Morgunblaðið - 30.04.1966, Síða 17

Latigafríagur W. apríl 1966
MORGUNBLADIÐ
17
V
Ræða Gunnars Friðrikssonar á ársþingi iðnrekenda:
Stærri framleiðslufyrirtæki
— Ef verkaskipting, sérhæfing og hagkvæmni
í framleiðslu eiga að njóta sín
— Búrfellsvirkjun mikilvægt skref til upp-
byggingar iðnaðarins
— Álbræðsla í Straumsvík stuðlar að aukinni
iðnvæðingu
HÆSTVIRTUR iðnaðarmálaráð-
herra, góðir gestir, góðir fundar-
menn.
Starfsemi Félags islenzkra iðn-
rekenda hefur eins og áður verið
mjög fjölþætt, og frá því að við
héldum hér siðasta ársþing, hef-
ur margt gerzt sem snertir hag
iðnaðarins og vil ég í því sam-
bandi leyfa mér að vísa til
skýrslu stjórnar félagsins, sem
útbýtt verður hér á fundinum.
Ég mun þó fara nokkrum orðum
um þau atriði, sem mestu máli
skipta fyrir iðnaðinn eins og nú
standa sakir, og verða muna
mest á dagskrá á komandi starfs-
ári.
f>ær áætlanir, sem liggja fyrir
um þjóðarfranjleiðsluna árið
1965, benda til þess, að um 5%
aukningu hafi verið að ræða frá
árinu 1964. Vöxtur þjóðarfram-
leiðslunnar byggist fyrst og
fremst á stórauknum fiskafla, en
á sl. ári varð hann meiri að
magni til en nokkru sinni fyrr.
Er áætlað að sú aukning nemi
um 20% frá árinu áður og bygg-
ist hún öll á auknum síldar- og
loðnuafla.
Hin hagstæða þróun sem átti
sér stað á verðlagi útflutnings-
afurðanna, hefur hins vegar haft
í för með sér, að vöxtur þjóðar-
tekna varð meiri en vöxtur þjóð-
arframleiðslu eða 8—9%. Var
það enn hin fremur hagstæða
þróun efnahagsmála í viðskipta-
löndum okkar, sem mestu réði
þar um, en þegar á heildina er
litið var yfirleitt um talsverða
aukningu framleiðslu og neyzlu
að ræða. Þannig er áætlað að í
Bandaríkjunum hafi þjóðarfram-
leiðslan aukizt um 6—7% frá ár-
inu áður og iðnaðarframleiðslan
um 9%. Þykja horfur í efnahags-
lífi þar áfram mjög hagstæðar,
að því er árið 1966 snertir.
Hjá löndum innan Efnahags-
bandalagsins varð aukning iðn-
aðarframleiðslunnar einna mest
í V-Þýzkalandi eða tæp 6%. Yfir
leitt varð veruleg framleiðslu-
aukning í þessum löndum nema
Ítalíu. Þó dró sömuleiðis úr aukn
Ingu iðnaðarframleiðslunnar í
Frakklandi, en þar hafði verið
gripið til róttækra efnahagsráð-
stafana til stöðvunar á ört vax-
andi yerðbólgu. Nam aukning
iðnaðarframleiðslunnar í Frakk-
landi 2—3% og um svipaða
aukningu var að ræða á Ítalíu.
Þó er talið að útlitið í ár sé hag-
stætt í löndum Efnahagsbanda-
lagsins og megi það einkum
rekja til hagstæðrar efnahags-
þróunar í Bandaríkjunum.
Hjá löndum innan EFTA varð
framleiðsluþróunin einna hag-
stæðust á Norðurlöndunum og
er áætlað að aukning iðnaðar-
framleiðslunnar í Noregi hafi
numið 8%, í Danmörku 6% og
í Svíþjóð 4%. Aftur á móti varð
enn fremur lítil framleiðsluaukn
ing í Bretlandi, en efnahagsað-
gerðir þar í landi miðast mjög
við varðveizlu á gengi pundsins.
