Morgunblaðið - 05.11.1966, Blaðsíða 5

Tjaugardagur 5. n6v. 1966
MORGUNBLAÐIÐ
5
Árni
verið reist sama sumarið og
kristni var lögtekin.
Það var ófrávíkjanlegur siður
frá upphafi að hafa grafreit um-
hverfis kirkju. En hvergi í landi
Keykjavíkur vottar fyrir fornurn
grafreit, nema syðst í Aðalstræti,
og það er sönnun þess, að þar
hafi kirkjan staðið frá öndverðu.
Hún hefur verið reist gegnt
bæjarhúsunum og hlað verið haft
á milli bæjarins og grafreitsins.
Ekki vitum vér nú hvernig
húsaskipan hefur verið í Reykja-
vík um þetta leyti. En eftir öll-
um sólarmerkjum að dæma, hef-
ur framhlið kirkjugarðsveggsins,
sú er að bænum sneri, verið jöfn
Óla:
Kirkjugarðurinn
í Aðalstræti
ENN á að fara að hrófla við
gamla kirkjugarðinum í Aðal-
stræti, því að nú ætlar Lands-
síminn að reisa nýbyggingu við
hús sitt, álmu sem nær frá
Thorvaldsensstræti og langt inn
í kirkjugarðinn. Nær þessi við-
bót 7 metra inn á grunn gömlu
lyfjabúðarinnar ,en breikkar þar
sem önnur hæð tekur við og
verður þar 9 metra, en gangur
verður þar undir. Þegar þessi ný-
bygging kemur, verður nokkrum
hluta af kirkjugarðinum umturn
að, og er þess að vænta, að graf-
ið verði þar með varúð, gætt
allra þeirra beina, er þar munu
koma upp úr moldinni, og eins
þeirra minnismerkja, er þar
kunna að vera.
Af þessu tilefni þykir rétt að
rifja upp sögu kirkjugarðsins í
stórum dráttum, því að hún er
merkileg að því leyti, að á þer.s-
um stað hvíla bein rúmlega 30
kynslóða Reykvíkinga.
Þegar kristni var lögtekin á
Alþingi árið 1000 var allsherjar-
goði Þormóður sonur Þorkels
mána, og er talið að hann hafi
búið á ættaróðali sínu, Reykja-
vík. Allsherjargoðinn var æðsti
embættismaður þjóðarinnar, því
að hann skyldi helga Alþingi í
hvert sinn. Honum hefur því
fremur öðrum borið skylda til
þess að reisa kirkju á bæ sínum
eftir kristnitökuna. Þykir því
mega fullyrða, að ein af fyrstu
kirkjunum, sem reistar voru í
kristnum sið, hafi verið kirkjan
í Reykjavík. Ef til vill hefur hún
framhlið hans. þannig að suð-
vesturhorn garðsins hefur verið
gegnt syðsta vegg bæjarins, en
norðvesturhorn garðsins gegnt
nyrsta bæjarvegg. Þetta hefur
svo haldist um aldir. Bærinn hef-
ur alltaf staðið á sama stað og
framhlið hans alltaf verið hér
um bil jafn löng, þótt hann hafi
verið endurreistur hvað eftir ann
að. Kirkjugarðsveggurinn að
vestan hefur verið um 40 metra
langur og framhlið bæjarins jafn
löng allt fram að þeim tíma þeg-
ar farið er að reisa verksmiðju-
húsin þar á nokkrum hluta af
grunni gamla bæjarins, og sam-
hliða Ullarstofunni, sem fékk að
standa. En Ullarstofan var þar,
sem nú er húsið Uppsalir. Má
að. Kirkjugarðsveggurinn að vest
an hefur verið nær um 40 metra
hlið bæjarins hafa verið jöfn að
lengd.
Sennilegt þykir mér, að kirkju-
garðurinn hafi upphaflega verið
nær því jafn á alla vegu og
kirkjan staðið í miðjum garði. Á
mynd Sæmundar Holms af
Reykjavík um 1789 má sjá, að
þetta muni vera rétt. Og það
staðfestist einnig þegar grafið
var fyrir stöplinum undir mino-
ismerki Skúla fógeta, því að þá
var komið niður á gamlan súður-
vegg kirkjunnar, og fundust þar
hlaðnir kampar úr grjóti, er
sýndu að dyr höfðu verið sunn-
an á þeirri kirkju. En mynd
Sæmundar sýnir, að engin girð-
ing hefur þá vérið austan kirkju-
garðsins.
