Morgunblaðið - 11.10.1966, Blaðsíða 14

14
Þriðjudagur 11. okt. 196»
Mikil aukning í viöskiptum við útlönd
Brýnasta viðfangsefnið að tryggja
betra jafnvægi í efnahagsmálum
Rœða Magnúsar Brynjólfssonar
torm. Verzlunarráðs Islands
r ,
Þróun efnahagslifsins a siðasta
éri bar með sér öran vöxt þjóð-
arframleiðslu og mikla aukningu
á viðskiptum við útlönd. Á ár-
inu 1965 var hagstæður verzlun-
arjöfnuður um 200 millj kr., þeg
ar mi'ðað er við f. o. b. verð, og
er það hagstæðasti verzlunar-
jöfnuður um nokkurra ára bil.
Að meðaltali hefur ársvöxtur
þjóðarframleiðslu numið frá 5,
5% frá 1960 til 1965 og vöxtur
þjóðartekna 7,6%. Á árunum
1965-66 hefur orðið almenn hækk
«n útflutningsverðlags um 10-
12% hvort árið. Á sama tíma
hefur verðlag innfluttra vara að
eins hækkað lítillega. Það er
þessi sérstaka og óvænta hækk-
_un á verðlagi útflutnings, sem
hefur valdið því, áð þjóðartekj-
tir hafa hækkað meira en þjóð-
•.rframleiðsla. Því miður hefur
nú komið á daginn, að hér hefur
aðeins verið um tímabundið fyr-
irbrigði að ræða.
Alvinnuvegnirnir hafa öðlazt
aukið frjálsræði, og stuðlað hef-
ur verið áð samkeppni í fram-
leiðslu og viðskiptum, en þó ekki
til fulls, þar sem enn mun ca.
13% af innflutningnum bundinn
innflutningsleyfum. Enn eru í
gildi verðlagsákvæði, sem af-
nema þyrfti hið allra fyrsta, svo
heilbrigð og sjálfsögð samkeppni
í vöruúrvali og verðlagi geti
sýnt yfirburði sína til hagsbóta
íyrir allan almenning.
í skýrslu Efnahagsstofnunar-
innar til Hagráðs, en ég er þar
fulltrúi Verzlunarráðsins og mál
svari verzlunarstéttarinnar,
komu í ljós ýmsar staðreyndir,
sem stinga mjög í stúf við þær
fullyrðingar og blekkingar, sem
andstæðingar frjálsrar verzlun-
ar og framtaks hafa haldið fram
á opinberum vettvangi og í blöð-
um sínum. Haldið hefur verið
fram af andstæðingunum, að
verzlunin hafi tekið til sín mjög
aukið vinnuafl síðustu árin. Stað
reyndirnar eru hins vegar þær,
að tiltölulega lítil aukning hefur
verið í verzluninni samkvæmt 3
töflum, er Efnahagsstofnunin lét
gera, eftir beiðni minni. Aftur á
móti hefur aukning í alls konar
skrifstofustörfum orðið mjög
mikil, t.d. hjá bönkum, trygg-
ingarfélögum og öðrum stórum
fyrirtækjum, sem ekki stunda
verzlun. Byggingarstarfsemin
hefur sogað til sín geysimikið
vinnuafl síðustu árin, allt að því
»*r samsvarar helmings aukningu
vinnuaflsins á árunum 1964—65.
Er þetta að líkum, þar sem upp-
gripa gróði virðist vera í þess-
ari starfsemi, og verðbólgan á-
hrifarík.
Ekki tekst betur með þær full-
yrðingar, að verzlunar- og skrif-
stofubyggingar hafi aukizt stór-
kostlega. Skýrslan leiðir í Ijós,
að aukningin er hvað fyrirferðar
iminnst í byggingu verzlunar- og
skrifstofuhúsnæðis, þótt bygg-
ingar banka og gistihúsa séu
meðtaldar. Þessi byggingarstarf-
semi var 45% meiri árið 1965 en
árið 1962. Allri þessari bygging-
arstarfsemi var áður haldið niðrí
alveg sérstaklega með beitingu
■“ fjárfestingarhafta. Þessi fjárfest-
ing hefur oft sætt gagnrýni, en
eðlileg þróun hennar er raun
réttar þýðingarmiki'ð skilyrði
aukinna framleiðsluafkasta og
foættrar þjónustu við almenning.
