Morgunblaðið - 20.04.1967, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. APRÍL 1967.
— sagði fangavörður nazista við dr. Konrad Adenauer árið
1944 — Skömmu síðar hótst hinn raunverulegi valdaferill hans
Adenauer og kona hans, Gussi, i heimsokn i Brauweiler-fang-
elsinu, þar sem Adenauer sat á silfurbrúðkaupsdag þeirra.
Dr. Konrad Adenauer
urinn í vegi þeirra, er þeir
reyndu að fá prússneska þing-
ið leyst upp — sem hefði get-
að leitt til skjótari valdatöku
þeirra. Þeim var þvi vel ljóst,
hversu hættulegur andstæðing
ur hann var þeim og biðu ekki
boðanna. er þeir komust til
valda, að svipta hann öllum
embættum og áhrifum. Hans
biðu sömu örlög og margra
þýzkra talsmanna lýðræðis-
legra stjórnarhátta — hatur,
ofsóknir og fangelsi nazista.
Sex vikum eftir valdatöku
nazista, 13. marz 1933, tóku
stormsveitir þeirra sér stöðu
fyrir utan ráðhúsið í Köln,
þar sem Adenauer hafði aðset-
ur sem borgarstjóri. Af svöl-
um ráðhússins tilkynnti ein-
kennisklæddur foringi, að Kon-
rad Adenauer, borgarstjóri,
hefði verið sviptur embætti,
jafnframt því, sem hann las
upp margskonar kærur á hend
ur honum, m.a. fyrir landráð,
svik við Kölnarbúa og óstjórn
á borgarmálum. Var hann enn-
fremur borinn þeim sökum að
hafa valdið fjárhagslegu hruni
borgarinnar.
Adenauer var útlægur gerr
frá Köln og nágrenni og svipt-
ur öllum embættum. Honum
tókst að flýja til klaustursins
Maria Laach, þar sem fyrrum
skólafélagi hans var álbóti. Þar
leyndist hann um hríð en á
meðan var unnið I Berlín að
undirbúningi málsóknar á
hendur honum, undir forystu
Hermanns Görings. Ekki var
þó gengið nær honum en svo
— að undanteknum handtök-
um öðru hverju, m.a. eftir
Röhm-tilræðið 1934, að hann
fékk að halda þremiur fjórðu
hlutum borgarstjóralaunanna
og dveljast lengst af á heim-
Hi sínu Hinsvegar var honum
algerlega bannað að skipta sér
af stjórnmálum og fylgzt var
nákvæmlega með öll'um hans
ferðum.
Þennan tíma notaði Adenau-
er til að byggja sér hús í út-
jaðri Rhöndorf við Rín, ekki
langt frá Bonn. En þótt hann
hefði ekki afskipti af stjórn-
málum og svo virtist út á við
sem hann notaði allan sinn
tíma í húsið og garðrækt, var
heimili hans þrungið stjórn-
málaumræðum og áhuga. Heim
ilisfang hans, að Zennigsweg
8a, varð þekkt meðal lýðræð-
isvina og þangað komu skoð-
anabræður hans og vinir til
eldlheitra umræðna um hug-
myndir sínar um lýðræði og
framtíð Þýzkalands.
Fyrir heimsstyrjöldina hafði
Adenauer tilheyrt Miðflokkn-
um svonefna, en að styrjöld-
inni lokinni, árið 1945, varð
hann einn af stofnendum
Kristilega demókrataflokksins
— CDU. Hann varð leiðtogi
flokksins á brezka hernáms-
svæðinu og leiðtogi þingtflokks
ins í Nordrhein Westfalen.
Jafnframt gerðu Bretar hann á
ný borgarstjóra í Köln en viku
honum fljótlega aftur frá
vegna þess, að hann reyndist
þeim óþægur og lítt eftirgef-
anlegur um málefni borgarinn-
ar. Áríð 1947 varð hann leið-
togi flokksins í Þýzkalandi öllu
og fljótt gerðu forystumenn
Vesturveidanna sér ljóst, að
hann var einmitt sá maðurinn,
sem skynsamlegast var að
hafa samvinnu við, er ráðin
yrði framtíðarskipan Þýzka-
lands.
Adenauer ‘hafði mikil áhrif 1
svonefndu þingráði, sem sett
var á laggirnar árið 1948, með
það fyrir augum að setja hinu
nýja, þýzka ríki stjórnarskrá.
Hann vann ötullega að stofnun
lýðveldis og eftir að utanri'kis-
ráðherrafundurinn í París
194/7, hatði farið út um þúfur
og skipting Þýzkalands var
óumflýjanleg, lagði hann allt
kapp á að styrkja samstöðu
Vestur-Þýzkalands og Vesbur-
veldanna, í þeim tilgangi að
koma upp öflugum varnarvegg
gegn kommúnistum í austri.
