Morgunblaðið - 09.02.1966, Blaðsíða 10

10
MORGU N BLAÐIÐ
Miðviku&agur 9. fébrúar 1966
Loftur Bjarnason, útgerðarmaður:
Félag íslenzkra botnvðrpuskipaeigenda 50 ára
og fjármagn, sem í hana var
lagt, var í höndum útlendinga,
og mistókst tilraunin.
Einar Benediktsson skrifaði
greinar í blað sitt „Dagskrá“ á
árunum 1896—7, þar sem hann
hvatti til þess, að íslenzkir út-
gerðarmenn festu kaup á botn-
vörpuskipum, og myndi sá út-
vegur brátt eflast svo, að lands
mönnum yrði stórgróði að.
Mundi hinn nýi útvegur henta
landsmönnum miklu betur en
skútuútgerðin. En íslenzk
stjórnarvöld og Landsbankinn
vildu ekki lána fé til kaupa
þessara nýju skipa, en studdu
að kaupum á hinum gömlu
skútum til landsins.
Fyrsti togarinn var keyptur
til landsins árið 1905, „Coot“
frá Grimsby, gamalt og lítið
skip 150 smálestir brúttó, skips
stjóri Indriði Gottsveinitan.
Stóð Einar Þorgilsson í Hafn-
arfirði og fleiri fyrir kaupun-
um og var skipið gert út það-
an. Útgerð togarans gekk sæmi
lega, en skipið strandaði nokkr
um árum síðar við Keilisnes.
Þrem mánuðum síðar kom
annar togari til Reykjavíkur,
„Sea Gull“, skipstjóri Árni
Byron Eyjólfsson. Forustu 'um
kaupin hafði bændahöfðinginn
Þorvaldur Bjarnason á Þor-
valdseyri. Skipið var rautt á
lit og hlaut nafnið „Fjósarauð-
ur“ manna á milli, vegna lit-
arins og eigandans. Skipið var
gamalt og lítið 126 smálestir að
stærð. Vélar skipsins voru í
ólagi og engin aðstaða til nauð-
Ólafur Thors.
synlegrar viðgerðar í landi.
Reykjavíkurhöfn opin, þar sem
ekki var byrjað á hafnargerð-
inni þar fyrr en árið 1913.
Varð eigandi togarans fyrir
miklu fjárhagslegu tjóni á út-
gerðinni.
Fyrsti nýi togarinn, sem
byggður var fyrir íslendinga
var „Jón forseti“, 233 smálest-
ir að stærð, eigandi var Alli-
anoe h.f., Reykjavík ,sem stofn
að var árið 1905 fyrir for-
göngu hins alkunna athafna-
manns Thor Jensen og nokk-
urra skútuskipsstjóra, þeirra
Halldórs Kr. Þorsteinssonar,
Jóns Ólafssonar, Magnúsar
MagnússonEir, Kolbeins Þor-
steinssonar, Jafets Ólafssonar,
FÉLAG íslenzkra botnvörpu-
skipaeigenda var stofnað 9.
febrúar 1916. Aðalforgöngu-
maður að stofnun félagsins var
Thor Jensen, þáverandi aðal-
eigandi og framkvæmdastjóri
Kveldúlfs h.f. Var hann fyrsti
formaður félagsins, með honum
voru í stjórninni þeir Th. Thor-
steinsson, varaformaður, Ágúst
Flygenring, ritari, Jes Ziem-
sen, gjaldkeri og Magnús Ein-
arsson dýralæknir, meðstjórn-
andL Síðari formenn félagsins
voru Ólafur Thors frá 1918 til
Coot, fyrsti togarinn sem keyptur var til íslands.
inn í Englandi var óhagstæður.
Urðu þá togararnir fyrir mikl-
um töpum, en hagur þeirra
snerist mjög til þess betra 1924,
þegar fundust ný, auðug fiski-
mið, „Halamiðin", og verð á
saltfiski var jafnframt mjög
hagstætt.