Um verzlunarálagninguna segir
orðrétt í skýrslunni: „Almenn
hækkun á verzlunarálagningu
var framkvæmd í marzmánuði
1964, og gætir áhrifa þeirra
vhækkunar fyrstu mánuði þar á
él\ir. Síðan hafa ekki orðið telj-
andi breytingar á verzlunarálagn
ingu, sem háð er verðlagsákvæð-
um“. Þjónustuliðir hafa yfirleitt
hækkað um 20—30% og tíma-
kaup þó mest, um 36.5% frá maí
1964 til maí ‘66. Þjónustuliðirnir,
að mestu leyti, njóta þeirra sér-
réttinda að vera undanskildir
ver'ðlagsákvæðum og koma fram
í hækkuðu verðlagi á hverjum
tíma. Skal hér ekki deilt um
nauðsyn hækkananna fyrir þess-
ar stéttir, en talsvert er hér öðru
vísi að farið en þegar verzlunin
á í hlut.
Athuganir, sem skrifstofa
Verzlunarráðsins framkvæmdi,
leiddu í ljós að hækkun á verzl-
unarkostnaði frá því í marzmán-
uði 1964 til júlímánaðar 1966 er
um 40%, þar af er stærsti liður-
inn vinnulaun þeirra, er við verzl
un starfa. Á þessu tímabili hefur
verið lögleiddur launaskattur 1%
af laununum og orlofsgreiðsla,
hækkun um 1% af launum, þann
ig að launakostnaður hefur
hækkað um 34.7%, auk vinnu-
styttingar úr 46 í 44 klst. er jafn-
gildir 4.6%. Það skal ekki dregi'ð
í efa, að verzlunarmenn eigi rétt
til þessara hækkana og vísitölu-
tryggingar á kaupi í framtíðinni,
en það gefur auga leið, að at-
vinnurekendur í verzluninni geta
ekki haldið áfram að standa und-
ir stórauknum verzlunarkostnaði,
án leiðréttingar á núgildandi
verðlagsákvæðum. Verzlunin hef
ur vissulega ekki farið varhluta
af byrðum þeim, er standa hefur
þurft undir, til að komast fram
úr því ófremdarástandi, er áður
ríkti I verzlun og viðskiptum.
Hins vegar verður því haldið
fram. áð gengið hafi verið nær
verzluninni en velflestum öðrum
aðilum í framkvæmd efnahags-
málanna. Þær aðgerðir, sem nú
munu vera á döfinni, leysa ríkis-
stjórnina ekki undan þeirri sjálf-
sögðu skyldu að leiðrétta núgild-
andi verðlagsákvæði, sem sett
voru árið 1964.
Verzlunarstéttin telur hins
vegar frjálsa verðlagningu þjóð-
félagslega hentugasta, þegar
gnægð vöruúrvals og vörufram-
boðs er fyrir hendi, eins og nú
er, og frjáls samkeppni þar af
leiðandi sá grundvöllur, sem
verðlagi ræður og heldur verð-
inu niðri.
Allt útlit er nú fyrir, að ís-
land verði í nánustu framtíð að
taka afstöðu til Fríverzlunar-
bandalagsins. Viðskipti okkar við
lönd bandalagsins hafa farið vax-
andi á undanförnum árum. Finn-
land hefur verið aukaaðili síðan
1961. Rök má færa fyrir því að
ísland sæki um aukaaðild, til að
byrja með, þótt önnur rök séu á
móti. Helztu rökin eru þau, að
aðild okkar mundi greiða fyrir
úftlutningi íslenzkra afurða til
EFTA-landanna, sem munu telja
nær 100 milljónir íbúa, þar eð
tollfrfðindi, er þau njóta inn-
byrðis, torvelda mjög útflutning
okkar til þessara landa. Má
benda á 10% á freðfiski, síldar-
lýsi og þorskalýsi á móti 3% tolli,
er EFTA-löndin njóta. Fullunnar
afurðir okkar, svo sem ullarefni,
prjónavörur, sútaðar gærur og
niðursuðuvörur, eru háðar 20—
30% tolli til EFTA-landanna og
því útilokað að selja þær þar.
