Morgunblaðið - 22.04.1967, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. APRÍL 1967.
13
Frá setningu 17. Landsfundar Sj álfstæðisflokksins í Háskólabíói síðastliðið fimmtudagskvöld.
mála. í öllu þessu er það þekk-
ing og aftur þekking, sem á
þarf að halda til viðbótar því,
*em áður var.
Algjör bylting til bóta
Ég skal ekki fjölyrða um þau
umskipti, sem orðið hafa í efna-
hagsmálum íslendinga frá því,
eð viðreisnarstefnan var tekin
upp. Hvert, sem litið er, blasir
við algjör bylting til bóta í öllu
þjóðlífi og atvinnuháttum.
Þjóðarauður í raunverulegum
verðmætum hefur aukizt um 40
—50% á síðustu 7 árum, og at-
vinnutækin í eigu lándsmanna
hafa aukizt hlutfallslega enn
meira að verðmæti eða yfir
50% * Þessi stórkostlega aukning
þjóðarauðsins hefur einungis
að litlu leyti orðið til með að-
stoð lána erlendis frá, sem ein-
ungis hafa aukizt um fá hundr-
uð milljóna, þegar þjóðarauður
hefur vaxið um 13 þúsund millj.
króna.
Með þessu hefur verið unnið
mikið þrekvirki á skömmum
tima, og það hefur ekki verið
gert með því að ganga á hlut
launastéttanna eða bænda, en
kjör þeirra eru miðuð við kjör
Jæssara stétta. Samtímis því,
sem aukning þjóðartekna nam
um þriðjungi á mann hafa ráð-
•töfunartekjur kvæntra verka-,
•jó- og iðnaðarmanna með börn
á framfæri, vaxið að meðaltali
upp undir helming eða 47%.
Um það verður ekki deilt, að
þctta er mesta framfaratimabil,
iem nokkurn tíma hefur orðið í
eögu landsins. Engu að síður
gerum við Sjálfstæðismenn okk-
ur grein fyrir því, að atvinnulíf
íslendinga er of fábreytt, stoðir
•tvinnuveganna færri og veik-
byggðari en skyldi. Um 90% út-
flutningsins eru sjávarafurðir en
eldanna reynsla hefur kennt
þjóðinni, að svipull er sjávarafli.
Aflinn er svipull en veðrið er
ekki síður sveiflum háð.
Stórvirkjun og stóriðja
Af þessum sökum beittum við
okkur fyrir því á árinu 1966 að
ékveðið var að hefja virkjun á
Þjórsá við Búrfell. Þetta gerð-
um við á meðan verðlag var enn
hækkandi á helztu útflutningsaf-
urðum okkar og við höfðum
ekki reynt gæftaleysi S'íðustu
mánaða. Við þekktum okkar ást-
kæra land og eðli atvinnuvega
þess og vissum, að of seint er
eð hefjast handa um að byrgja
brunninn, þegar barnið er dott-
Ið ofan í. Við réðumst í s.tærstu
rafmagnsvirkjun, sem íslending-
•r enn hafa ráðizt í, svo stóra,
•ð hún hefði orðið okkur fjötur
um fót, ef við hefðum ekki sam-
tímis getað gert sölusamning um
þann hluta aflsins, sem við þurf-
um sjálfir ekki í fyrstu á að
halda. Og raunar er of milt að
orði kveðið með því að segja, að
■li'kt hefði orðið okkur fjötur
um fót, því að ógerlegt mundi
hafa reynzt í skjótri svipan að
•fla nauðsynlegs lánsfjár, ef
elík samningsgerð hefði ekki
Jafnframt átti sér stað. Þess
vegna var gerður samningur
við svissneska álfélagið um, að
það fengi heimild til að reisa ál-
bræðslú við Straumsvík hér
fyrir sunnan Hafnarfjörð. Um
þessi mál stóðu harðar deilur
fyrir ári, og mun nú þegar —
og hvað þá síðar — mörgum
þykja ótrúlegt, að slíkt skuli í
raun og veru hafa getað að
höndum borið.
