Morgunblaðið - 14.05.1966, Blaðsíða 11

LaugarSagur 14. maí 1966
MORCUNBLAÐIÐ
11
í D A G halda eigendur og
starfsmenn Ofnasmiðjunnar
það hátíðlegt að 30 ár eru lið-
in frá stofnun fyrirtækisins.
Fyrir skömmu varð stofnandi
fyrirtækisins og forstjóri,
Sveinbjörn Jónsson, sjötugur.
I»ar sem raunar má segja að
á hvorugt verði minnzt án
þess hins sé getið þótti vel
fara á því að sameiginleg af-
mælisgrein væri báðum helg-
uð og að ósk Sveinbjörns var
valinn dagurinn í dag. Vegna
þessa brugðum við okkur í
heimsókn til Sveinbjörns í
fyrirtæki hans og síðan fylgd
umst við með honum yfir
Sveinbjörn Jónsson, forstjóri, Guðmundur H. Guðmundsson, Björgvin Sigurðsson og Björn
Gefðu mér kranann og það skal aldrei
brennivin i gegnum hann framar
Rabbað við Svelnbjörn í Ofnasmiðjunni í tilefni
sjötugsafmælis hans og þrítugsaf mælis smiðjunnar
götuna og heim til hans, en
hann á ekki langt að sækja
í vinnuna, ef miðað er við
staðsetningu gömlu verk-
smiðjunnar að Einholti 10.
Og við byrjum á eldra af-
mælisbarninu og biðjum Svein-
björn að segja okkur sögu sína
á stuttu máii.
— Foreldrar mínir voru Jón
í>órðarson og María Sigríður
Jónsdóttir. Þau voru bæði svarf-
dælskrar ættar og í húsmennsku
í Syðra-Holti þegar ég fæddist í
þennan heim, segir Sveinbjörn
okkur um uppruna sinn. — Fað-
ir minn var smiður og hafði hann
verkstæði sitt í stássstofu þar á
staðnum, sem látið hafði gera
Ihreppstjóri einn sunnlenzkur.
Þetta vissi ég raunar ekki fyrr en
tfyrir fáum árum, að ég eignaðist
hurðina frá stássstofunni. Faðir
minn byggði sér nýbýli í Skíða-
dal. Hét það Hlíð og var byggt
úr Hnjúkslandi á beitarhúsunum
þar. Fyrir nokkrum árum fann
ég þessa hurð í gömlum bæ, er
6tóð bak við nýbýlið, sem faðir
minn hafði byggt, en hann mun
hafa fengið hurðina keypta eða
gefna er hann fluttist að Hlíð
írá Syðra-Holti.
Árið 1903 keypti faðir minn
svo Þóroddsstaði í Ólafsfirði, sem
er með stærri jörðum þar, og var
þá feiknalega niðurnídd. Bærinn
var svo vesall að vart fá orð
lýst. Var hann hvergi mann-
igengur og man ég að biti var
yfir baðstofuna þvera, sem
menn þurftu að beygja sig und-
ir. Faðir minn sagaði bitann í
burt, enda bærinn þá svo siginn
«ð ekkert gat komið fyrir hann
þótt bitinn væri tekinn. Aðeins
voru fjalir yfir rúmum en öll
gólf moldargólf. Þinghús sveitar-
innar var í skála við hliðina á
bæjardyrunum, en þar var ofur-
lítill hluti gólfsins úr tré. Ég á
virðingargerð fyrir staðnum frá
þeim tíma er faðir minn keypti
hann.
Faðir minn kom upp allgóðu
búi á jörð sinni, þótt alltaf stund
aði hann smíðar og ennfremur
6jósókn, en henni hafði hann van
izt á Dalvík. Hann byggði mótor-
bát, einn hinn fyrsta sem var
við Eyjafjörð, með Snorra Jóns-
6yni, kaupmanni og útgerðar-
manni á Akureyri. Var faðir
minn formaður á bátnum og fisk
aði allvel, en aflinn var fluttur
til Akureyrar, þar sem Snorri
verkaði hann og kom honum í
verð. Vélin í bátnum var 6 hest-
afla Dan og sennilega hefir bát-
urinn sjálfur verið 6—8 tonn að
burðarmagni, fyrst dekklaus, en
síðan var hann dekkaður. Bátur-
íinn hét Ólafux bekkur, eftir
landnema Ólafsfjarðar, er bjó á
Kvíabekk, sem kunnugt er.
