Morgunblaðið - 22.04.1967, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. APRÍL 1»67.
17
Umhleypingar í grískum stjórnmálum
Sœgt undan og ofnii of viðskiptum ghsku konuugs-
fjölskyldunnnr við stjóraniála-
menn í Grikklandi fyrr og síðar
ÞAÐ er ekkert einsdæmi að
gríska konungsættin eigi í úti-
stöðum við stjórnmálaleiðtogana.
Hafa þessar deilur staðið alltaf
'öðru hverju frá því Konstantín
I., afi núverandi konungs, tók við
Yöldum árið 1913.
' Faðir Konstantíns I. var Vii-
hjálmur prins af Danmörku, sem
kjörinn var konungur Grikklands
árið 1863, þá 17 ára að aldri. Við
valdatökuna tók hann sér nafnið
Georg I, konungur Grikklands.
Var hann við völd í hálfa öld,
eða þar til hann var myrtur í
Salonika 18. marz 1913.
Eftir morðið á Georg I. tók
elzti sonur hans, Konstantín, við.
Át'ti hann lengi í deilum við
Eleftherios Venizelos, þáverandi
forsætisráðherra, aðallega um
.það hvont Grikkland skyldi ger-
úst bandamaður Vesturveldanna
1 heimsstyrjöldinni fyrrL Vildi
Venizelos að Grikkir gerðust að-
ilar að styrjöldinni, en Konstan't-
ín vildi hlutleysi. Venizelos bar
isigur af hólmi í deilunni, og var
Konstantín neyddur til að segja
af sér í júní 1917. Fór hann þá
af landi burt, en sonur hans, Al-
exander, tók við konungs-
émtoætti. Sat hann ekki lengi að
Völdum, því hann lézt árið 1920.
Kom þá Konstantín I. aiftur heim
til Grikklands og settiist að völd-
um, en sagði af sér 1922 eftir
ttiiklar hrakfarir Grikkja í styrj-
öldinni við Tyrki. Nú tók annar
sonur Konstantíns, Georg II. við
og sat að völdum í eitt ár. Þá
kom enn til átaba konungs og
stjórnmálamanna, og að þeim
loknum var stofnað lýðveldi í
Grikklandi. Var Georg konungur
Vinsamlegast beðinn að hverfa
úr landi, og gerði hann það í
öesember 1923. Ekki reyndist
'lýðveldið heppilegra stjórnarfyr-
irkomulag en konungsstjórnin,
og í janúar 1926 tók Pangalos
hershöfðingi sér einræðisvöld í
landinu. Hélt hann völdum í sjö
ttiánuði, en var þá steypt eftir
byltingu hersinis. Var þá efnt til
kosninga og rak hver stjórnin
aðra á næstu árum, unz stjórnar-
bylting var gerð í Grikklandi 1
marz 1935. Tilgangur byltingar-
innar var að koma Venizelos
fyrrum forsætisráðherra að völd-
um á ný, en byltingin mistókst
Og varð aðeins til þess að koma
aftur á konungsstjórn. Tók Ge-
Org II. við völdum á ný í nóv-
émber 1935 að lokinni þjóðar-
otkvæðagreiðslu þar sem ákveð-
ið var að taka upp að nýju þing-
bundna konungsstjórn.
1 Á ým'su gekk 1 þessari seinni
istjórnartíð Georgs II., en honum
tókst að halda velli þar til >jóð-
Yerjar og ífalir lögðu undir sig
Grikkland 1940, nokkrum mán-
ttðum eftir að Konstantín, nú-
Verandi konungur fæddist. Flutt-
ist gríska konungsfjölskyldan þá
til Krítar, þar gem hún bjó í
útlegð þar til að styrjöldinni lok-
inni.
Árið 1944 sagði Georg II. form-
lega af sér, en við þjóðarat-
kvæðagreiðslu tveimur árum
Sseinna var hann á ný konungur
Grikklands.
Georg II. lézt ! apríl 1947, og
tók þá Páll bróðir hans, faðir
Konstantíns núverandi konungs,
Yið völdum. Sat hann við völd til
dauðadags. 6. marz 1964, þótt oft
Væri veitzt að honum og konu
hans, Friðriku drottningu. Þegar
Páll tók við völdum ríkti í raun-
inni hernaðarástand í landinu.
Bandaríkjamenn höfðu þá ný-
lega yfirtekið varnir landsins af
Bretum, en kommúnistar höfðu
Istór landsvæði á sínu valdi.
