á safni og hjá
frændkonum sínum í Þingholts-
stræti 28, Margréti og Guðrúnu,
dætrum Helga í Skógargerði og
ólafar föðursystur Benedikts.
Þetta voru fagrar konur svo sem
þær áttu kyn til. Hefur Guðmund
ur Hagalín lýst þeim vel í ævi-
sögu sinni.
Benedikt kvæntist 19. nóvem-
ber 1921 Geirþrúði Bjarnadóttur
frá Sólmundarhöfða á Akranesi.
Hún er af Ásgarðsætt, forfeðr-
um Jóns Sigurðssonar forseta.
Þau fóru að búa á föðurleifð
hans Egilsstöðum í Vopnafirði.
Þeim varð eilefu barna auðið
sem enn eru öll á lífi, Bjarni,
stúdent, háskólagenginn oig rit-
höfundur, Árni, samvinnuskóla
maður og framkvæmdastjóri
Ólafsvík. Hrafn, gjaldkeri í Eddu,
Steinn, skrifstofumaður í Reykja
vík, Egill, flugstjóri á Norðfjarð-
arflugvélinni, Einar, stud. pharm.
í Kaupmannahöfn, systurnar
Bengþóra Auður og Hildur, gift-
ar konur í Reykjavík. Lára, hús-
freyja á Klettstíu á Norðurárdal
og loks Sigríður, starfsstúlka í
SÍS, ógift. Eitt af hinum fyrstu
verkum hins unga bónda í Vopna
firði var það að hann sem hrepps
nefndarmaður og sýslunefndar-
maður kom því til leiðar að öllum
sýsluvegum í þeim héruðum milli
bygigða var breytt í þjóðvegi og
flýtti það mjög fyrir viðhaldi
þeirra og nauðsynlegum brúar-
gerðum (1923). Auk hreppsnefnd
arstarfa hafði Benedikt á þessum
fyrstu árum sinum í Vopnafirði,
umsjón með refaveiðum og bú-
stofnsleigusjóðnum. Búnaðarsam-
bandsfundi sótti Benedikt um tíu
ára skeið eða meira.
Þegar Þórólfur í Baldurs-
heimi stofnaði Réttarhreyfinguna
1913 og tímaritið Rétt, var Bene-
dikt áhangandi hennar og_ las þá
mikið af bókum . eftir Henry
Georges, postula stefnunnar
Árið 1928 fluttist Benedikt
Hofteig á Jökuldal og var þar til
1944 er hann fór með allt sitt til
Reykjavíkur. í Hofteig gerðist
Benedikt brátt góður bóndi vegna
fjáreignar. Eignaðist hann um
600 fjár og var þá fjárríkastur á
landi hér. Á Jökuldal var hann
hreppsnefndarmaður, safnaðar-
fulltrúi, meðhjálpari og hunda-
hreinsari. enda hreinsaði hann
Jökuldal af sullaveiki í fé sem
áður var þar landlæg. Árið 1933
hratt hann af stað skipulaigi um
afurðasölu er síðar varð skipulag
um afurðasölu landbúnaðarins,
Árið 1942 barðist hann fyrir
stofnun Bændaráðs og varð það
fyrst undanfari Búnaðarráðs og
síðar Framleiðsluráðs þess er nú
starfar.
Benedikt fluttist með fjöl
skyldu sína til Reykjavíkur árið
1944. Vann hann þar síðan á skrif
stofu í Framleiðsluráði landbún-
aðarins. í Búnaðarbankanum frá
klukkan níu á morgnana til klukk
an fimm á daginn. Þá fór hann
á Landsbókasafnið og sat þar oft
tímum saman. Þá fór hann að
borða og þaðan á skrifstofu sína
í Búnaðarbankanum. Vann hann
þar oft til klukkan að ganga tólf
að fræðistörfum sínum. Hvorki
gaf Benedikt sér tíma til að fara
á bíó né leikhús.
Eftir að Benedikt var kominn
á mölina í Búnaðarbankanum,
kunni hann ekki betur við sig en
svo, að hann keypti sér jörð norð
ur í Skagafirði, Litla Dal í Lýt-
ingsstaðahreppi, byggði þar íbúð
arhúsog fjárhús og ræktaði mikið
land. Þetta var árið 1951. Og svo
segir Benedikt að þrátt fyrir öll
sín mörgu áhugamál kunni hann
enn bezt við sig sem bóndi í sveit.
Bækur eftir Benedikt: Við
vötnin ströng, ljóðabók 1947, ís-.
lenzki bóndinn 1950. Smiður
Andrésson og þættir 1951 Páll
Ólafsson 1956. Eiðasaga 1858,
Fólk og saga 1958, Saga kaupfé-
laigs Héraðsbúa 1959, íslenda 1963.
Benedikt hefur skrifað kafla í
þessi safnrit: Göngur og réttir,
Braigi Sigurjónsson gaf út, Aust-
urland. Halldór Stefánsson gaf
út, Hrakningar og Heiðavegir,
Pálmi Hannesson og Jón Eyþórs-
son gáfu út, Fólkið í landinu,
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson gaf
út. Benedikt hefur auk þess á-
samt Einari Bjarnasyni gefið út
Ættir Austfirðinga eftir Einar
Jónsson.
Auk alls þessa hefur Benedkt
skrifað gríðarmargar greinar í
blöð og tímarit og flutt fjölda
mörg vinsæl útvarpserindi nú síð
ast voru ljóð hans lesin í útvarp.
