Morgunblaðið - 01.10.1966, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardaffur 1 okt. 1966
Tveir háttsettir nazista
foringjar látnir iausir
Albert Speer, hergagnamálaráðherra og Baldur von
Schirach æskulýðsforingi Þriðja ríkisins hafa afplánað
20 ára fangelsisdóm
EINS og trá hefur veriff
skýrt, átti aff láta lausa á
miðnætti í nótt tvo háttsetta
fyrrverandi nazistaforingja,
þá Albert Speer hergagna-
málaráðherra í stjóm Hitl-
ers og Baldur von Schirach
foringja Hitíersæskunnar,
Hitlersjugend, en svo nefnist
æskulýffshreyfing nazista.
Þessir tveir menn voru dæmd
ir ásamt öðrum forsprökkum
nazista til refsingar fyrir
stríðsglæpi sína viff réttar-
höldin í Niirnberg 1946.
Hlutu þeir 20 ára fangelsi
hvor og hafa síffan afplánað
dóma sína í Spandaufangelsi
í Berlín undir gæzlu hernáms
veldanna fjögurra í Þýzka-
landi, Bandaríkjanna, Bret-
lands, Frakklands og Sovét-
ríjanna.
Albert Speer fæddist í
Mannheim og er nú 61 árs
gamall. Hann ætlaði sér upp-
haflega að leggja stund á
stærðfræði og eðilsfræði, en
það varð samt úr, að hann
nam arkitektúr meira vegna
hefðar í ætt hans en af áhuga
því að bæði faðir hans og
afi voru arkitektar. Eftir að
hann lauk prófi frá Tækni-
skólanum í Berlín 1927 starf-
aði hann þar um fimm ára
skeið sem aðstoðarkennari. Á
þessum árum var nnazism-
anum sem óðast að vaxa ás-
megin í Þýzkalandi og Speer,
enda þótt hann virðist frem-
ur hafa haft hugsunarhátt
tæknisérfræðingsins en
stjórnmálamannsins, komst
undir áhrif hinnar hýju
stefnu. Hann gekk í nazista-
flokkinn 1931.
Speer vakti fljótt á sér at-
hygli æðstu foringja nazista
vegna mikilla skipulagshæfi-
leika sinna. Hitler sagði síð-
ar um hann, að hann væri
„mesti snillingur allra alda.“
Það kom í hlutverk Speers að
skipuleggja helztu stórhátíð-
ir nazista, en reynt var að
láta þær fara fram með sem
allra mestum glæsibrag.
Geysilegar fánaborg.r haka-
krossfána, gífurlegur fjöldi
þátttakenda, ljósaraðir, sem
vörpuðu birtu margra kíló-
metra út í himingeiminn,
áhrifamiklar byggingar, vold
ug Wagnertónlist. Þannig var
leitast við að gera umgjörð
þessara hátíða eins áhrifa-
mikla og unnt var og verð-
ur ekki annað sagt, en að það
hafi tekizt vel.
Speer mun meðal annars
hafa haft í huga að skipu-
leggja Berlín þannig, að hún
yrði fjölmennasta og stærsta
höfuðborg Evrópu með um
10 millj. íbúa. Sem tákn borg
arinnar gerði hann uppdrátt
að þjóðarhöll, sem átti að
vera 350 metra há og átti
að taka 100.000 manns.
Þannig hét Speer áfram að
teikna uppdrætti og byggja
allt til ársins 1942, er heims-
styrjöldinn hafði þegar geis-
að í nokkur ár og herir Hitl-
ers orðið að nema staðar
frammi fyrir Moskvu. Hann
hafði að vísu sett á svið
fjöldahátíðir, en sjálfur hélt
hann sér út af fyrir sig. Hitl
er hafði hafið hann til mann
virðinga, en hann tilheyrði
ekki þeim hópi, sem í kring-
um Hitler var, og kunni ekki
vel við sig í einkennisbún-
ing.
Hinn 8. febrúar 1942 fórst
hergagnamálaráðherrann í
stjórn Hitlers í flugslysi, að
því er sagt var og tveimur
klukkust. síðar kallaði Hitler
Speer fyrir sig og skipaði
hann í embætti hergagna-
málaráðherra. Þetta þýddi,
að hinn síðastnefndi ■ varð
ekki einungis ábyrgur fyrir
hergagnaframleiðslu þriðja
ríkisins heldur og byggingar
framkvæmdum, ' orku/ram-
leiðslu og fleiri mikilvægum
greinum. Staða hans þótti það
mikilvæg, að hann var al-
mennt talinn þriðji æðsti mað
ur ríkisins á eftir Hitler og
Göring.