Líkur eru til að ísland mundi
geta fengið tvíhliða samninga við
helztu viðskiptalöndin í EFTA
um ýmis konar fríðindi, þar eð
fordæmi eru fyrir slíkum samn-
ingum. Aðalmótrökin verða svo
samkeppnin, sem skapast við i'ðn-
aðinn í landinu, og á þeim mál-
um verður að taka með fullri
varúð og i samræði við forystu-
menn iðnaðarins. Jafnframt verð
ur að gera ráðstafanir til að afla
rikissjóði tekna í stað aðflutnings
gjaldanna. Þá verður að taka til-
lit til Austur-Evrópulandanna og
fiskútflutnings þangað.
Hagstæðasta trygging verzlun-
inni er ef til vill sú staðreynd, að
viðskiptahöft og hömlur verður
ekki hægt að lögbjóða, ef svo illa
til tækist, að andstæðingar frjálsr
ar verzlunar kæmust aftur til
valda á íslandi. Hér skal þó eng-
inn endanlegur dómur á það lagð
ur, hvort að hugsanlegri aðild að
EFTA beri að vinna. Til þess
liggja ekki fyrir opinberlega
nógu skýrar staðreyndir.
Ákveðið hefur verið áð leggja
niður Viðrækjaverzlun ríkisins,
og verður endanlega frá því
gengið á komandi Alþingi. Verzl-
unarráðið hefur átt drjúgan þátt
í þessum málalokum, með því að
fá því komið til leiðar á sl. ári,
að skipuð var nefnd, sem komst
að þeirri samdóma niðurstöðu,
að rekstrargrundvöllur hennar
væri fyrir löngu brostinn.
Magnús Brynjólfsson.
Ríkis- og bæjarrekstur atvinnu
fyrirtækja samf-ýmist á engan
hátt vel skipulögðu og nýtízku
þjóðfélagi. Þar vantar þann afl-
vaka, sem frjáls og heilbrigð
samkeppni er hverju fyrirtæki.
Reynslan hefur sýnt og sannað
okkur, að þrátt fyrir það, að opin
ber rekstur nýtur ýmissa fríð-
inda og er jafnvel undanþeginn
skattálögum, hefur afkoman orð-
ið geysileg rekstrartöp, sem orð-
ið hefur að velta yfir á ríki og
bæi og svo aftur á þegnana. Má
hér benda á Skipaútgerð ríkisins
og Bæjarútgerð Reykjavíkur-
borgar.
Á öllum sviðum athafnalífsins,
hvort heldur er um að ræða
verzlun, iðnað éða útgerð, gildir
sú meginregla, að til þess að fyr-
irtækin, er þessar atvinnugrein-
ar stunda geti þrifist, verður að
vera fyrir hendi traustur rekstr-
argrundvöllur og athafnafrelsi
til þess að þau geti orðið fjár-
hagslega sterk og megnug til að
standa undir þeim skattaálögum,
sem nútíma þjóðfélag þarfnast
til framfara og vaxtar.
Sá hugsunarháttur, að einstakl
ingar eigi sér helzt engan til-
verurétt í atvinnulífinu, er fyrir
löngu búinn að ganga sér til húð-
ar. Jafnvel jafnaðarmannaflokk-
ar annarra vestrænna landa hafa
misst trúna á ríkis- og bæjar-
rekstur.
Mikið hefur verið rætt um stór
iðjurekstur hér á landi síðustu
mánúðina. Hafa andstæðingarnir
forheimskað sig á málflutning-
unum gegn Álverksmiðjunni og
Kísilgúrverksmiðjunni, því- að
stóriðja er nauðsynleg fjárhags-
og efnahagslífi þjóðarinnar, ekki
hvað sízt þegar þjóðin er farin
að búa við þá velsæld og vel-
megun, sem nú ríkir hér á landi.
Útflutningsatvinnuvegir þjóð-
arinnar eru svo einhæfir og á-
hættusamir, þar eð þeir tak-
markast næstum algjörlega af
fisk- og síldarafla. Eins árs afla-
brestur eða skyndilegt verðfall á
sjávarafurðum, sem eru um 90%
af útflutningi þjóðarinnar, getur
hæglega valdið svo miklum efna
hagsörðugleikum, að gjaldeyris-
innstæður þjóðarinnar erlendis,
sem nema nú um tveimur mill-
jörðum króna, fengju þar tiltölu-
lega litlu ráðið, og velmegun sú,
er við nú búum við, verða fyrir
alvarlegu áfalli, sem tæki, ef til
vill, nokkur ár að vinna upp.
