Morgunblaðið - 13.10.1965, Blaðsíða 15

Miðvikudagur 13. október 1965
MORGU N BLAÐ1Ð
15

Landbúnoður
Sveitirnar
Landbúnaður

Borgin leggur undir sig landið
ÞBGAR jarðir fara i eyði og bú-
skapur leggst niður, c* það yfir-
leitt vegna þess að fólkið yfir-
gefur býli sín og enginn fæst til
að koma í staðinn og taka þar
við jörð og búi.
Þetta er reglan.
Svo koma undantekningarnar.
Þá er þessu þveröfugt farið. I>á
fara jarðirnar „í eyði“, ekki
vegna þess að fólkið er of fátt,
íheldur af því að það er of margt.
Þá er jörðin tekin undir hús og
mannvirki, götur og gangstéttir,
Þar sem áður var ilmur úr grasi
og angan af gróðurmold, þar er
nú þefur af malbiki og göturyki.
Þar sem áður voru hugróar kýr
á beit og lögðust makindalega
til að jótra í sumarblíðunni, þar
æða nú hraðskreiðir bílar eftir
beinum götum, svo að lífsháski
er að hætta sér út á strætið
nema á vissum blettum á vissu
augnabliki.
Þessi hafa orðið örlög jarð-
anna í Reykjavík eins og t.d.
Lækjarhvamms. Allir bændur
Sláttur í Þverholtum á Mýrum.
SNARROTIN
landsins kannast við Lækjar-
hvamm. Þar hefur Einar Ólafs-
son búið síðan 1926. En nú er
þar eiginlega öllum búskap lokið
enda á Einar aðra jörð upp í
sveit, Bæ í Kjós. Þar hefur hann
lengi haft „bú annað“ eins og
héraðshöfðingjar á fyrri tímum.
Og nú er jörðin Lækjarhvammur
ekki lengur til. Allt fram að
þessu var kringum bæinn ofboð
lítið túri, sem grænkaði snemma
hvert vor og varð svo fagurgult
af bleikum sóleyjum þegar leið
að slætti. En nú er það horfið.
Það komu kraftmiklar vélar æð-
andi neðan úr bæ. Þær réðust
á túnið með gapandi kjöftum og
grenjandi hávaða. Þær ristu
sundur grasrótina, ruddu mold-
inni upp í svarta hauga og grófu
djúpa skurði fyrir rör og rennur
og allar þessar mörgu leiðslur
sem lagðar eru undir göturnar í
stórri borg.
Og nú er verið að búa þar til
breiða götu. Það er Kringlumýr-
arbrautin sem á að vera ein hin
mesta umferðaæð bæjarins alla
leið norðan úr Laugarneshverfi
suður á Hafnarfjarðarveg í Foss-
vogi, Og beggja megin við þessa
breiðgötu Reykjavíkur rísa stór-
ar byggingar, bæði íbúðarblokk-
ir og iðnaðarhús. Lækjarhvamm-
ur heyrir sögunni til, — borgar-
innar er framtíðin. Og hún gefur
engin grið, þegar hún er að
leggja undir sig landið.
EITT aðalviðfangsefni grasrækt-
arfræðingar okkar sem stendur
setti að vera það, að framleiða
þær grastegundir og setjá saman
(þær grasfræblöndur, sem bezt
Ihæfa okkar aðstæðum, svo að
túnin séu sem grasgefnust, stand
ist sem bezt allar raunir okkar
mislyndu vetra og köldu vora og
heyfengurinn geti orðið eins ár-
viss og verða má. En þetta er
Ihægara sagt en gert og þetta verð
ur ekki gert í fljótum hasti. A
Iþessu sviði eins og öðrum eru
allar tilraunir næsta tímafrekar
©g kostnaðarsamar og hið mesta
þolinmæðisverk.
í tilraunareitum Atvinnudeild-
ar Háskólans á Korpúlfsstöðum
er unnið að því að finna harð-
gerðustu afbrigðin af mörgum
túngrösum. Verður sagt frá því
etarfi síðar. En ein grastegund ís-
lenzkrar ættar ber af, um þol og
harð gerð. Það er snarrótin.
Hana þarf varla að styrkja með
kynbótum. Hún er alltaf og alls-
ítaðar sú hetja, sem stenzt allar
raunir. Hún er það gras, sem
óhætt er að mæla með þolsins
vegna utan túns og innan, bæði
til beitar og heyskapar.
Þetta barst í tal við dr. Sturlu
Friðriksson, sem hefur umsjón
*neð tilraunastöðinni á Korpúlfs-
*töðum, Á vegum hennar er nú
ræktað snarrótarfræ vestur á
Mýrum. Upphaf þes smáls er það
eð haustið 1960 var safnað fræi
austur á Þingvöllum. Þá höfðu
Vellirnir verið í svo góðum friði
•ð grasið náði þar bezta þroska.