Við létum ögranir andstæðinga
okkar ekki trufla okkur í því,
*em við vissum að var rétt, enda
eru þeir nú þegar farnir að
reyna að skjóta sér undan þeirri
skömm, sem hlýtur að skella á
þeim vegna afturhaldsstefnu
þeirra þá, með því að skamma
okkur fyrir að hafa ekki ráðizt
f stórvirkjun fyrr. Með slíkum
málflutningi þessara manna er
bitið höfuðið af skömminni.
Þrástagast er á því, að það lýsi
vantrausti eða vantrú á landinu,
að gerður skuli hafa verið samn-
ingur við erlenda aðila um að
ráðast í og reka stórfyrirtæki,
stærra én svo, að við höfum
sjáTfir holmagn til. Á sínum
tíma vom samskonar deilur um
■ímalagningu til landsins. En
hverjum kemur nú annað til hug
ar en að hún hafi orðið til ó-
metanlegrar þjóðargæfu? Næstu
nágrannar og bezta frændþjóð
okkar, Norðmenn, hafa æ ofan í
æ gert hliðstæða samninga og
eins og verkalýðsforinginn, fyrr-
verandi forsætisráðherra, Einar
Gerhardsen, segir, þá er það að
minnsta kosti víst, að norskur
verkalýður, sem þúsundum sam-
an hefur haft atvinnu við þessi
fyrirtæki, vill ekki missa þau og
telur þau ekki hafa orðið sér til
ógæfu. Hitt er sanni nær, að það
lýsir bæði vantrú og vantrausti
á þjóðina að halda, að íslend-
ingar geti ekki sér að skað-
lausu gert samskonar samninga
við aðrar þjóðir og allir aðrir
gera. Þeir, sem svo hugsa, gera
sjálfa sig þar með að mun minni
mönnum, en þeir voru af guði
gerðir.
Alvarlegt verðfall
Hinir síðustu mánuðir hafa
enn einu sinni sannað okkur, að
hvað sem líður fiskinum í sjón-
um — og fullkominn efi er um,
hversu lengi hann muni endast
í sama mæli og undanfarin ár —
þá getur gæftaleysi mjög spillt
veiðum á þeim tíma, þegar helzt
er aflavon, Ennþá alvarlegra er
þó hið mikla verðfall, sem orðið
hafur á útflutningsvörum okkar.
Á síldarmjöli og síldarlýsi hafa
orðið ótrúlegar verðsveiflur á
síðasta ári og réði gífurlegt afla-
magn mestu um, að ekki sköp-
uðust stórvandræði af. Þau
blöstu hins vegar við í hraðfrysti
iðnaðinum, sem á bæði við að
etja mikið verðfall og ónóga
efnivöru.
Við verðlækkanir fáum við lítt
eða ekki ráðið. Me» aSild aS Frí-
verzlunarbandalagi Evrópu er þó
hægt aS milda afleiSingar verS-
lækkananna aS nokkru og
hrekkur slíkt aS vísu óneitan-
lega skammt, þegar um jafnmikl
ar verðlækkanir er aS ræSa og
að þessu sinni. Svipuðu máli
gegnir um stofnun verðjöfnun-
arsjóðs, eins og vísir að var nú
búinn til með Iagasetningu fyr-
ir skemmstu. Verður að ætla, að
nú sé ríkari skilningur fyrir
nauðsyn slíkrar sjóðssbofnunar
en áður, þó að andmæli hafi
raunar komið úr ólíklegustu
áttum. Til þess að firra vand-
ræðum, þá hefir ríkisstjórnin
beitt sér fyrir auknum bótum
bæði til verðhækkana á bolfiski
til bátanna og til hraðfrystihús-
anna. Því ber ekki að neita, að
slíkar bætur eru neyðarúrræði,
en þegar jafn stórfellt verðfall
og raun ber vitni verður á full-
um 2/3 útflutnings, þá er óneit-
anlega um neyðarástand að ræða
sem víða mundi talið horfa til
öngþveitis. Jafnvel andstæðing-
ar okkar hafa og ekki treyst sér
til þess að greiða atkvæði á
móti þessum ráðstöfunum eða
verðstöðvuninni, sem þeim var
samfara og raunar var forsenda
Iþess, að fram úr vandanum yrði
ráðið. Þeir láta sér flestir nægja
að nöldra, en hafa sjálfir engin
frambærileg úrræði. Fæstir
þeirra höfðu þó dug í sér til að
greiða atkvæði með úrræðum
ríkisstjórnarinnar. En skylt er að
hafa í huga, að verðstöðvunin
byggist á raunverulegu og þó
óformlegu samkomulagi við
verkalýðshreyfinguna og samtök
vinnuveitenda. Sj'álfsagt er að
meta og þakka þá þjóðhollustu,
sem í þessu lýsir sér, og þarf
ekki að efa, að sumir þeir fbr-
ystumenn, sem hér eiga hlut að,
hafi orðið fyrir aðkasti skamm-
sýnna æsingamanna í eigin liði
en ekki látið það á sig fá. í bili
virðist órói í þessum efnum fara
vaxandi en of snemmt er að
segja hver áhrif hann kann að
hafa.