Erlent fjármagn er atvinnu-
vegum þjóðarinnar bráð nauð-
syn. Og þó að útlendir aðilar
eigi með okkur fyrirtækin um
umsamið árabil, þá fáum við
ekki aðeins fjármagn inn í land-
fð, heldur og ómetanlega tækni-
kunnáttu og reynslu auk nauð-
synlegrar og þýðingarmikillar
markaðsaðstöðu. Við þurfum
ekki að semja af okkur í slíkum
viðskiptum, heldur kynna okkur
sem bezt samningsfyrirkomulag
og reynslu hinna Norðurlanda-
þjóðanna, og þá helzt Noregs og
treysta okkur sjálfum til að
gæta hagsmuna okkar, og tryggja
aðstöðu okkar til að verða að-
njótandi efnahagslegra framfara,
og jafnframt meta rétt aðstöðu
og takmarkanir okkar, sem fjár-
hagslega vanmegnugrar og lítill-
ar þjóðar. Þessum málum hefur
nú veri'ð farsællega í höfn kom-
ið. Verzlunarstéttin hefur á und-
anförnum árum ekki átt þess
kost að sækja lán í fjárfestingar-
sjóði, eins og aðrar stéttir þjóð-
arinnar. Hefur þetta staðið verzl-
unarstéttinni mjög fyrir þrifum
í byggingu húsnæðis fyrir verzl-
anir, skrifstofur og vörugeymsl-
ur, auk endurnýjunar og endur-
skipulagningar á gömlum húsa-
kynnum. Ekki hefur verzlunar-
fyrirtækjum heldur gefizt tæki-
færi til að safna sjóðum, eins og
ég hef áður gert grein fyrir.
Bankarnir hafa að vísu veitt
nokkra fyrirgreiðslu í þessum
efnum, en jafnan til of stutts
tíma, svo að fullum notum kæmi.
Nú hefur verið úr þessu bætt
með lögum, sem samþykkt voru
á Alþingi í maímánuði sl. um
stofnlánadeild verzlunarfyrir-
tækja, sem væntanlega tekur til
starfa í byrjun naesta árs á veg-
um Verzlunarbanka íslands hf.
Voru hinar gagngeru breytingar
á húsnæði bankans á sl. ári gerð-
ar me’ð það fyrir augum, að stofn
lánadeildin fengi þar húsnæði.
Bankastjórnin hefur unnið mark
visst að stofnun þessarar deildar
síðastliðin tvö ár. j
Hér er um að ræða merkilegt
hagsmunamál fyrir verzlunina,
því nú gefst henni tækifæri til
að byggja upp og endurskipu-
leggja verzlunarfyrirtækin til
aukinnar hagræðingar og betri
þjónustu við almenning. Láns-
tími er ekki ennþá endanlega á-
kveðinn, en gera má ráð fyrir
10 ára lánum til nýbygginga og
5 ára lánum til breytinga og end-
urskipulagningar á gömlu verzl-
unar- og skrifstofuhúsnæði. Gera
má fastlega ráð fyrir því að ríkis
stjórnin hlutist til um að ríflegt
fjármagn verði veitt Stofnlána-
deildinni úr Framkvæmdasjóði
íslands til endurlána og væntah-
lega alls ekki minni að vöxtum
hlutfallslega, en a'ðrar stofnlána-
deildir njóta.
Á næsta Alþingi verður lagt
fram nýtt frumvarp til laga® um
tollheimtu og tollaeftirlit. Fyrir
tilmæli Verzlunarráðs verður
væntanlega í frumvarpinu heim-
ild til að veita greiðslufrest á
tollum, gegn fullgildri ábyrgð og
gegn skilyrðum um, að toll-
afgreiðsla og flutningur úr vöru-
geymslum fari fram innan ákveð
ins tíma. Mun þetta eiga að ná
til tiltekinna vörutegunda.