Þegar hér er komið sögu berst
tal okkar Sveinbjörns að hag-
leik manna og ýmsum frægum
munum og smíðisgripum. Svein-
björn hefir sýnt iðnminjasafninu
mikla ræktarsemi og áhuga, m.a.
gefið því stássstofuhurðina frá
fyrsta verkstæði föður síns. —
Hagleikurinn hefir verið alveg
ótrúlega mikill með íslenzku
þjóðinni, segir Sveinbjörn. Sjálf-
ur er Sveinbjörn mikill smiður
og kunnur byggingameistari,
einkum stóð hann fyrir mörgum
þekktum byggingum á Norður-
landi. Við spyrjum hann því um
upphaf smíðaferils hans.
— É byrjaði að smíða við hefil
bekkinn hjá föður mínum um
svipað leyti og ég fór að ganga.
Ég lokkaði hann til að lofa mér
að smíða í afturtönginni á bekkn
um þegar hann var sjálfur að
nota hina fremri. Þar lærði ég
að fara með sagir og hefla og
önnur handverkfæri og smíða
hurðir og glugga. En erfiðast
þótti mér að saga með honum
rekaviðinn. Faðir minn elskaði
rekavið og mátti helzt hvergi
vita af spýtu, svo hann þyrfti
ekki að eignast hana. Einnig
elskaði hann grjót og valdi með
mikilli kostgæfni í byggingar
sínar.
— En stundaðir þú ekki bú-
skap á heimili föður þíns? spyrj-
um við.
— Jú, eitthvað lítillega, en bú-
maður hefi ég aldrei verið. Ég
átti að sitja yfir ánum með öðr-
um strák þegar ég var 7 ára, en
þegar leið fram á nóttina laum-
aðist ég heim og skreið inn um
hundagatið á bæjardyrunum og
upp í rúm, þvi ég vildi ekki
vekja fólkið með því að láta
opna fyrir mér bæinn. Þannig
hófst og endaði raunar að
mestu mín búskaparsaga.
Fyrsta húsið, sem ég byggði,
reisti ég fyrir Pál heitinn Bergs-
son, kaupmann og útgerðarmann
í Ólafsfirði. Ég var þá 19 ára.
Húsið byggði Páll yfir gamlan
mann þar í plássínu og dóttur
hans. Var húsið á steyptum kjall
ara og gert af góðum viðum, en
það var lítið og hefir fyrir
skömmu verið rifið. Ég vann svo
við nokkrar byggingar í Eyja-
firði, var við að steypa Ólafs-
fjarðarkirkju, húsið að Syðsta-
Bæ í Hrísey og að Hofi í Svarf-
aðardal.
— Þið eruð fleiri bræður?
Sveinbjörn, spyrjum við.
— Við erum fjórir, einn varð
bóndi eftir föður okkar á Þór-
oddsstöðum, en við hinir erum
allir smiðir.
— Og þú forframaðist á er-
lendri grund?
— Já, þegar ég var tvítugur
sigldi ég utan til Noregs. Vann
ég þar við trésmíðar og stein-
steypu og gekk í kvöldskóla, fór
síðan til Óslóar og gekk í tækni-
skóla, en gerðist síðan fulltrúi
múrarameistara í Drammen.
Byrjaði ég þá að teikna hús og
lærði steinsteypufræði í einka-
tímum. Ég var alls 3% ár í Nor-
egi. Kom ég þá upp aftur og
settist að á Akureyri.
— Og varst maður einhleypur?
— Já, þær vildu mig ekki þær
norsku (sem betur fer), bætir
Sveinbjörn við og kímir og mér
fannst einhvern veginn hann
segja það svo, eins og það ætti
heima innan sviga.
— Þegar heim kom stofnaði ég
Steinsteypufélag Akureyrar, sem
enn er rekið af sonum Óskars
Gíslasonar, en hann var nem-
andi minn í múrfræðinni. Þá
fann ég upp, ef svo má að orði
komast, hinn svonefnda R-stein
og vél til að steypa hann í. Fékk
ég einkaleyfi á vélinni R-steins-
byggingar urðu talsvert algeng-
ar á Akureyri. Ég var svo á Ak-
ureyri í allmörg ár, bjó raunar
á Knarrarbergi austan fjarðarins,
þar sem við hjóninkeyptumskika
úr Kaupangslandi. Ég byggði
svo hús á Akureyri og út um
sveitir Eyjafjarðar. Má meðal
þeirra nefna Kristneshæli og
byggingu Kaupfélags Eyfirðinga.
Alls mun ég hafa staðið fyrir
byggingu 200 húsa þar nyrðra.