Hefur það þótt takast vel og eru
nú horfur á því, að nú verði unnt
að beita framleiðsluörvandi að-
gerðum.
Um iðnaðinn hér á landi er
það að segja, að skýrsiur um
hann eru enn ófullnægjandi og
um fram allt mjög síðbúnar,
þannig að þær kama hvergi
nærri að því gagni, sem æski-
legt væri. Verður því aðeins
stuðzt við lauslega könnun um
framleiðslu síðastliðins árs. Sam-
kvæmt henni má telja líklegt, að
framleiðsluaukning hafi verið í
minna lagi. Á sumum sviðum
mun vera um aukningu að ræða
svo sem í steinefnaiðnaði, drykkj
arvöruframleiðslu, húsgagna-
framleiðslu, sútun og ullariðn-
aði, málmiðnaðarframleiðslu og
framleiðslu á hreinlætisvörum.
f öðrum greinum virðist hafa
orðið nokkur samdráttur, svo
sem í framleiðslu veiðarfæra,
fatnaðar og sælgætis.
En uppbygging og vöxtur ým-
issa iðnaðargreina hélt áfram.
Tekin voru í notkun ný verk-
smiðjuhús og hafnar framkvæmd
ir við nýbyggingar og unnið var
að því að vinna íslenzkum iðn-
aðarvörum markaði erlendis.
Þótt ræða mín á síðasta árs-
þingi hafi að verulegu leyti snú-
izt um verðbólguvandamálið og
þá erfiðleika sem verðbólgan
skapar iðnaðinum þá kemst ég
því miður ekki hjá því að ræða
þetta mikla vandamál enn á ný.
Hækkanir framleiðslukostnaðar
urðu enn mjög miklar. Þannig
hafa laun karla skv. samningum
við Iðjufélögin hækkað frá árs-
byrjun 1965 til 1. marz á þessu
ári um 14,3% og laun kvenna
um 18,8%. Auk þessa kom til
framkvæmda stytting vinnuvik-
unnar á miðju sl. ári, er jafna
má við tæplega 7% launahækk-
un. Samkvæmt útreikningi Hag-
stofunnar hefur vísitala bygg-
ingarkostnaðar hækkað um
27,7% frá því í lok febrúar 1965,
þar til 1. marz 1966 og þar með
viðhaldskostnaður á eldra hús-
næði. Flutningsgjöld til og frá
landinu hækkuðu um 15% í des-
ember 1965 og aftur um 7,5%
hinn fyrsta þessa mánaðar. Raf-
magn til iðnaðar hækkaði um
8% í júlí 1965 og um 13% í des-
ember, og benzín hækkaði einnig
í desember sl. um 19%. Iðnaður-
inn -hefur orðið að taka á sig
þessar feikilegu kostnaðarhækk-
anir án þess, að geta borið þær
uppi með hækkuðu verði á fram-
leiðslu sinni, nema í fáum til-
vikum. Á sama tíma hefur land-
búnaður fengið hækkanir á sín-
um framleiðsluvörum, og sjávar-
útvegur og fiskiðnaður hafa bú-
ið við mjög hagstæða verðlags-
þróun á framleiðsluvörum sínum
á erlendum mörkuðum, auk þess
sem ríkissjóður hefur hlaupið
undir bagga með auknum styrkj-
um og uppbótum til handa þess-
um atvinnuvegum.
Hin geigvænlega verðbólga hef
ur lent með öllum sínum þunga
á íslenzkum iðnfyrirtækjum,
sem með stórhug og bjartsýni
hafa byggt upp framleiðslu sína,
með útflutning fyrir augum. Og
ekki síður á þeim iðnfyrirtækj-
um, sem engrar eða lítillar toll-
verndar njóta og keppa verða
við alfrjálsan innflutning. Toll-
vernd þeirra iðnfyrirtækja, sem
hennar hafa notið, hefur farið
síminnkandi og er sums staðar
beinlínis orðin að engu af völd-
um hins sívaxandi innlenda
kostnaðar. Iðnaður okkar hefur
þurft að mæta hinum aukna
framleiðslukostnaði eftir beztu
getu, með því að grípa til auk-
innar hagræðingar, aukinnar vél
væðingar og sjálfvirkni. En með
þeim hraða, sem kostnaðarhækk
anir hafa átt sér stað að undan-
förnu eru því takmörk sett,
hversu lengi dugar að grípa til
slíkra ráðstafana.