Á árunum 1919 til 1927 voru
keyptir landsins 44 togarar. Á
árinu 1928 var keyptur einn
togari á strandstað, 1929 kom
einn nýr togari til landsins og
annar 1930. Síðan kom enginn
nýr togari til landsins fyrr en
17. febrúar 1947. Tveir togar-
ar, sem verið höfðu í eigu út-
lendinga, annar franskur og
hinn enskur, voru keyptir til
landsins 1936 og 1939.
Af ýmsum ástæðum hafðl
Halldór Kr. Þorsteinsson.
mjög sorfið að togaraútgerð-
irmi allax götur frá 1927 fram
að síðari heimstyrjöld. Hafði
togurum farið fækkandi á þess
um árum og voru þeir ekki
nema 37 talsins þegar styrjöld-
in skall á 1. sept. 1939.
Meiri hluti fiskiskipaflota
landsmanna var þá gamall og
hrörnandi, og stórkostlegt at-
vinnuleysi hafði verið frá 1931,
og almenn skuldaskil hjá land-
búnaði 1933 og hjá bátaútvegs-
mönnum 1935-1936.
Það sem mest amaði að á
þessum árum, var röng gengis-
skráning, almenn viðskipta-
kreppa, upplausnarástand og
borgarastyrjöld á Spáni, sem
var annað aðalmarkaðsland fyr
ir íslenzkan saltfisk. Tíu pró-
sent innfilutningstollur hafði
verið settur á í ,3retlandi eft-
ir Ottawa ráðstefnuna 1933, og
jafnframt var innflutningurinn
skorinn niður á íslenzkum ís-
fiski til Bretlands, og fór kvót-
inn minnkandi ár frá ári, og
var svo komið í septemfoer 139,
að innflutningskvótinn fyrir
það ár var fullnotaður. Mikil
hjálp var í því á síðustu árum
fyrir styrjöldina, að innflutn-
ingskvóti á ísfiski fékkst rýmk
aður í Þýzkalandi fyrir atbeina
Jóhanns Þ. Jósefssonar síðar
fjármálaráðherra.
Þegar stríðið hafði staðið lið-
Bv. Sigurður, einn af stærstu og nýjustu togurunum.
Kjartan Thors.
Næsti togari, sem fsclending-
ar keyptu frá Engiandi árið
1907, var b.v. „Marz“, eign ís-
landsfélagsins h.f. Aðalforgöngu
menn þess félags voru Jes Zim-
sen, kaupmaður, og Hjalti
Jónsson, skipstjóri og var
Hjalti fyrsti skipstjóri togar-
ans. Hjalti var affourða sjó-
maður og aflamaður.
í kjölfar þessara nýju tog-
ara komu mörg ný skip, og
stuðlaði hinn nýi hlutafjár-
banki, íslandsbanki, mjög að
eflingu togaraútgerðarinnar, en
bankinn hafði hafið starfsemi
1904. Með togaraútgerðinni var
véltækni nútímans fyrst tekin
í þjónustu íslenzkra atvinnu-
vega svo nokkuð kvæði að.
Árið 1915 voru gerðir út frá
Reykjavík 17 togarar. Klem-
ens Jónsson segir í Reykjavík-
ursögu sinni, sem kom út árið
1929, um togaraútgerðina: „Það
er þessari útgerð, sem bærinn
á aðallega að þakka
hinn mikla vöxt og við-
gang, er hann foefur tek-
ið síðustu árin, og gert hann að
því sem hann er. Með hverju
nýju skipi jókst atvinnan....“
Togaraútgerðin kallaði á nýj
ar framkvæmdir og þjónustu,
jók hún atvinnu og verzlun,
einkum í aðalútgerðarbæjun-
um Reýkjavík og Hafnarfirði.