Árið 1922 byggði ég bryggju í
Ólafsfirði úr steins teypukerum,
liklega þeim fyrstu, sem gerð
voru hér á landi. Uti í Noregi
hafði ég imnið við að byggja
skip úr steinsteypu og þaðan
fékk ég hugmyndina. Þessir
steinnökkvar munu svo allmarg-
ir hafa lent í bryggjuhausum
hér uppi á íslandi. Þá annaðist
ég byggingu vatnsleiðslu, slipps
og rafveitu.
— En hvað kemur svo til að þú
flytur til Reykjavíkur?
— Þetta var bölvaður kreist-
ingur þarna fyrir norðan eftir að
kreppan skall yfir, framkvæmd-
ir litlar og kaup lítið. Það þótti
nánast ekki viðeigandi að greiða
manni fyrir teikningar húsa í
þann tíð.
En þegar ég lít aftur til þess
tíma, er ég var nýkominn hing-
að til lands eftir utanförina,
undrar mig að menn skyldu þora
að trúa mér, svo ungum, fyrir
stórvirkjum þeim, sem þá voru
reist. En þegar ég hugsa til þess
er auðséð að framfarahugur réði
og ekki var í mörg hús að venda
til byggingarfróðra manna.
— Hvenær kvæntist þú, Svein
björn?
— Það var 1921, eða skömmu
eftir að ég kom heim. Konan mín
er Guðrún Björnsdóttir frá Veðra
móti í Skagafirði. Við byggðum
svo að Knarrarbergi 1925.
— Þú hefir þá ekki haldið
með fullar hendur fjár hingað
til Suðurlandsins?
— NeL hingað kom ég blá-
snauður og ferill minn hóf>t ekki
glæsilega, því ég byrjaði á því
að verða berkláveikur, þótt
aldrei færi ég á hæli. Hér syðra
byrjaði ég á því að standa fyrir
byggingu Raftækjaverksmiðjunn
ar í Hafnarfirði og svo Ofna-
smiðjunnar hér í Reykjavík. Ég
hafði brugðið mér til Noregs til
þess að kanna hvort við gætum
ekki byggt raftæki okkar sjálfir.
í sömu ferð athugaði ég fyrir
Akureyrarkaupstað hvernig þeir
mættu hagnýta sér mótekju. Sú
athugun reyndist neikvæð fyiir
þá. í sömu ferð rakst ég á tæki,
sem urðu til þess að við fórum
hér að framleiða helluofna. Við
stofnuðum svo Ofnasmiðjuna
aðallega nokkrir Hafnfirðingar
hér í Reykjavík og syðra svo og
Jón Loftsson. Hlutaféð var 39
þúsund og hver átti 5 þús. kr.
hlut. Sjálfir ætluðu hluthafarnir
að vinna við fyrirtækið flestir
hverjir. Við hófum svo starfið
og allt gekk sómasamlega f
fyrstu. Fyrirtækið var stofnað f
maí 1936 og framleiðsla hófst I
nóvember. Stofnendur fóru nokk
að út í veður og vind, við juk-
um hlutaféð upp í 50 þúsund og
fjölguðum hluthöfum. En eftúr
nokkra erfiðleika og hluthafa-
stríð jafnaði málið sig. Okkar
fjölskylda á nú % hluta fyrir-
tækisins. Einkaleyfið á fram-
leiðslunni var norskt og ég fékk
leyfi til að nota það. Pressan,
sem þú sást úti í vélasalnum áð-
an, er smíðuð af okkur og hefir
verið í gangi allt frá fyrsta áií
fyrirtækisins, með nokkrum
endurbótum, sem við höfum
sjálfir á henni gert.
í dag hefir þessi verksmiðja
73 manna starfslið og í fyrra
seldum við vörur fyrir þrjátíu
og hálfa milljón króna. Við fram
leiddum árið 1965 53 þús. ferm.
af ofnum og er það stærsti hluti
framleiðslunnar, en eins og þú
sást er talsvert framleitt af ým-
iskonar öðrum tækjum úr ryð-
fríu stáli, svo sem vöskum hillu-
búnaðL þvottapottum, hurðastáli
og ýmsum smáhlutum. Og nú
vantar okkur meira fé, stærri
byggingar og fleira fólk, því
verkefnin eru næg. Við höfum
fengið að 24-falda hlutaféð og
við skuldum ekki annað en ný-
bygginguna við Suðurlands-
braut.
— Og hvað segir þú svo Svein-
björn, sjötugur maðurinn með
þrítuPt fyrirtæki í höndunum,
Framhald á bls. 23.
Gestir skoða hina nýju ofna fyrirtækisins