Vér höfum heimildir fyrir því,
Árni Óla.
að hinir fyrstu kirkjueigendur
hér á landi létu rjúfa kuml for-
feðra sinna og taka upp bein
þeirra og færa til kirkju. Svo
segir um Egil Skallagrímsson, að
hann var fyrst heygður í Tjalda-
nesi neðst í Mosfellsdal. En er
Grímur Svertingsson reisti kirkju
að Hrísbrú, lét hann taka upp
bein Egils og flytja í kirkju-
garðinn. Og seinna, er kirkjan
var flutt frá Hrísbrú að Mos-
felli, þá voru bein þeirra, er
grafnir höfðu verið í kirkjugarð
inum að Hrísbrú, grafin upp og
flutt í kirkjugarðinn nýja að
Mosfelli. Af þessu mætti ætla. að
Þormóður allsherjargoði hafi
látið grafa upp kuml forfeðra
sinna og formæðra og flutt bein
þeirra í hinn nýja kirkjugarð
sinn á Austurvelli. Þjóðsaga
hermir, að Ingólfur Arnarson
hafi látið heygja sig á Ingólfs-
fjalli, á þeim stað er hann sæi
vítt yfir landnám sitt. Slíkar
sagnir ganga um fleiri landnáms
menn, að þeir hafi látið heygja
sig þar sem vítt var útsýni yfir
landnámið. Svo var um Stein-
grim þann, er Steingrímsfjörður
er við kenndur, og svo var um
Tungu-Odd, að hann lét heygja
sig á Skáneyjarfjalli. Má því eigi
fortakslaust kalla það skáldsögu,
að Ingólfur hafi verið heygður
á Ingólfsfjalli, enda þótt haugur
hans hafi aldrei fundist þar. En
hitt þykir mér líklegt, að bein
Hallveigar Fróðadóttur, Þorsteins
Ingólfssonar og Þorkels mána og
kvenna þeirra, hafi verið flutt
í kirkjugarðinn í Aðalstræti að
upphafi, og síðan voru allir Reyk
víkingar jarðsettir þar um rúm-
lega 800 ára skeið.
Einhvern tíma hefur kirkju-
garðurinn verið stækkaður um
nær helming austur á bóginn.
Ekki verður um það sagt hvort
sú stækkun hefur verið gerð í
einu lagi, eða hann hafi smám
saman verið færður út. Þó finnst
mér líklegra að stækkunin hafi
komið smám saman. Varð lengd
hans að lokum um 60 metra frá
vestri til austurs. Upphaflega
mun kirkjugar’ðurinn hafa verið
um 1300—1400 fermetrar (með
því svæði er fór undir kirkjuna),
en vegna þess að söfnuðurinn
var fámennur um margar aldir,
hefur kirkjugarðurinn lengi ver-
ið fullkomlega nógu stór. Svo
verður breyting á þessu þegar
verksmiðjurnar koma, og að-
komufólk fer að streyma hingað.
Um þær mundir mun kirkjugarð-
urinn sennilega hafa verið út-
grafinn og þess vegna þurft að
stækka hann. Stærsta kirkjan,
sem þarna stóð, var reist 1720 og
várð það seinasta kirkjan á þess-
um stað. Hún var 11 stafgólf a'ð
lengd, eða 22 metrar, og mun
hafa samsvarað sér á breidd.
Heiur hún því skert grafreitinn
Framhald á bls. 24
SHYRRVuRUVERZLUNIH SIGNA
Hafnfirzknr konur: Hnfnfirzkor konur:
OPNIJM NÝJA SNYRTIVÖRUVERZLUN Á STRANDGÖTU 33.
Við bjóðum ykkut beztu snyrtivörur heims eins og PIKRRE ROBERT. GERMAINE MONTEIL,
YARDLEY, AVON og ýmsar aðrar tegundir. Einnig kynnum við nýja hcimsþekkta snyrtivöru
MARINELLO frá New York.
KOMIÐ SKOÐIÐ OG KYNNIST OKKAR MTKLA ÚRVALI.
VIÐ BJÓÐUM ÞJÓNUSTU AF KUNNÁTU OG ÞEKKINGU.
SnyrtivöruverzBunin SIGNA
Strandgötu 33 — Sími 51938.