Héldu kommúnistar uppi skæru-
hernaði í mörgum héruðum
Grikklands, og miðaði vel áfram.
Stóð þessi bylting kommúnista
allt til 16. október 1949 er út-
varpsstöð þeirra tilkynnti að á-
tökum væri lokið.
Hófst þá uppbyggingartímabil
í Grikklandi undir handleiðslu
Bandaríkjanna, sem veittu mikið
fé til endurreisnarinnar. En það
háði framkvæmdiun hve stjórn-
arskipti voru tíð. Efnt var til
kosninga í marz 1950 og síðar
mynduð samsteypustjórn. Marg-
ar breytingar voru gerðar á
þeirri stjórn áður en hún lét af
völdum í september 1951. Næsta
stjórn var í rúmt ár við völd,
en þá var enn efnt til kosninga.
Að þessu sinni giltu reglur um
kjördæmaskipan, og hlaut nýtt
flokkasamband, Ethniki Syna-
germos, 239 af 300 þingsætum.
Forsætisráðherra varð Alexandr-
os Papagos fyrrum marskálkur
sem stjórnað hafði baráttu gríska
hersins gegn ítölum árið 1940. og
gegn kommúnistum 1949.
málum yfirleitt, en NTB-frétta-
stofan hefur það eftir heimildar-
mönnum sínum í Aþenu að
ekki hafi vinsældir Konstantíns
minnkað fyrir bragðið nema síð-
ur sé. Segir fréttastofan konung
hylltan ákaflega hvar sem hann
sýni sig og þó miklu mest á
ferðalögum um landið með önnu
Maríu drottningu.
Stjórnmálamenn í Grikklandi
eru yfirleitt sagðir andsnúnir af-
skiptum konungs af þeim og
þeirra störfum en enginn þó eins
og George Papandreou, hinn
aldni stjórnmálaskörungur og
fyrrum forsætisráðherra, sem ný-
verið bar Konstantín þeim sök-
um að hann hegðaði sér engan
Veginn svo sem sæmdi sönnum
konungi heldur hefði hann á sér
allan hátt stjórnmálaleiðtoga.
„Hver stjórnar Grikklandi —
konungurinn eða þjóðin? spurði
Papandreou.
Langur stjórnmálaferill
Síðan Pál konung leið hefur
saman legið embættisferill son-
ar hans og Papandreous, því er
andi. Það varð þeim loks til
fullra vinslita sumarið 1965 að
Papandreou reyndi allt hvað
hann mátti að ná yfirráðum yfir
varnarmálaráðuneytinu til þess
að því er talið var að halda
hlífiskildi yfir Andrési syni sín-
um sem þá hafði verið sakaður
um aðild að Aspida-málinu svo-
kallaða og koma í veg fyrir að
rannsókn hæfist í málinu.
I
Aspida-málið
Aspida-málið svokallaða á ræt-
ur sínar að rekja til meints sam-
særis nokkurra liðsforingja í
gríska hernum, sem sagt var
miða að því að steypa Konstant-
ín konungi, afnema konungs-
stjórn í Grikklandi og koma þar
á í staðinn stjórn verðleikamestu
manns (meritokrati). Einnig áttu
samsærismenn að hafa viljað fá
Grikkland laust úr Atlantshafs-
bandalaginu og ekki láta það
gjalda neinu bandalagi öðru holl-
ustu að heldur. Samsærið var
sagt dulið að baki samtaka liðs-
foringjanna sem heitin voru
„Aspida" eða „skjöldur".
Upp komst um Aspida-samtök
in snemma árs 1965 og urðu
fréttir af þeim og samsærinu til
Gríska konungsfjölskyldan kemur í leikhús Heródesar Attíkusar í Aþenu. Konstantín kon-
ungur er fyrir miðju, Anna María gengur á undan honum og Friðrika ekkjudrottning sézt
lengst til hægri á myndinni.
Papagos lézt 4. október 1955,
og myndaði þá Konstantinos
Karamanlis, sem verið hafði ráð-
herra í stjórn Papagos, nýja rík-
isstjórn. Skipaði hann embætti
forsætisráðherra þar til í júní ár-
ið 1963, er hann sagði af sér í
mótmælaskyni vegna fyrirhug-
aðrar opinberrar heimsóknar
Páls konungs til Bretlands. Fól
Páll konungur þá Pipineli, við-
skiptamálaráðh. fráfarandi stjórn
ar, að mynda nýja ríkisstjórn
fram yfir næstu kosningar, sem
efnt var til 3. nóvemtoer 1963. Að
•þeim kosningum loknum hlaut
miðflokkasamband Papandreous
flest atkvæði, en ekki hreinan
meirihluta á þingi. Var sú stjórn
skammlíf, því Papandreou sagði
af sér á aðfangadag jóla 1963.