Ég vil afdráttarlaust fullyrða,
að verðbólgan sé höfuðvandamál
íslenzks iðnaðar í dag. En því
miður er það svo, að síðastliðna
tvo eða þrjá áratugi hefur engri
Gunnar Friðriksson.
ríkisstjórn tekizt að ráða niður-
lögum eða hafa hemil á hinni
óstöðvandi dýrtíð.
Annars hefur verið rætt og
ritað svo mikið um vandamál
verðbólgunnar og eðli hennar, að
ég vil þar við engu bæta. En
iðnaðurinn vill leggja ríka á-
herzlu á, að fundin verði skyn-
samleg lausn á þessum vanda og
heitir stuðningi sínum við allar
réttlátar aðgerðir í þá átt. Þá
leggur hann og áherzlu á, að
ekki verði aftur horfið inn á
brautir almennra útflutningsupp
bóta og framleiðslustyrkja
vegna þess misræmis sem þeir
skapa. Haft er eftir Nicolin, for-
stjóra sænska fyrirtækisins
ASEA, að ríkisstyrkir og upp-
bætur séu eins og að gefa hesti
blásýru. En hún er bráðdrepandi
svo sem kunnugt er. Nicalin
ætti að tala af talsverðri reynslu,
eftir að hafa verið fenginn til
þess að rétta við hag SAS-flug-
samsteypunnar.
Tolla- og innflutningsmál hafa
mjög verið á dagskrá að undan-
förnu, og er það yfirlýst stefna
rikisstjórnarinnar, að stefnt skuli
að skipulagðri lækkun tolla, og
einnig má gera ráð fyrir því að
haldið verði áfram á þeirri braut
að auka hinn svonefnda frílista.
Mikill meirihluti iðnaðarvara er
þegar kominn á frílista, en þó
eru nokkrar vörutegundir enn
bundnar. Það skal fúslega viður-
kennt að í mörgum tilvikum eru
tollar hér á landi óeðiilega háir,
þegar miðað er við viðskipta-
lönd okkar. En þá verður jafn-
framt að hafa í huga, að þessir
tollar voru ekki í upphafi settir
til verndar iðnaðinum, heldur
voru þeir miklu fremur hugsaðir
sem tekjulind fyrir ríkissjóð.
Iðnaðurinn hefur í fæstum til-
fellum fengið að njóta þeirrar
verndar sem hinir háu tollar
‘hefðu átt að skapa honum, og er
það fyrst og fremst vegna óraun-
hæfra verðlagsákvæða sem stað-
ið hafa í meir en aldarfjórðung.
Ég tel rétt að það komi hér
skýrt fram, að iðnaðurinn hefur I
beinlinis verið látinn gjalda
þeirrar tollverndar, sem hann
hefur notið. Hann var um langt
árabil, og er í sumum tilvikum
enn, beittur svo óraunhæfum og
óréttlátum verðlagshömlum, að
telja verður það eina höfuð-
ástæða fyrir því, hversu hann er
nú illa undir það búinn að mæta
breyttum kringumstæðum, sem
skapazt hafa við frjálsan inn-
flutning og lækkun tolla. íslenzk
iðnfyrirtæki voru af þessum sök-
um fjárhagslega máttvana, þeg-
ar horfið var frá haftastefnunni
og hafa mörg átt erfitt með að
nota sér þá möguleika, sem skap-
azt hafa til þess að kaupa vélar
og byggja húsnæði, eða til að
bæta framleiðsluaðferðir og
mæta aukinni samkeppni. Má því
fullyrða að mikil ábyrgð hvílir
á þeim sem fastast hafa fram-
fylgt þessari stefnu í verðlags-
málum iðnaðarins.