Speer var 36 ára gamall er
hér var komið. Fram að
þessu hafði víbúnaðaræði
Þjóðverja, sVo menn óttuð-
ust-svo mjög um alla ver-
öld, ekki verið annað en
blekking. Hún var ekki nánd
ar nærri eins ofboðsleg og
menn höfðu almennt talið.
Það hefur komið í ljós síð-
an. Það varð hins vegar Speer
sem nú skipulagði hið þýzka
efnahagskerfi með styrjöld-
ina eina fyrir augum. Strax
fimm mánuðum eftir að
Speer varð hergagnamálaráð
herra hafði framleiðsla her-
gagna vaxið um 55% og varð
meiri mánuð eftir mánuð
þrátt fyrir vaxandi loftárás-
ir bandamanna.
En hergagnaframleiðsla
bandamanna óx einnig hröð-
um skitfum og fór senn fram
úr hinni þýzku. Það sem enn
alvarlegra reyndist fyrir hina
þýzku hergagnaframleiðslu
var, að framleiðsla benzíns
reyndist algjörlega ófullnægj
andi, þannig, að æ erfiðara
reyndist að láta stríðsvélarn
ar taka til starfa, eftir að
þær voru fullsmíðaðar. Flug
vélar bandamanna sáu fyrir
þessu, en árásum þeirra fjölg
aði stöðugt á olíu- og benzín-
birgðastöðvar í Þýzkalandi.
Stríðsgæfan snerist og
senn kom að því, að liverjum
heilvita manni mátti vera
ljóst, að Þýzkaland hlaut að
tapa stríðinu. Hitler vildi í
lengstu lög ekki trúa þessu,
Albert Speer hergagnamálaráffherra Þriðja ríkisins (1943).
„Án míns starfs hefði styrjöldin sennilega verið töpuð 1942
—1943“, — Speer var arkitekt og hann mun hafa í hyggju
aff taka upp þann starfa sinn aftur í Heidelberg, nú þegar
hann losnar úr Spandau-fangelsinu.
gekkst í þriðja ríkinu. Þegar
honum voru sýndar kvik-
myndir af illræmdustu fanga
búðum nazista, á meðan rétt-
arhöldin yfir honum og öðr-
um þýzkum stríðsglæpamönn
um stóðu yfir í Núrnberg
1946, á honum að -íafa orðið
Fyrir utan Spandau-fangelsið í Berlín. Sveitir bandarískra
og rússneskra hermanna skipta um vörff. Spandau fangelsið
er ásamt loftöryggismiðstöðinni í Berlín eina fjórveldastofn-
un sigurvegaranna í síffari hei msstyrjöldinni, sem enn er viff
lýffi. Bandaríkin, Sovétríkin, Frakkland og Bretland skiptast
á um aff fara meff gæzlu þess.
Rudolf Hess (1946). Hann
flaug til Bretlands áriff 1941
í því skyni aff því er hann
sagði, til þess aff koma í veg
fyrir stríffiff. Hann sat í
fangelsi í Bretlandi fram til
þess aff Núrnberg-réttarhöldin
fóru fram 1946, en þar var
hann dæmdur í æfilangt
fangelsi. f 20 ár hefur hann
ekki viljaff taka á móti nein-
um heimsóknum.
en þegar að því kom, voru
áætlanir hans líkastar því,
sem vitskertur maður væri
að verki. Ef Þjóðverjar töp-
uðu stríðinu væri bezt að
þeir tortímdust sjálfir. Speer
átti mikinn þátt í því að
reyna að gera orðinn hlut
Þjóðverja eins bærilegan og
unnt var. Hann sá fram á
ósigurinn, en vildi ekki sam-
þykkja áætlun Hitlers að
allt skyldi eyðileggja sem
komið gæti óvininum að
gagni, því að slikt væri til-
gangslaust, ósigurinn væri
jafn óumflýjanlegur fyrir
því og þýzka þjóðin hlyti að
lifa áfram, enda þótt hún
yrði sigruð. Þannig kom hann
í veg fyrir að eyðilegging
þýzka iðnaðarins yrði jafn
ofboðsleg og ella og átti þann
ig sinn þátt í að hleypa stoð
um undir efnahagsundur
Vestur-Þýzkalands eftir stríð
ið. Hann reyndi einnig að
auka matvælaframleiðsluna
á kostnað hergagnaframleiðsl
unnar og draga þannig sem
mest úr hinum sára skorti
þjóðarinnar í lok stríðsins,
þrátt fyrir það að slíkt væri
í algjöru trassi við fyrirmæli
foringjans.