Var þá mynduð utanþingsstjórn
þar til nýjar kosningar fóru fram
í febrúar 1964. Vann þá Mið-
flokkasambandið glæsilegan sig-
ur, sem varð til þess að
Papandreou myndaði nýja rikis-
stjórn 19. febrúar, rúmum hálf-
um mánuði áður en Páll konung-
ur lézt.
★
Konstantín konungur hefur
tekið mjög virkan þátt í stjórn-
málum lands síns allt síðan hann
tók við völdum að föður sínum
látnum fyrir þremur árum. þá
yngstur konunga í Evrópu, að-
eins 23 ára gamall og nýtrúlof-
aður önnu Maríu, yngstu dóttur
Danakonungs. Eru menn á ýmsu
máli um þau stjórnmálaafskipti
hans og reyndar um afskipti
konungsfjölskyldunnar af stjórn-
Konstantín tók við konungstign
6. marz 1964 var Papandreou ný-
tekinn við embætti forsætisráð-
herra eins og áður sagði.
Papandreou átti er Konstantín
konungur komst til valda að baki
langan og glæstan stjórnmálafer-
il og naut mikillar lýðhylli af
löndum sínum. Hann var mælsku
ttiaður mikill og hafði gott lag
á að fá menn á sitt band.
Miðflokkasambandið sem Pap-
andreou leiddi til valda samein-
áði innan sinna vébanda ólík við-
horf og sundurleita hagsmuna-
hópa allt frá arftökum frjáls-
lyndishefðar Venezilosar hins
krítverska lengst til hægri og til
flokksbrots vinstrimanna sem dró
tE sín töluvert atkvæðamagn
af kommúnistum. Papandreou
reyndi að fara bil beggja og
ánetjast hvorki um of hægri-
ttiönnum né vinstrisinnum og
hafði lengst af þann hátt á
áð hafa ekki tiltakanlega
mikil samráð við flokksmenn
sína um stjórnaraðgerðir. Mælt-
ist þetta að sjálfsögðu misjafn-
lega fyrir og mörgum var það
einnig mikill þyrnir 1 augum er
Papandreou fékk til son sinn
'Andres sem áður hafði verið
prófessor í hagfræði við háskóla
í KalifOTníu að gegna embætti
ráðherra í stjórn sinni.
Framan af stjórnartíð Konst-
ántíns fór hið bezta á með honum
og Papandreou og var forsætis-
ráðherrann sagður tíður gestur í
konungshöllinni, en er á leið og
gagnrýni jókst á Papandreou fór
vinskapur þeirra konungs þverr-
þess að Andrés, sonur Georgs
Papandreous, sagði sig úr stjórn-
inni vegna ásakana um aðild
hans að samtökunum. Ákæru-
valdið bað síðan þjóðþingið af-
nema þinghelgi Andrésar, sem
sumir töldu jafnvel einn helzta
forsprakka Aspida-samtakanna,
svo hægt yrði að sækja hann til
saka en þinghefnd réði frá því
og varð af öllu þessu mikið
vandræðaástand í grískum stjóm
málum, sem ekki máttu þá við
ttiiklu.
Réttur var settur í Aspida-mál-
inu í nóvemtoer í fyrra. Komu
þá fyrir réttinn 28 liðsforingjar
ttg áttu allir yfir höfði sér dauða-
Öóm sannaðist á þá sekt, því all-
ír voru þeir ákærðir fyrir land-
Váð. Stóðu málaferlin mánuðum
teaman og vitnaleiðslur skiptu
hundruðum. Margt þekktra
ttianna bar vitni í málinu og var
þar á meðal George Grivas, Ieið
togi Kýpur-Grikkja. Dómar voru
'svo loks upp kveðnir 16. marz sL
tog hlutu 15 hinna ákærðu fang
telsisdóma, frá fjórum árum og
ttpp í átján og voru sviptir öll-
ttm borgaralegum réttindum. —
Þeir þrettán sem eftir voru
Voru svo allir sýknaðir.
Deilur harðna.