Með hliðsjón af þeim yfirlýs-
ingum, sem gefnar hafa verið af
hálfu ríkisstjórnarinnar um
skilning hennar á aðlögunar-
vandamálum iðnaðarins, verður
að líta svo á, að ekki sé óeðlilegt
að hafin verði almenn lækkun
tolla, ef með því mætti stuðla
að lækkun vöruverðs og auð-
velda samninga um lækkun inn-
flutningstolla erlendis á íslenzk-
um útflutningsvörum. Þó getur
iðnaðurinn eins og nú er ástatt,
með engu móti fallizt á afnám
verndartolla og vísa ég í því
sambandi meðal annars til um-
mæla minna um hið mikla verð-
bólguvandamál.
Iðnaðurinn á við mörg vanda-
mál að etja í sambandi við aðlög
un að breyttum samkeppnisað-
stæðum. Eitt af þeim vandamál-
um er smæð og fjöldi fyrirtækja
í hinum ýmsu greinum. Þetta er
reyndar ekki vandamál iðnaðar-
ins eingöngu, heldur á það einnig
við um fiskiðnað og landbúnað.
Það er vissulega flestum fslend-
ingum í blóð borið að vilja vera
sjálfstæðir og sjálfs síns herrar,
en ef fullkomin verkaskipting,
sérhæfing og aukin hagkvæmni
í framleiðslu, eiga að njóta sín,
þá skiptir stærð framleiðslufyrir
tækjanna meginmáli. Þó hér sé
um viðkvæmt mál að ræða, tel
ég.af tvennu illu hagkvæmara og
sársaukaminna, að sameiningu
fyrirtækja eða samstarfi sé kom-
ið á, meðan fyrirtækin hafa bol-
magn til að hagnýta sér þá mögu
leika, sem við það skapazt. Það
mun reynast haldbetra heldur en
að bíða eftir þvi að svo sé að
þeim dregið vegna harðrar sam-
keppni, annað hvort innbyrðis
eða við erlenda aðila, að lítils ár-
angurs sé að vænta, eða að þess
yrði beðið, að þeir, sem minna
mættu sín yrðu að gefast upp
eða yrðu jafnvel gjaldþrota. Er-
lendis eru til mörg dæmi um
samruna fyrirtækja, ekki sízt á
Norðurlöndunum. Stórar og
voldugar samsteypur hafa verið
byggðar upp úr fjölda smærri
fyrirtækja og mætti í því sam-
bandi t.d. nefna Tuborg-ölverk-
smiðjurnar í Danmörku. Ég vil
láta þess getið hér, að stjórn Fé-
lags íslenzkra iðnrekenda, fór
fram á það við iðnaðarmáláráð-
herra, að hann léti fara fram
athugun á því, hvort aukið sam-
starf og samruni íslenzkra iðn-
fyrirtækja væri ein af þeim leið-
um sem rétt væri að fara til
styrktar samkeppnishæfni iðnað-
arins. Yrði um jákvæða niður-
stöðu þeirrar athugunar að ræða,
skyldi jafnframt bent á ráðstaf-
anir, sem stuðlað gætu að sam-
starfi og jafnvel samruna fyrir-
tækja í stærri heildir. Hefur iðn-
aðar.málaráðherra falið fram-
kvæmdastjóra Iðnaðarmálastofn-
unar fslands að láta í ljós álit
sitt á því, hvernig heppilegast
mundi verða að framkvæma
slíka athugun og einnig að gera
áætlun um þann kostnað, sem
það mundi hafa í för með sér.