Er hiklaust óhætt að þakka
þessari nýju úgerð, að ráðist
var í hafnargerðina í Reykja-
vík á árunum 1913 til 1916. En
hin mikla hafnargerð í Reykja-
vík hefur orðið lyftistöng fyr-
ir Reykjavíkurborg og landið
í heild.
Togaxaútgerðin varð fyrir
miklu áfalli 1917, þegar banda-
menn kröfðust þess að 10 tog-
arar yrðu selctir Frökkum, til
varnar gegn kafbátahættunni,
sem þá var í algleymingi. í
sríðslok 1918 voru aðeins 9 tog
arar í eigu Islendinga. Árin
1920 til 1922 var mikið verðfall
á saltfiski og ísfiskmarkaður-
Thor Jensen.
1935, Kjartan Thors frá 1935
til 1959 og Loftur Bjarnason.
frá 1959, og gegnir hann enn
formannsstörfum. Með honum
eru nú í stjórn: Jónas Jónsson,
varaformaður, Ólafur H. Jóns-
son, ritari, Ólafur Tr. Einarsson,
gjaldkeri. Meðstjórnendur Mar-
teinn Jónasson, Valdimar Ind-
riðason og Vilhelm Þorsteins-
son. Núverandi framkvæmda-
stjóri félagsins er Sigurður H.
Egilsson.
í tilefni 50 ára afmælis fé-
lagsins þykir mér hlýða að
rekja í stórum dráttum sögu
togaraútgerðarinnar hér á
landi, allt frá síðustu aldamót-
um.
Á níunda áratug 19, aldar
hófu Englendingar botnvörpu-
veiðar á gufuskipum. Á þessum
nýju skipum sínum sóttu þeir
í æ ríkari mæli á íslenzk fiski-
mið. Hin gömlu fiskiskip sín,
kútterana, seldu þeir öðrum
fiskveiðiþjóðum. Fjöldi af þess-
um gömlu skútum voru keypt-
ar til landsins á árunum 1890
til 1905.
Fyrsta tilraun til botnvörpu-
útgerðar, sem íslendingar áttu
hlutdeild að ásamt útlending-
um, var hin svokallaða Vída-
línsútgerð um síðastliðin alda-
mót. Var Jón Vídalín konsúll
og umboðsmaður kaupfélag-
anna, forgöngumaður þessarar
tilraunar, en stjórn skipanna
og Jóns Sigurðssonar. Halldór
Kr. Þorsteinsson varð skips-
stjóri á „Jóni forseta“. Hann
hafði búið sig undir starfið
með því að vera háseti hjá
Árna Byron Eyjólfssyni, sem
áður er nefndur, miklum dugn-
aðarmanni, sem gerst hafði
skipsstjóri á forezkum togur-
um. Skipið var smíðað í Glas-
gow árið 1906-7 og hafði Hall-
dór eftirlit með smíðinni. Hall-
dór var þá 29 ára að aldri, en
hafði verið í siglingum á brezk
um og bandarískum skipum
víða um heim í nokkur ár,
eftir að hann lauk prófi frá
Stýrimannaskólanum. Er hann
kom heim 1903 gerðist hann
skútuskipstjóri. Halldór var af-
burða sjómaður aflamaður og
enskumaður góður. Var það
togaraútgerðinni ómetanlegt
happ, að slíkur maður skyldi
veljast til forustu í byrjun.
Þrír menn hafa verið gerðir
heiðursfélagar í Félagi ísl.
botnvörpuskipaeigenda, þeir
Thor Jensen, stofnandi Kveld-
úlfs h.f., sem var umsvifamesti
togaraútgerðarmaður hér á
landi um sína daga, Halldór
Kr. Þorsteinsson og Þórarinn
Olgeirsson, skipstjóri og ræðis-
maður í Grirosby, sem hefur
látið íslenzku togaraútgerðinni
ómetanlega þjónustu í té í Bret
landi um langan aldur.
Þórarinn Olgeirsson.