Morgunblaðið - 05.11.1966, Blaðsíða 17

Laugardagur 5. n6v. 1966
MORGU NBLAÐIÐ
17
ÞAÐ vakti athygli í tveimur
heimsálfum, og enda víðar, ér
landkönnuðurinn og rithöfund
urinn Helge Ingstad fann
nyrzt á Nýfundnalandi rústir,
sem telja má að gefi óyggj-
andi sannanir fyrir því, að ís-
lenzkar fornsögur um fund
Norður-Ameríku séu byggðar
á sögulegum atburðum, en
ekki skáldskapur nema að
sumu leyti. Skáldsagan um
vínviðinn varð til þess, að
lengi vel leituðu menn bú-
staða Leifs heppna og ann-
arra , íslenzkra vesturfara
miklu sunnar á Ameríku-
ströndum — alla leið suður
fyrir Boston, en aðrir þóttust
sanna, að Leifur hefði tekið
land einhversstaðar nálægt ós-
Helge og Anne Stine Ingstad um borö í skútunni „Halten“, sem þau notuðu í könnunarferðinni
1960.
Uppgreftri Leifsbúða iokið
Skúli Skúloson tnlor við Helge Ingstad
um St. Lawrence-fljóts. Nú er
augljóst að þessir menn leit-
uðu langt yfir skammt. Rann-
sóknir Ingstad-leiðangranna
hafa sannað, að norrænir
menn hafa hafzt við og byggt
sér hús í L’Anse aux Mea-
dows fyrir nær þúsund árum.
Og af sögunum vitum við að
þetta voru Islendingar og við
getum nafngreint þá: Bjarna
Herjólfsson, Leif heppna, Þor-
vald Eiríksson, Þorfinn karls-
efni og fleiri.
íslendingar hafa aldrei ver-
ig í vafa um, að gömlu sög-
urnar um fund Ameríku væru
sannar. En um hitt efuðust
flestir, hvort nokkurntíma
tækist að finna bólstaði hinna
gömlu landkönnuða. Að vísu
var líklegt að þeir hefðu ver-
ig mjög nálægt sjó, en austur-
strönd Norður-Ameríku er
svo löng, að í rauninni er það
meira afreksverk að finna
Leifsbúðir —■ þúsund ára
gamlar torfbæjarústir — en
það var á sínum tíma að finna
Ameríku.
Helge Ingstad vann afrekið
og það væri alls ekki ósann-
gjarnt að hann erfði viður-
nefni Leifs, þó að vísu fengi
Leifur það ekki fyrir landa-
fundinn heldur fyrir að bjarga
15 manns úr eyðiskeri.
Helgi Ingstad segir í formála
bókar sinnar, „Vesterveg til
Vinland“, að „heppnin hafi
verfð með sér“ þegar hann
var að skoða strandlengjuna
alla leið sunnan frá St. Law-
rence-flóa og norður á Hellu-
land (Baffinsland) sumarið
1960, ýmist siglandi með
ströndum fram eða fljúgandi
— og uppgötvaði tóftirnar í
L’Anse aux Meadows. En það
var ekki heppnin ein, sem réð
því.
Að baki „heppninnar" er
löng saga um „að hafa það
sem sannara reynist", eins og
Ari fróði orðaði það, en til
þess þurfti langan undirbún-
ing og mikið starf — og ríka
athugunargáfu. Og svo ást á
æfintýrum í vfðbót.
Þeir eru orðnir margir, sem
reynt hafa að finna „land-
námsjörð" Leifs heppna í
Vesturheimi. En þjóðsagan um
vínviðinn afvegaleiddi flesta
þeirra — þeir leituðu landa
með suðrænum gróðri og sást
yfir vinjarnar á Nýfundna-
landi. Sigur Ingstads í þessum
leitarmannahópi hlýtur að
vera í því fólginn, að hann
var betur undir leitina búinn
— betur nestaður — en nokk-
ur fyrirrennari hans, bæði að
þekkingu og hugkvæmd.
Hann kann svo að segja ut-
anbókar Eiríks sögu rauða og
Grænlendingasögu, og hefur
rannsakað þær svo ítarlega, að
hann man or'ðamun úr mis-
munandi handritum þeirra.
Hann vitnar í íslenzk fornrit,
hvar sem þau minnast á Græn
land og Ameríku, og í íslenzka
annála — þar sem minnzt er á
Grænland og Vesturheim. En
þar sem bókmenntirnar þraut
bætti hann við sig „verklegri
kunnáttu" og gerði sér ferð til
Grænlands sumarið 1953, ferð
aðist þar um byggðir Eiríks
rauða, Þorfinns karlsefnis og
föðurgarð Bjarna Herjólfsson-
ar á Herjólfsnesi og skoðaði
þeirra fornu bústaði af sjónar-
hóli manns, sem bæði hefur
eyra fyrir sögunni og auga
fyrir náttúrunni.