Eitt þeirra atriða, sem augljóst
er að standa muni í vegi fyrir
því að um samruna fyrirtækja
geti orðið "að ræða, er hlutafé-
lagslöggjöfin. Þau lög sem nú
gilda eru frá árinu 1921 og full-
nægja á engan hátt þörfum ís-
lenzks atvinnulífs eins og það er
í dag og er því orðið mjög að-
kallandi að endurskoðun þeirrar
I löggjafar fari fram á meðan við
aðhyllumst og búum við það
efnahagskerfi sem nú ríkir, það
er að segja sem víðtækast at-
hafnafrelsi einstaklingsins. —
Brýna nauðsyn ber til þess, að
það félagsform sem hentar sliku
þjóðskipulagi, verði sem bezt
fært um að geta mætt kröfum
tímans hverju Hnni. Það þolir
því enga bið, að lög þessi verði
tekin til gagngerrar endurskoð-
unar, og vil ég þvi leggja ríka
áherzlu á, að hafizt verði handa
sem allra fyrst, svo að hægt
verði að leggja fram tillögur um
það á næsta Alþingi. í þessu
sambandi er einnig veigamikið
atriði að hér verði komið á eðli-
legum og heilbrigðum verðbréfa-
markaði
Eins og ég gat um í upphafi
máls míns hefur starf Félags ís-
lenzkra iðnrekenda verið mjög
fjölþætt á síðastliðnu ári, og vil
ég minnast á nokkur þeirra
mála, þar sem þýðingarmikill ár
angur hefur náðst til hagsbóta
fyrir iðnaðinn.
Snemma á þessu ári var sett
ný reglugerð um hámarksfyrn-
ingu iðnaðarvéla. Með reglugerð
þessari eru reglur um hámarks-
fyrningu iðnaðarvéla samræmd-
ar reglum sem í gildi hafa verið
fyrir vélar og tæki í fiskiðnaði,
sjávarútvegi og landbúnaði, en
fram til þessa hafði iðnaðurinn
verið settur skör lægra í þessum
efnum. Áður voru heimilaðar af-
skriftir iðnaðarvéla allt að 9%,
en nú hefur verið sett ein al-
menn regla, sem gerir ráð fyrir
heimild til þess að afskrifa iðn-
aðarvélar um 18% á ári.
Samþykkt hafa verið lög, sem
miða að stórfelldri aukningu
Iðnlánasjóðs. Gera lögin ráð fyr-
ir því, að framlag ríkissjóðs til
sjóðsins hækki úr 2 milljónum
króna í 10 milljónir króna. Hin
almenna lántökuheimild sjóðs-
ins er aukin í 150 milljónir
króna en hins vegar er Iðnlána-
sjóði heimilt að fengnu samþykki
ríkisstjórnarinnar, að taka allt
að 100 millj. kr. lán til að mynda
nýjan lánaflokk í því skyni að
veita sérstök hagræðingarlán til
viðbótar hinum almennu lánum.
Mega lán þessi vera með betri
kjörum en lán sjóðsins almennt,
lengri lánstíma eða afborgunar-
laust fyrst í stað, og verður það
nánar ákveðið í reglugerð.
Þá er sýningarhöllin í Laugar-
dal það langt á veg komin, að
tekin er til starfa sérstök iðn-
sýningarnefnd, sem undirbýr al-
menna iðnsýningu í september
nk. Er þess að vænta að sú sýn-
ing muni verða til þess að auka
skilning almennings og valdhafa
enn betur á þýðingu iðnaðarins
á atvinnulíf okkar.
Samkvæmt ósk stjórnar Félags
islenzkra iðnrekenda hefur iðn-
aðarmálaráðherra skipað nefnd,
sem hefur það hlutverk, að
kanna hver muni verða þörf ís-
lenzks iðnaðar fyrir tækniað-
stoð og aðra sérfræðilega þjón-
ustu.
Að beiðni Félags íslenzkra iðn-
rekenda hefur Iðnaðarmálastofn-
unin tekið að sér að athuga sér-
staklega vandamál fataiðnaðar-
ins og gera tillögur um hvað
helzt megi gera til þess að bæta
úr þeim erfiðleikum, sem þessi
grein hefur átt við að etja að
undanförnu. Einn liðurinn í
þeirri viðleitni var að halda
kaupstefnuna „íslenzkur iðnað-
ur 1965“, sem félagið efndi til á
sl. ári. Var það álit þeirra fram-
leiðenda, sem þátt tóku í henni
að hún hefði borið góðan árang-
ur.
Mikið hefur verið rætt og rit-
að um aðlögunarvandamál iðn-
Framhald á bls. 12