Vestur-iþýzka sambandslýð-
veldið var síðan stofnað árið
1949 og á fyrsta samíbandsþing-
inu í Bonn fékk flokkur Kristi-
Adenauer asamt tveunur barnabarna sinna.
man“ Þýzkalands og nafn hans
er órjúfanlega tengt uppbygg-
ingu landsins eftir heimsstyrj-
öldina síðarL
★
Hann fæddist 5. janúar áirið
1876 í Köln. Þar óx hann upp
og stundaði háskólanám í lög
fræði og síðan framhaldsnám
í Freiburg, Múnchen og Bonn.
Ekki hafði hann neina sérhæfi-
leika til lögfræðistarfa en þetta
nám taldist þá heppilegur und-
irbúningur þeim, er vildu
framast á sviði stjórnmála.
Adenauer hafði snemma áhuga
á stjórnmálum, en lengi fram-
an af setti hann markið ekki
hærra en að verða forystu-
maður í fæðingarborg sinnl
Þar fékk hann sæti í borgar-
stjórn árið 1906 og ellefu ár-
um síðar, 1917, var hann kjör-
inn aðaliborgarstjóri. Gegndi
hann því embætti til ársins
1933, er nazistar komust til
valda í Þýzkalandi.
Stjórn Adenauers á borgar-
málum Kölnar þótti til hinnar
mestu fyrirmyndar. Hann
hafði í rauninni yfirumsjón
með öllum framkvæmdum í
borginni og gerði hana að mik-
illi og blómstrandi stórborg,
breytti m.a. háskólanum frá
grunni og stóð fyrir byggingu
nýrra hafnarmannvirkja,
íþróttavalla og sýningarsvæða.
Við hi un þýzka keisaradæm-
isins, árið 1918, var Adenauer
hlynntur stofnun óháðs lýð-
veldis í Rínarlöndum, sem yrði
þó innan þýzks sambandslýð-
veldis, en allar slíkar ráðagerð
ir fóru út um þúfur, þegar
Frakkar reyndu að kljúfa Rín-
arlöndin frá Þýzkalandi að
fullu og öllu.
Adenauer átti sæti á prúss-
neska þinginu frá 1917, var for
seti þess á árunum 1928—33
og gegndi áhrifamiklu hlut-
verki í prússneskum málum.
Hann beitti sér frá upphafi
gegn nazistum og var meðal
annars einn stærsti þröskuld-
• Það var 25. september ár-
ið 1944 — silfurbrúðkaupsdag-
ur hjónanna Gussi og Konrads
Adenauers og haldinn hátíð-
legur með heldur óskemmtileg
um hætti. Eiginmaðurinn stóð
frammi fyrir fangelsisstjóran-
um í Brauweiler-fangelsinu og
fylgdist með því rólegur og
æðrulaus, þegar munir hans
voru teknir frá honum, einn
af öðrum. Hálsbindið var
leyst og tekið frá honum —
sömuleiðis skóreimarnar, axla-
böndin og bréfhnífurinn.
Fangavörðurinn ýtti við hon-
um, uu leið og hann sagði
háðslega: „Hvað svo sem þú
tekur þér fyrir hendur, skaltu
ekki reyna að fremja sjálfs-
morð — það verður til þess
eins að koma mér í vandræði.
Minnztu þess, að þú ert orðinn
68 ára gamall og lífi þínu er
hvort sem er lokið. Þú átt enga
framtíð fyrir höndum'*.
Hefði þessi aldni, teinrétti
maður gripið til þess ráðs í
Brauweiler að stytta sér aldur,
með það í huga, að lífi hans
væri ,,hvort sem er lokið“, er
víst, að nafnið Konrad Aden-
auer skipaði ekki þann sess í
stjórnmálasögu 20. aldarinnar,
sem raunin er nú við andlát
hans 23 árum seinna. Hans
hefði að vísu verið minnzt sem
hins góða og dugmikla borg-
arstjóra í Köln, en nafn hans
byrjaði ekki að hljóma í eyrum
heimsins að ráðL fyrr en hann
var kominn á þann aldur, er
flestir eru hættir störfum og
teknir að dunda við áhugamál
sín eða orna sér við endur-
minningar sínar í notalegri
stofu í öryggi eftirlauna.
Átta mánuðum eftir að
fangavörðurinn lét ofangreind
orð falla, var Adenauer tek-
inn á ný við emlbætti borgar-
stjóra í Köln og hafin hraðferð
hans eftir braut alþjóðastjórn-
mála.
Adenauer heíur síðustu árin
verið kallaður „the grand old