Árið eftir var snarrótarfræinu
eáð í vel framræst land, sem bú-
ið var að þurrka á vegum land-
náms ríkisins að Þverholtum á
Mýrum. Voru unnir þar 10 ha.
í þessu skyni. Sumarið 1964 feng
ust tæp 1000 kg. af fræi. Var
•umt af því selt Mjólkurfélagi
Reykjavíkur, en sumt af snar-
rótarftæinu fékk Sandgræðsla
ríkisins, sem notaði það til uipp-
græðslu á allmörgum stöðum.
Ekki @r enn hægt að segja um
óraugur af sáningu þessa fræs.
enda er snarrótin sein til og ber
ekki mikið á henni á fyrsta ári.
Nú í sumar fékkst heldur minna
fræ af snarrótarakrinum í Þver-
holtum heldur en í fyrra, hvað
sem valdið hefur. Uppskeran
gekk hins vegar mjög vél. Var
fegninn að láni sláttuþreskj ari
frá Gunnarsholti og var slætti og
þreksingu lokið á tveim dögum.
Þessi ræktun á snarrótarfræi
er enn á byrjunarstigi, en þessu
verður haldið áfram, enda er
Dr. Sturla Friðriksson
til mikils að vinna.
En hvað um gildi næringarinn-
ar í snarrótargrasinu? Hafa ver-
ið gerðar tilraunir með það?
Já, segir Sturla. Örfáar athug-
anir hafa verið gerðar á fóður-
gildi þess. í meltingartilraun sem
Gunnar Ólafsson fóðurfræðingur
gerði 1963 reyndist það að vísu
minna heldur en næringargildi
'túnvingulstöðu. En það stafar
e.t.v. af því, að snarrótin er
snemmsprottnari heldur en tún-
vingullinn og hefur verið farin
að tréna. En á því er enginn
vafi, að snarrótin er ein okkar
nytsamasta beitargrastegund og
sérstaklega verðmæt að því leyti,
að hún er það harðgerð að af
henni ætti aldrei að bregðast
uppskera 'þótt misjafnlega ári.
Ríkisfram-
lag til B.í.
AÐALTEKJUR Búnaðarfélags
fslands er styrkurinn, sem því er
veittur af Alþingi samkv. fjár-
lögum ár hvert. Frá 1920-40 var
hann kringum 40 þús. á ári, en
hin síðari ár hefur hann farið
ört hækkandi enda hafa verkefni
félagsins v'axið óðfluga eftir því
sem það opinbera hefur veitt
landbúnaðinum meiri faglega
ieiðbeiningu og verklega fyrir-
greiðslu. Eftirfarandi tölur sýna
upphæð ríkisframlagsins til B.í.
nokkur síðariárin:
Árið 1958 kr. 2.56 millj.
Árið 1980 kr. 3.95 millj.
Árið 1962 kr. 4.29 millj.
Árið 1964 kr. 7.34 millj.
Árið 1965 kr. 8.52 millj.
Búnaðarfram-
farir
strandamanna
MENN eru i suðurhluta Stranda-
sýslu langt komnir í búnaði að
mörgu leyti og óvíða sjást jafn-
miklar jarðabætur. Menn voru
komnir á góðan framfaraveg áð-
ur en harðindin komu, en nú er
ekki gott að vita, hvernig fer. En
hvað sem á dynur, þá hefur
manndáð og dugnaður alltaf góð-
ar afleiðingar bæði fyrir þessa
og komandi kynslóðir. í suður-
hluta Strandasýslu eru mjög víða
stórir nátthagar, og hafa menn
því kostnaðarlítið aukið stórum
afrakstur jarðanna.
Jón alþm. Bjarnason í Ólafs-
dal var hinn fyrsti, sem fór að
byggja nátthaga, og þaðan hefur
þessi þarfa jarðabót breiðzt út
úm næstu héruð.
(Þ. Th.: Ferðabók)
í umm
KAUPSTAÐARBÚAR á ferð í
sveit á hásumardegi, sól og sum-
ar hvert sem litið er. Fólkið er
margt saman í hóp, ríðandi. Það
hefur farið um blómlega sveit
þar sem á hverjum teig má sjá
stritandi vélar en fátt starfs-
manna. Nú nálgast það heiðiná,
fjallveginn yfir í næstu sveit.
Þar uppi við heiðarsporðinn er
eyðibýli, húsin flest fallin, orð-
in að grónum tóftum. Garðar og
girðingaslitur bera vott um hvað
túnið var stórt, eða öllu heldur
lítið. En grasgefið hefur það ver-
ið og í góðri rækt á sinni tíð. Nú
er það kafloðið og hross ferða-
fólksins dreifa sér um varpann
fram undán bæjartóftunum og
úða í sig töðugrasi.