Hægari vöxtur verðbólgu v
en áður
Aðaluppistaða í nöldri and-
stæðinganna er sú, að verðbólg-
an innanlands sé ríkisstjórninni
að kenna og verðbólgan valdi
þeim vandræðum, sem atvinnu-
vegirnir nú séu í. Sízt skal ég
gera lítið úr skaðsemi verðbólg-
unnar, en um hana er nú búið
að þvarga í rúman aldarfjórðung;
hver hefur kennt hinum, en eng-
inn fundið neina frambúðar-
lausn. f sjálfu sér skiptir það
ekki öllu máli, hvort verðbólga
hefur vaxið eitthvað minna eða
meira á titteknum tímabilum, Þ«
að staðreynd sé, að hún hafi vax
ið hægar á viðreisnartímabilinu
en næsta tímabili áður. Aðal-
atriðið er, að verðbólgan er fyr-
irbæri, sem við höfum átt við að
búa ailt frá því, að atvinnuleysi
lauk á árinu 1940, það er að
segja, eftir að brezka hernáms-
vinnan hófst hér. Allir flokkar
hafa fyrr eða síðar glímt við
þetta vandamál og leitað mis-
munandi samstarfs til að ráða
bug á því, en það hefur aldrei
tekizt. Jafnframt er rétt að hafa
í huga, að einmitt þessi ár, sið-
asti aldarfjórðungur, hafa verið
mestu hagsældartímar, sem þjóð
okkar hefur notið, þó að aldrei
hafi henni vegnað betur en ein-
mitt síðasta þriðjung tímabilsins,
það er að segja, eftir að viðreisn
arstjórnin tók við.
Verðbólgan hefur því ekki
megnað að eyða velsæld þjóð-
arinnar eða grafa undan hinni
stórkostlegu uppbyggingu, sem
hér hefur átt sér stað. Að gamla
fólkinu, sem hættast er við að
verði fyrir barðinu á verðbólg-
unni, hefur aldrei verið betur
búið en hin allra síðustu ár. Um
það verður heldur ekki deilt, að
ólíkt þolanlegra er að hafa verð-
bólgu en atvinnuleysi, eins og
þjáði íslendinga á tímabilinu frá
1930 til 1940. Fast verðgildi pen-
inga er mikils virði, en sú gæfa
að geta unnið fyrir sér og sín-
um er enn meira virði.
Vitanlega hefur verðbólgan
skapað ýmis konar vanda og
skapar enn, og hún getur orðið
okkur enn skeinuhættari áður
en lýkur. En ekki tjáir ætíð að
standa í sömu sporum heldur
gera sér betur grein fyrir en áð-
ur í hverju vandinn er raun-
verulega fólginn.
Orsakir hins háa verðlags
Aif hverju er hærra verðlag
'hér en víðast hvar í nálægum
löndum?