Svo virðist sem Speer hafi
ekki haft vitneskju um margt
af hinu hræðilega, sem við-
Baldur von Schirach æsku-
lýffsleifftogi nazista (1946). —
Nú blindur og sjúkur.
mjög hverft við og liann að
hafa fyllzt hryllingi. Hann
skaut sér ekki heldur undan
ábyrgðinni heldur sagði þar:
„Fari allt hið bölvaða þjóð-
skipulag nazismans norður
og niður og þeir með því,
sem þátt tóku í því, við
skömm og svívirðingu. Ég
líka“.
Speer var dæmdur í 20 ára
fangelsi í réttarhöldunum í
Núrnberg 1946. Hann var þar
fundinn sekur um þátttöku
í stríðsglæpum og glæpum
gegn mannkyninu. Hann
hafði búizt við dauðarefsingu
í byrjun réttarhaldanna og
tók dc/ninum með þessum
orðum: „Það hefði verið
hlægilegt, ef ég kvartaði und
an refsingunni".
Kl. 12 á miðnætti í nótt
áttu dyrnar að opnast fyrir
þessum manni, sem vafalaust
ber meiri mikla ábyrgð á
hildarleik annarrar heims-
styrjaldarinnar. Samt þykir
mörgum nútimasagnariturum
ag öðrum, sem Speer hafi
ekki verið af sama sauða-
húsi og flestir foringjar naz-
ista. Hann hafi verið mikill
hæfileikamaður, sem ráðizt
hafi í þjónustu afvegaleiddr-
ar hugsjónar, ekki svo mjög
af því að hann unni hugsjón-
inni, heldur af því að hún
var alls ráðandi í umhverfi
hans. Hún hafi ráðið, hún
hafi tekið hann í sína þjón-
ustu.
Baldur von Schirach fædd-
ist árið 1907 og var banda-
rískur í móðurætt. Hann gekk
í nazistaflokkinn árið 1925 þá
18 ára gamall. Árið 1931 var
hann skipaður æskulýðsfor-
ingi nazistaflokksins og 1933,
er nazistar komust til valda
í Þýzkalandi, æskulýðsleið-
togi þýzka ríkisins. Þar með
varð hann yfirmaður allra
þeirra mála, sem snerti æsku-
lýð þriðja ríkisins og var
ábyrgur gagnvart Hitler ein-
um en ekki gagnvart neinu
ráðuneyti.
Von Schirach þótti vera
hinn dæmigerði fyrirmyndar
Aríi samkvæmt hugmyndum
nazista um yfirburði hins nor
ræna kynstofns. Hann var
Ijóshærður og hávaxinn og
gæddur miklum metnaði.
Undir hann heyrðu öll hin
fjölmörgu félög æskufólks í
þriðja ríkinu. Frá því að börn
in voru kornung tilheyrðu
þau einhverju þessara félaga,
en þar var áherzla lögð á það
að innræta þeim kenningar og
hugsunarhátt nazista og þá
síðast en ekki sízt takmarka-
lausa hlýðni við foringjann
Adolf Hitler. Tíu ára gömul
voru þau látin sverja eið þess
efnis, að þau væru reiðubúin
að láta líf sitt í sölurnar fyrir
foringjann.
Nú er Baldur von Schirach
59 ára gamall, næstum blind-
ur og þjáist þar að auki af
hjartasjúkdómi. Þessi tuttugu
ár, sem hann hefur dvalið í
Spandau-f angelsi mun hann
helzt hafa stytt sér stundir
með því að leysa krossgátur
og yrkja ljóð. Vestur-þýzka
tímaritið „Stern“ mun hafa
í hyggju að birta endurminn-
ingar von Schirachs og á að
Framhald á bls. 23.