„Ósköp er að hugsa sér að eng-
inn skuli búa hér.“ — Hvernig
stendur á því að þetta er ekki
slegið? segir ferðafólkið þar sem
það situr á einu garðbrotinu og
horfir á grasið bylgjast í norð-
angolunni.
Já, hvernig stendur á því?
Svona raddir heyrast oft þegar
verið er að ræða um þá fóiks-
flutninga í landinu, sem orðið
hafa í svo ríkum mæli með
breyttum atvinnuháttum. Svo
virðist, sem sumir harmi þessar
breytingar a.m.k. í orði kveðnu.
Þeir segja: ,,Mér finnst ísland
minnka við hvert býli, sem í
eyði fer. Er það ekki undanhald,
flótti, að láta byggðina dragast
saman, þegar fólkinu er sí-
fellt að fjölga! En nú mæt’ti
spyrja: Hvers vegna þola þá þess
ir menn þessa „minnkun“ lands-
ins? Hvað vilja þeir á sig
leggja til þess að ekki gangi
saman Garðarsey? Yfirleitt ekki
nokkurn skapaðan hlut. Þeir sem
hæst tala, að maður ekki segi
þeir sem mest hneykslast á því,
að fara skuli í eyði ýms afdala-
kot og útskagabýli, þeir mundu
aldrei — hvað sem í 'boði væri,
vilja hreyfa litla fingur eða nokk
uð af mörkum leggja til að halda
þessum bæjum í byggð.
Og það er heldur engin ástæða
til þess. Ekkert er í raun og
veru eðlilegra heldur- en að
byggðin breytist, fólkið flytjist
til í landinu, þegar atvinnuhættir
þess taka stakkaskiptum og þjóð
in fær ný og betri gögn í hendur
til að hagnýta sér náttúrugæð-
in bæði til lands og sjávar. Það
þarf engan að undra þótt jafn-
vægið raskist í byggð landsins
með nýjum og ólíkum lífsbjargai
möguleikum.
Margt hefur verið skrifað um
þá áhættu, sem þjóðin býður
heim við „ójafnvægið í byggð
landsins". En þótt mikið hafi ver
ið talað, hefur fátt verið um rauri
hæfar aðgerðir. Á Alþingi hafa
verið lagðar fram tillögur, um
stofnun sjóða, um opinber fram-
lög um áætlanir og úrbætur o.s.
frv.
Hefur stjórnarandstaðan verið
æði frökk við slíkt, enda þótt
ekkert væri að gagni gert með
an hún hafði völdin. Sýnir það
bezt heilindin.
Það er fyrst með Vestfjarða-
áætlun, sem þetta mál er tekið
föstum tökum o^að því er unnið
á skipulegan og skynsamlegan
hátt. Fyrst er tryggt fjármagn til
framkvæmda og því síðan varið
til að efla atvinnulífið á lífvæn-
legustu stöðunum og koma nær-
liggjandi sveitum í sem öruggast
samband við þéttbýlið, svo að
þær fái þar markað fyrir afurð-
ir sínar og geti sótt þangað þá
þjónustu sem þéttbýlið eitt getur
veitt.
S.l. áratug, 1954-1964, fækkaði
fólki á Vestfjarðarkjálkanum um
tæp 200 manns meðan þjóðinni
í heild fjölgaði um rúml. 34 þús.
Innan Vestfjarða varð þó „ó-
jafnvægið“ ennþá meira. Heil
sveitarfélög hafa þurrkazt út
meðan nokkur mannfjölgun og
mikil uppbygging hefur orðið á
öðrum stöðum. Með því að efla
þá staði og tengja þá við að-
liggjandi héruð með sem örugg-
ustum samgöngum er þess að
vænta að“stuðla megi að því að
þessi landshluti fái framvegis
dafnað og vaxið að fólkstölu í
réttu hlutfalli við mannfjölgua-
ina í landinu.
Tjónið af
fjár-
kláðanum
SVO hefur talið verið, að sauð-
fé h'afi fækkað í landinu um
60% á árunum 1761-70. Er þegar
þess er gætt, að stór og fjármörg
héruð sluppu alveg við fjársýk-
ina, er Ijóst að hrunið hefur ver-
ið gífurlegt, þar sem sýkin gekk
lengst og mest. Sunnan- og Vest
anlands var helzt til bjargar í
nauðum þessum ,að þar var und-
anfarið meira þó sauðfjárræktin
brygðist. Á sumum stöðum tóku
bændur að leggja stund á geld-
neytaeldi og fjölguðu allmjög
pautpeningi. Aðrir leituðu aér
bjargar í verstöðvum meir en *
áður.
(Saga íslendinga)