Fyrsta ástæSan má segja, aS
sé sú, að það kostar meira að
halda uppi sérstöku sjálfstæðu
ríki á hvern mann í litlu landi
en stórn, fámennn en f jölmennu.
Þá gefa atvinnuvegir bér svo
misjafnan arð, að ef þjóðfélagið
á ekki að sporðreisast, þá verður
að gera róttækar ráðstafanir til
að flytja fé á milli þeirra. Menn
fást ekki á litla báta til þorsk-
veiða, ef óhæfilega mikill mun-
ur er á tekjum þeirra og hinna,
sem stunda síldveiðar á hinum
nýju glæsilegu síldveiðiskipum.
Menn fást ekki til að stunda
landbúnað, nema þvi aðeins, að
þeir hafi sambærilegar tekjur á
við aðrar hliðstæðar stéttir þjóð-
félagsins, enda hefur það jafn-
rétti verið lögboðið áratugum
saman með alira samþykki, þó
að það væri fyrst fyrir forgöngu
Ingólfs Jónssonar sem jafnréttið
varð raunhæft. Ýmis iðnaðar-
vara verður ekki framleidd í
Iandinu nema því aðeins, að
hún ajóti tollverndar sem gerir
erlendan innflutning mun dýrari
en hann ella þyrfti að vera.
Örðugleikar sumra greina
sjávarútvegsins eru sem sagt
ekki sízt því að kenna, að þær
eru mun arðminni en aðrar og
þá einkum síldveiðarnar. Ofan á
verðlækkun, gæftaleysi og minni
fiskigengd bætist ágreiningur
um hver veiðarfæri géu hág-
kvæmust og hvort núgild-
andi takmarkanir á notkun
vissra veiðarfæra og þá einkum
botnvörpu eigi lengur við. Um
þetta rekast mjög á hagsmunir
manna — raunverulegir eða í-
myndaðir — og sýnast skoðanir
flestra mótast af þeim. f þessum
efnum er eðlilegast, að visinda-
leg þekking verði látin skerx úr
og er það rannar óhjákvæmilegt
þegar til lengdar lætur, enda
hljóta visindamennirnir að taka
í dómum sínuni réttmætt tillit til
reynslu kunnugustu manna. Án
notkunar aflamestu veiðarfæra,
sem þó geri ekki óeðlilegan skaða
á fiskistofninum, er efnt til efni-
vöruskorts meðal annars hjá
hraðfrystihúsum, og rekstur
þeirra þar með að sama skapi
torveldaður. Raunsætt mat á 511-
um þessum aðstæðum er for-
senda arðgæfs sjávarútvegs.
Flestir telja, — að minnsta
kosti í orði kveðnu — nauðsyn
á öflun nýrra togara og segjast
fagna því að ríkisstjórnin hygg-
ist beita sér fyrir útvegun nokk-
urra nýtízku togara til landsins
— og eru þó ekki allir sammála
um hversu áframhaldandi út-
gerð þeirra frá fslandi sé æski-
leg.En víst er, að ef ekki fæst
rýmkað um veiðiheimildir ís-
lenzkra togara á heimamiðum, ,
ekki fækkað skipshöfn miðað við
það, sem hjá öðrum þjóðum
tíðkast, né lækkaður tollur á í»-
fisksölum erlendis, þá verður
áfram erfitt fyrir togaraútgerð
frá íslandi að ölium jafnaði, þó
að nýtizkuleg skip verði keypt
til landsins.
Á meðan svo mikill munur að-
stöðu helst sem verið hefur, þá
hefur margháttuð fyrirgreiðsla af
hálfu ríkisvaldsins til hinna ver
. settu atvinnugreina ekki megnað
að vega upp á móti þeim hag,
sem menn hafa talið sig hafa af
þátttöku í síldveiðum. Enda hef-
ur orðið geysimikil aukning" á
síldveiðiflotanum og stöðvum til
vinnslu úr honum, og hefði þetta
ekki orðið nema með ýmislegri
aðstoð eða fyrirgreiðslu ríkisins.