Framvegis munu flugfélögin,
Flugfélag íslands h.f. og Loft-
leiðir h.f., taka að sér geymslu
á vörum, sem til landsins flytj-
ast flugleiðis, í samvinnu við
tollstjóraembættið. Hafa flug-
félögin tekið á leigu húsakynni
þau, er Grænmetisverzlun ríkis-
ins við Sölvhólsgötu hafði áður,
og opnað þar afgreiðslu og skrif-
stofur. Flugfragt verður lækkuð
í tollútreikningi í samræmi við
ákvæði tollskrárlaga, en sú pró-
sentutala hefur ekki verið ákveð
in. Verzlunarráðið hefur haft
forgöngu í lausn þessara mála.
Þá hefur fjármálaráðherra til
athugunar að leyfa frjálsan inn-
flutning á ilmvötnum, hárvötn-
um, rakvötnum, sem Áfengis-
verzlun ríkisins hefur haft einka
leyfi á til innflutnings.
Ber að þakka núverandi ríkis-
stjórn fyrir stefnu hennar i
verzlunarmálum og fyrir að
vinna markvisst að því að gera
allan innflutning frjálsan og
mun þess skammt að bíða, að svo
verði.
Verzlunarskóli íslands hefur
fengið aukið húsrými við kaupin
á húseigninni Hellusund 3, sem
liggur að nýja skólahúsinu. Má
telja kaupin hagkvæm, þegar
hafður er til hliðsjónar greiðslu-
frestur sá er fékkst á stórum
hluta kaupverðsins. Vélritunar-
og skrifstofuvélakennsla skólans
verður þar til húsa framvegis.
Nauðsynlegt reyndist að hækka
skólagjöldin, aðallega vegna
hækkunar kennaralauna. Sama
máli gegnir um hækkun félags-
gjalda til Verzlunarráðsins. Þar
kemur sumpart til greina hækk-
un á rekstrarkostnaði, og hins
vegar nauðsyn þess að standa
undir þeim gagngeru breyting-
um, sem gerðar hafa verið á
húsakynnum ráðsins. Þau eri
nú orðin mjög hentug og þægi-
leg og Verzlunarráðinu til mik-
ils sóma.
Hér að framan hefur verið
sýnt fram á, að verzlunarstétt-
in á einna minnstan þátt í verð-
bólgu þeirri, sem nú ríkir hér
á landi. Ör hagvöxtur eins og
verið hefur hér á landi á undan
förnum árum, krefst mikilla
framkvæmda og í kjölfar fram-
kvæmdanna fylgir skortur á
vinnuafli og þó einkum sér-
hæfðu vinnuafli. Þetta sikapar
tækifæri til almennra kaup-
hækkana og að auki sérstakra
kauphækkana einstakra laun-
þegahópa, sem ekki voru áður
fyrir hendi. Þetta á sinn þátt í
verðbólguþróuninni undanfarið.
Nú blasa við verðlækkanir á
nokkrum helztu útflutningsaf-
afurðum þjóðarinnar. Sýnt er,
að þær hækkanir á útflutnings-
afurðum okkar á sl. árum, sem
staðið hafa undir miklum hag-
vexti og kauphækkunum, hafa
verið tímabundnar, og eru nú
ekki lengur fyrir hendi.
Brýnasta viðfangsefnið í efna
hagsmálunum í dag er að tryggja
betra jafnvægi en náðzt hefur
að undanförnu. Raunsæi og fes u
verður að beita í framkvæmda-
áætlunum ríkis, sveitarfélaga og
annarra opinberra aðila og ætla
ekki framkvæmdir örari, en
bæjar- og sveitarfélög geta stað-
ið undir án þess að stofna til auk
inna skuldabyrða. Samkomulag
um laun og verðlag verður að
setja þróun framkvæmdaáætl-
ananna hæfileg mörk, og áfram-
haldandi aðhald í fjármálum og
peningamálum er nauðsynlegt.
Þetta eru brýnustu verkefnin í
íslenzkum efnahagsmálum í dag
og þau verður að leysa, ef áfram
haldandi velmegun og fram-
kvæmdir eiga að geta haldizt.
Verzlunarstéttin mun styðia
ríkisvaldið í aðgerðum þess, sem
miða að því að sporna gegn auk-
inni dýrtíð og verðbólgu, eftir
því sem henni er unnt. Verzlun-
in hefur ávallt þekkt sinn vi'í-
unartíma í þessum efnum, og
svo mun enn verða.
ATHUGIÐ!
Þegar miðað er við útbreiðslu
er langtum ódýrara að auglýsa
í Morgunblaðinu en öðrum
blöðum.