í júlímánuði hörðnuðu mjög
Öeilur sem upp höfðu komið með
Konstantín konungi og Pap-
andreou vegna tillögu Pap-
andreous um „hreinsanir" I
'gríska hernum. Var Garoufalias
Varnarmálaráðherra því andvíg-
ttr að nokkuð yrði gert í málinu
bg sagður vita konung sér sam-
mála. Var hann sakaður um að
halda hlífiskildi yfir ýmsum
hægrisinna foringjum innan hers
ins. Papandreou fór þess á leit
Við Garoufalias að hann segði af
'sér þar sem svo mikill ágrein-
ingur væri með þeim að varnar-
málaráðherrann gæti ekki verið
í stjórninni en Garoufalias neit-
'aði. 14. júlí var Garoufalias rek-
inn úr Miðflokkasamabndinu að
tilhlutan Papandreous fyrir að
óhlýðnast tilmælum forsætisráð-
herra síns og hótaði Papandreou
því þá að hann skyldi segja af
'sér ef Garoufalias léti ekki segj-
'ast.
Fimmtánda júlí bárust svo þau
tíðindi um heimsbyggðina að
Konstantin hefði gripið fram
fyrir hendur forsætisráðherra
teíns, vikið honum frá fyrirvara-
laust og án þess að láta svo lítið
að tilkynna honum það sjálfum,
en skipað nýja ríkisstjórn sam-
Btundis að heita mátti. Sór stjórn
Athanasiadis-Novas embættiseið
'sinn klukkustundu eftir að kon-
ttngur neitaði að undirrita fyrir-
tekipun þá er Papandreou lagði
fyrir hann um brottrekstur Gar-
óufaliasar. Meðan það gerðist sat
Papandreou fund með nokkrum
meðráðherrum sínum og þing-
mönnum Miðflokkasambandsins.
'sem Athanasiadis-Novas var
flokksmaður í.
Kom fregnin um stjórnarskipt-
in flatt upp á fundarmenn svo
sem nærri má geta. Papandreou
stökk á fætur úr sæti sínu og
hrópaði: „Ég sagðist ætla að
segja af mér á morgun, á morg-
un“ en aðrir fundarmenn tóku
undir og hrópuðu: „Þeir geta
þetta ekki, þetta er bylting".
Eftir brottvikningu Papandreo-
us upphófust miklar róstur f
Grikklandi og var stjórnmála-
ástand verra en verið hafði
ttokkru sinni síðan þar geisaði
borgarastyrjöldin eftir heims-
Btyrjöldina síðari, nær dag-
legar götuóeirðir, kröfugöngur
og fjöldafundir þar sem lýst var
tetuðningi við Papandreou og and-
úð gegn konungi og hinni ný-
mynduðu stjórn. Fóru stúdentar
m. a. mótmælagöngu samdægurs
Og hrópuðu: „Við viljum Pap-
andreou" og „Niður með svikar-
ann Athanasiadis-Novas“. Gekk
tevo til í landinu fram í sept-
tembermánuð að ekki linnti ó-
teirðum og mótmælum gegn
tetjórnarvöldunum en hver stjórn
málamaðurinn tók við af öðrum
að reyna að mynda stjórn er nyti
trausts meirihluta þingsins.
Meðal þeirra er reyndu
stjórnarmyndun þetta tímabil
voru Athanasiadis-Novas, sem
hélt velli í þrjár vikur en sagði
af sér 5. ágúst er stjórn hans
fékk ekki traustsyfirlýsingu
þin^sins. Hötfðu þá gengið á
undan sögulegir þingfundir og
miklar róstur fyrir utan þinghús
ið þar sem stuðningsmenn Pap-
andreous héldu fast fram mál-
stað hans. Hafði Papandreou
tekið það lotforð af 143 þing-
mönnum Miðflokkasambandsing
(af 171) að þeir myndu fella
stjórn Novasar er til atkvæða-
greiðslu kæmi um traustsyfir-
lýsingu henni til handa. Sá
þingfundur var haldinn 30. júll
og kom þá hvorki til þings Pap-
andreou né neinn manna
hans 143 og heldur ekki 22 þing
menn EDA-flokksins (Sam-
bands lýðræðislegra vinstri-
manna), sem líka voru
andvígir stjórn Novasar.
Lýsti þá Kanellopoulos, leiðtogi
Róttæka þjóðaflokksins yfir
andúð sinni á þessu tiltæki og
gekk af fundi með flokksmönn
um sínum. Þá sátu eftir 47 þing
menn og þótti þingforseta það
heldur lítið og sleit ftindi við
svo búið, og lýsti stjórnina
fallna. Novas mótmælti því og
sagði þingtforseta hafa misbeitt
valdi sínu. Þingfundur hófst
Framhald á bls. 24