Með þessu hefur þjóðinni verið
aflað stórkostlegra tekna, sem
varið hefur verið til margvíslegra
nota, þar á meðal til aðstoðar
þeim atvinnugreinum, sem hall-
ari fæti hafa staðið í samkeppni.
Ef við hirtum um það eitt aS
beina allri starfsorkunni að þeirri
atvinnugrein, sem þá og þá gefur
mestan arð mundi íslenzka þjóð-
in breytast í rótlausan verbúða-
lýð, sem flakkaði á milli eftir
því hvar helzt væri aflavon. Við
megum sízt af öllu við því að
nýta ekki hina mestu auðlegð,
sem að ber eins og hina miklu
síldveiði síðustu ára, en ef við
viljum halda uppi sérstöku sjálf-
stæðu þjóðfélagi og engum ís-
lending kemur annað til hugar,
þá verðum við að jafna metin til
þess að það sé hægt. Þetta skap-
ar hátt verðlag og gerir erfitt um
samkeppni við erlenda vöru bæði
innanlands og á erlendum mörk-
uðum, einkum þegar verðlag þar
fer lækkandi eins og undanfarið
hefur verið á helztu útflutnings-
vörum okkar. Fram úr þessum
vanda verðum við að ráða og
höfum ætíð ráðið hingað til með
einum eða öðrum hætti. en það
er auðveldara að ráða við vand-
ann, ef menn gera sér grein
fyrir orsakasamhenginu.
Sameiginle? þjóðarvandamál
Engri þjóð, sem nýtir allan
'sinn vinnukraft og hefur ekki
verulegt atvinnuleysi, hefur tek-
izt að forðast verðbólgu. Sá sami
vandi er okkur á höndum, en
hann verður hér mun meiri en
annars staðar vegna þeirra á-
stæðna sem ég hefi nú talið. Hér
er um sameiginlegt þjóðarvanda-
mál að ræða, vandamál, sem leið-
ir af eðli þjóðfélags okkar og
lands en er ekki sök lélegra
stjórnenda, hvorki þeirra, sem
hafa verið hin síðustu ár, né
allra hinna, sem verið hafa við
völd síðasta aldarfjórðung. Bæði
okkur og okkar fyrirrennurum
má margt til foráttu finna. Engir
erum við gallalausir, en engir
hafa þó gefizt upp fyrir þessum
vanda nema vinstri stjórnin 1958.
Fram úr þessum viðfangsefnum
verður ekki skjótlega ráðið. Þes»
vegna er það út í hött, þegar
sumir tala um það, að við ættum
aS lækna verðbólguna með mynd
un þjóðstjórnar. Hér er um að
ræða vanda, sem að nokkru hlýt-
ur ætíð að fylgja þjóðfélagi okk-
ar og að öðru leyti verður ekki
ráðið við nema á mjög löngum
tíma. Annað mál er, að ríkis-
stjórn, hver sem hún er, hlýtur
að leggja höfuðáherzlu á stöðugt
samstarf við stéttasamtökin um
að hindra hættulegar verðhækk-
anir og halda kaupgjaldi og verð-
lagi í samræmi við breytilegan
efnahag og afkomu þjóðarinnar.
En til þess að svo megi verða,
þá er óhjákvæmilegt, að rétt sé
haft við og það blasi við öllum.
Verkalýðurinn hlýtur t. d. að
krefjast þess, að hann fái sinn
skerf, þegar vel gengur, og vax-
andi eftir því, sem þióðin í heild
verður efnaðri og hefur betur
ráð á að gera vel við alla.
Núverandi ríkisstiórn hefur náð
betra samkomulagi viff stéttasam-
tökin, einnig þau. þar sem and-
stæffingarnir ráða, en nokkur
önnur. Meff þessu hefur tekizt
aff friffa bjófffélagiff mun betur
en lensri áffur og er mikiff vinn-
andi tU. aff sá friður lialdist.
Stjórnarsamstarfiff
Ef lrtið er á málefnastöðuna
virðist hún svo sterk, að stjórn-