Nú er hann nýlega kominn
heim til sín á Vettakollveien
eftir langa útivist, fyrst í
L’Anse aux Meadows og síðan
ferðalag til Buenos Aires, en
þau hjónin Anne Stine og
hann voru boðin þangað á
fornfræ'ðingafund til þess að
gera grein fyrir rannsóknum
sínum um bústaði fyrstu
hvítra manna í Ameriku.
Venjulegir Óslóarbúar öf-
unda þá, sem eiga heima á
Vettakollen. Á stuttri bæjar-
leið er hægt að komast þangað
með Holmenkollenbrautinni
(Vetta er næsta stöð fyrir
neðan þann fræga Holmen-
kollen) og áður en nokkur
veit af er maður kominn á
biðstöð uppi í skógi. Þarna eru
fá hús og lítil bílaumferð og
þegar fjær dregur stöðinni er
ennþá lengra á milli húsanna.
Þarna stendur skammt frá göt
unni dálítið timburhús og
gaflinn og dyrnar vita út að
veginum. Ég er á leið til
Helge Ingstad, til að spyrja
hann nýjustu frétta.
Til dyra kemur maður, rúm
lega me'ðalhár og óvenjulega
snar í hreyfingum, svo að mað
ur gæti haldið að þetta væri
ungur íþróttamaður, ef hann
væri ekki talsvert gráhærður.
Ég hafði sagt til mín áður og
beðið um viðtal, og vitnaði til
þess, að ég hefði svo oft ónáð-
að hann í símanum áður, að
hann hlyti áð kannast við
nafnið mitt. Jú, vitanlega
gerði hann það, sagði hann —
og ég vona að þér hafið haft
allt rétt eftir mér, sem ég hef
talað við yður í símann. En
hvernig stendur á því, að þið
Íslendingar eruð svona for-
vitnir um mig?
Ég svaraði að hann vissi á-
stæðuna til þess, og lét í ljósi,
að íslendingar hefðu meiri á-
stæðu til forvitninnar en jafn-
vel Noi*ðmenn sjálfir. En þá
brosti hann og sagði svo: —
Ég veif það. En hvernig
stendur þá á því, að bókafor-
leggjararnir ykkar hafa ekki
gefið út síðustu bækurnar mín
ar? Ég hélt að þið íslendingar
hefðu kannske gaman af að
lesa þær.
— Já, áreiðanlega. En þér
verið að athuga, að við erum
svo margir íslendingar, sem er
um læsir á norsku, og þess-
vegna held ég að forleggjar-
arnir heima hafi hikað við að
spyrja ýður. En svo ég víki að
erindinu, herra Ingstad. Er
nokkuð að frétta úr síðustu
ferð ykkar hjónanna til L’
Anse aux Meadows — eða má
ég ekki fremur kalla þetta
Leifsbúðir, því að þetta fransk
enska nafn hljómar svo annar-
lega í íslenzku máli?
— Jú, eins og þér viljið.
Aðalatriðið er það, að við trú-
um því báðir að þarna hafi
norrænir menn byggt fyrir
nær þúsund árum. Og eins og
þér skiljið er þáð líklegast, að
þarna hafi ekki verið um
neina aðra að ræða en Leif og
samtíðarmenn hans á Græn-
landi. Þegar ég var að skoða
rústirnar í gömlu norrænu
byggðunum á Grænlandi varð
ég æ sannfærðari um það, að
landnám Grænlendinganna —
þ. e. a. s. Eiríks rauða og af-
komenda hans og þeirra sem
fluttust með honum vestur —
hlyti að vera á Nýfundna-
landi en ekki „langt suður
me'ð sjó“. Ég var sannfærður
um, að þetta landnám hefði
verið svona norðarlega, og
eins og þér sjáið þarf ekki
nema lítið til þess, að „vin“
breytist í „vín“ — en út af
þessari einu kommu breyttist
þýðing heitisins. Þarna kring-
um Leifsbúðir er óskaland
þeirra, sem höfðu kannske
þrönga hagbeit á Grænlandi,
og svo stórvaxnari skóg en
kjarrið var í nágrenni Leifs á
Brattahlíð. Þarna var fram-
tíðarland, og þar sem land-
nemarnir settust að var vin
— fagurt graslendi.