Oig ofan á allt þetta á hann
ótölulegan grúa kvæða, þátta og
ritgerða í handritum heima hjá
sér og mikinn fjölda bréfa hefur
hann skrifað.
Stefán Einarsson.
„Jökli tekst ágæta vel að laða fram í frásögn sinni
alhliða mynd af þessari sérkennilegu byggð, fortíð
hennar og nútíð, fólki hennar og náttúrunni um-
hverfis það, lifandi og dauðri“.
M.T.Ó. Þjóðv. 13. des. s.l.
„En í seinustu viku gerðust þau óvæntu tíðindi að
Breiðafjarðareyjar komu heim til okkar. Ekki allar
að vísu, en minnsta kosti jafnmargar og við hefðum
vitjað í sumar. Ekki í fullri líkamsstærð, en þó vænt-
anlega í réttri mynd. Þær komu í bókinni Síðasta skip
suður, sem er skrifuð af Jökli Jakobssyni og teiknuð
af Baltasar Samper.“
B.B. Frjáls þj. 11. des. s.l.
„Er skemmst frá því að segja, að bókin er í ytra
tilliti hrein gersemi, bæði að því er varðar pappír,
bókband og prentun á myndum og texta. Til þessa
hefur greinilega verið vandað sem kostur var, og
árangurinn orðið ein bezt unna bók sem hér hefur
sést um árabil.“
Sigurður A. Magnússon, Mbl. 17. des. sl.
Tvær unglingabækur
1. Víkingaferð til Surtseyjar.
Z. Óli og Maggi í óbyggðum.
Útgefandi, Bókaforlag Odds
Björnssonar, Akureyri.
ÁRMANN Kr. Einarsson er
mikilvirkur rithöfundur. Hann
hefur samið á síðastliðnum tveim-
ur áratugum um 20 barna- og
unglingabækur. En hann er
ekki aðeins mikilvirkur heldur
iíka snjall oig vinsæll rithöfund-
ur. Mestum vinsældum náði hann
með Árnabókunum, sem oft eru
svo nefndar, enda hafa þær og
fleiri bækur Ármanns komið út
í þýðingum bæði í Noregi og
Danmörku.
ekki síðri Surtseyjarförinni.
Yfir allri frásögninni um dreng-
ina hvílir heillandi ævintýra-
blær. Þar er lýst björtum nótt-
um og kyrrð öræfanna og
margskonar ævintýrum lenda
drengirnir í. — Svo sem veiði-
•ferðum, bardaga við veiðiþjófa,
og einnig bjarga þeir lambi, sem
festst hefur í gaddavírsgirðingu.
Heyrt hef éig að höfundur
sjálfur hafi á sínum tíma annast
girðingavörzlu í óbyggðum,
vegna mæðiveikivarna, og eru
því lýsingar hans af önnum og
athöfnum varðmanna sannar og
Ármann Kr. Einarsson má vel
vera ánægður með framlag sitt
í barna- og unglingabókuro.
Bækur hans eru mjög vinsælar,
enda skrifaðar af glöggum skiln-
ingi á unglingum, með heillandi
frásögn og fjölbreyttum og
sennilegum ævintýrum. Ármann
predikar aldrei í bókum sínum,
en honum tekst að gæða sögu-
persónurnar heillandi lyndisein-
kennum, svo að' þær gefa ungl-
ingunum gott eftirdæmi. Og ég
hef þá trú, að þær bækur séu
unglingum hollur lestur, þar sem
höfundi tekst að draga upp svip-
myndir af piltum og stúlkum,
sem allir unglingar vilja líkjast,
en það tekst Ármanni oft í bók-
um sínum, og þess vegna eru
þær hollt lesefni fyrir börn og
unglinga.
Öll ungmenni í sögum Ár-
manns eru geðþekk og full af
lífsfjöri og ævintýraþrá, en
aldrei duglaus, hrekkjótt eða
svikul. Þetta eru allt fyrir-
myndar unglingar.
Sumar sögupersónur í bókum
hans eru unglingum ógleyman-
legar eins og t.d. heimilisfólkið
í Hraunkoti, hjónin Magnús og
Jóhanna og dætur þeirra Rúna
og Helga litla. — Og þá er ekki
síður söguhetjan sjálf Árni og
kunningjar hans Gussi hrepp-
stjórasonur og Olli ofviti. Þessar
sögupersónur eru jafn lifandi í
huga unglinganna, og fólkið sem
þeir umgangast daglega. —
Þessar tvSer síðustu bækur,
sem eru nýkomnar út, hafa alla
beztu kosti fyrri bóka hans.
Drengirnir Óli og Magigi í óbyggð-
um verða öllum hugþekkir og
þá ekki síður Surtseyjarfararnir.
Víkingaferð til Surtseyjar
styðst mjög við staðreyndir,
nema sjálf Surtseyjarförin, sem
er ævintýri, byiggt á staðreynd-
um. í undirtoúningi að Surtseyj-
arförinni dregur höfundurinn
upp mynd úr skólalífi piltanna
og af heimilum þeirra. Er þessi
mynd hugþekk og sönn.
Óli og Maggi í óbyggðum er
eðlilegar.
Stefán Jónsson,
Vélstjórafélag íslonds
og Mótorvélstjórofél. íslands
halda sameiginlega jólatrésskemmtun fyrir börn
félagsmanna sunnudaginn 27. des. nk. kl. 15,30 að
HÓTEL BORG.
Miðasala á skrifstofunum.
Skemmtinefndimar,
Ný sending
GREIÐSLUSLOPPAR
fallegir og ódýrir.
Hattabuð Reykjavikur
Laugavegi 10.