— Búizt þér við að fara
fleiri rannsóknarferðir til
Leifsbúða? Og varð nokkur
árangur af ferð ykkar hjón-
anna þangað í sumar sem leið?
— Ekki mikill, en þó nokk-
ur. Beggja megin við rústina
nr. 4, sem þér sjáið hérna á
uppdrættinum, komumst við
niður á fornleifar, sem nú bíða
rannsóknar, en fyrr getur mað
ur ekki sagt hvort þær eru
lítils eða mikils virði.
— Farið þér til Leifsbúða
næsta sumar?
— Neir Nú höfum við átt
við þetta í sjö sumur og höf-
um safnað svo miklu verk-
efni, að vfð höfum meira en
nóg að hugsa, konan mín og
ég. Við þurfum að draga fram
niðurstöðurnar.
— Hve langan tíma tekur
það?
■— Ég hugsa krignum tvö ár.
— Og verðið þið hjónin ein
um að semja vísindaritið?
— Við verðum að gera mest
af því. En þar koma fram sér-
fræðiálit ýmissa vísindastofn-
ana og vísindamanna, t. d. um
aldursákvarðanir þeirra minja
sem fundizt hafa við uppgröft-
inn. Þa'ð sem þegar hefur ver-
ið gert að þeim ákvörðunum
sannar, að leifarnar úr rauða-
blástursgryfjunum og viðar-
kolabrennslunum séu einmitt
frá þeim tíma, sem sagin seg-
ir að Leifur hafi fundið Vest-
urheim.
Ég get bent yður á margt
fleira, sem rökstyður þá trú
mina, að ég hafi hitt á réttan
stað. Sumt styðst við söguna,
annað við nútímareynslu. Þess
er getið í sögunni, áð skip
vesturfaranna steytti niðri úti
í voginum, en þeir náðu því
upp í árósinn á næsta háflæði.
Og innsiglingarleiðin norðant
frá Marklandi var nokkurn-
veginn augljós, eða svo fannst
mér þegar ég kom í þetta um-
hverfi. sagan lýsir eyjum fyr-
ir norðan víkina, sem Leifs-
búðir standa við. Og hún lýsir
líka Furðuströndum, sem eru
eitt það bezta kennileiti, sem
nokkurntíma hefur verið skrá
sett. Löng fjara með hvítum
sandi og svo ofan við dálítill
kambur, og ofan við hann
skóglendi. Svona er landslagið
við Porcupine enn í dag, en
þaðan sést til eyjanna norðan
við Nýfundnaland.
— Segir mér eitt, hr. Ing-
stad. Þér eruð lögfræðingur
„að uppruna", síðan fóruð þér
í langar könnunarferðir frá
hafi til hafs yfir Norður-Kan-
ada og skrifuðuð „Pelsjeger-
liv“. Þar eftir voruð þér sýslu-
maður á Austur-Grænlandi og
á Svalbarða. Ekki hafið þér
grætt svo mikið á þessu, áð
þér gætuð kostað allar rann-
sóknarferðirnar yðar í „Vest-
urveg“?
— Nei, nei, ég varð að
sníkja í þær. Þegar ég fór í
undirbúningsferðina, sem ég
kalla svo — til Grænlands
1953 — voru það aðallega tvö
skipaútgerðarfélög, sem hjálp
uðu mér. En í fyrstu ferðun-
um mínum til Leifsbúða voru
það ótal margir, sem studdu
mig í fyrstu, hér í Noregi, og
síðarmeir margir fleiri, t. d.
Loftleiðirnar ykkar. En sfð-
ustu árin hefur „National
Geographical Society" kostað
að miklu leyti rannsóknirnar á
Leifsbúðum, og stjórnarvöld
Nýfundnalands hafa veitt alls-
konar hjálp, m. a. byggt yfir
rústirnar til þess að forða
þeim frá skemmdum. Og þess
skal ég geta með þökkum, að
eitt árið fékk ég þrjá íslend-
inga: Kristján Eldjárn forn-
menjavörð, Þórhall Vilmund-
arson prófessor og Gisla Gests
son fornmenjavörð til þess að
Framhald á bls. 21
Uppdráttur af Leifsbúðum. Staersta tóftin (1) var ósýnileg þeg-
ar byrjað var aó grafa, en frú Ingstad fann hana. Hinsvegar
mótaði fyrir sumum smærri tóftum. Nr. 8 sýnir smiðjuna,
sem þeir dr. Kristján Eldjárn og Gísli Gestsson grófu upp. —
Beggja vegna við tópt nr. 4 fundust fornleifar við gröftinn í
sumar sem leið.