Morgunblaðið - 11.05.1967, Blaðsíða 15

Morgunblaðið - 11.05.1967, Blaðsíða 15
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. MAÍ 1967. 15 Agústa Björnsdóttir: Snæfellsjökull „Þeir sjá þá fjall eitt mikit ok lukt allt ofan með jöklum. Þat kölluðu þeir Snjófell en nesit kölluðu þeir Snjófellsnes“, segir í Bárðar sögu Snæfellsáss, trölla- og landvættasögu, sem talin er vera rituð á fyrri hluta 14. aldar. Þá greinir frá því, að Bárður Dumbsson, er meira var trölla- ættar en manna, gerði sér bæ stóran, nefndi að Laugarbrekku og bjó þar um sinn. En þá Bárð- ur var mæddur orðinn af hörm- um stórum, „hvarf hann í burtu með allt búferli sitt, ok þykkir mönnum, sem hann mun í jökl- ana horfit hafa ok var því lengt nafn hans ok kallaður Bárður Snjófellsáss, því þeir trúðu á hann nálega þar um nesit ok höfðu hann fyrir heitguð sinn. Varð hann ok mörgum in mesta bjargvættur". Síðan runnu ald- imar hver af annarri og „þeir um nesit“ voru staðfastir í sinni Bárðar-trú og vöruðust í lengstu lög að raska ró ássins, sem í Jöklinum bjó, en hann launaði með því að leysa vanda hvers þess, er á hann hét sér til full- tingis. Lítið dæmi þar uppá er þófaraþulan alkunna: Bárður minn á Jökli leggstu á þófið mitt. Ég skal gefa þér lóna og íleppana í skóna, vettling á klóna þegar ég kann að prjóna. Naglabrot í bátinn þinn, hálfskeifu undir hestinn þinn, mórautt lamb og gimburskel og meira ef þú þæfir vel. Snæfellsjökull er fomt eldfjall, formfögur eldkeila, ein af þrem, sem fyrirfinnast á landi hér. Jarðfræðingar telja, að hann hafi gosið tvisvar sinnu og hafi hið síðasa gosið átt sér stað fyrir um það bil 2000 árum. Vikurlög frá gosum þessum sjást víðsvegar um Snæfellsnes, þar sem skurðir hafa verið grafnir. Aðalgígurinn, hulinn jökli, er í toppi fjallsins, en ótal smaerri gígar og eldvörp eru umhverfis Jökulinn, enda má heita, að bæði hlíðar hans og undirlendi allt til sjávar, sé ein samfelld hraunstorka. Stórár falla engar undan jökulbreiðunni og munu hraunin gleypa mestan hluta vatnsmagns þess, er það- an fellur. Mjög hefur Snæfellsjökull minnkað síðustu áratugina sem og aðrir íslenzkir jöklar. Um síðustu aldamót var hann talinn vera um 25 ferkm., en eftir mælingum 1060 aðeins 11 ferkm. Fjölmörg fell eru við rætur hans, sum hver all myndarleg og skoð- unar verð. Má meðal þeirra nefna Stapafell að suðaustan, en vestar og norðar er Bárðarkista, að sögn full með gersemar Bárð- ar Snæfellsáss, þá er Geldinga- fell norðan undir Jöklinum en Þríhyrningar að austan. Jökull- inn er 1446 m. y.s. og var lengi fram eftir öldum álitinn vera hæsta fjall landsins og varð þeirri skoðun ekki hnekkt til fulls fyrr en seinast á 18. öld, en þá tókst að gera nákvæmar mælingar á honum, sem siðar verður að vikið. Lega Snæfells- jökuLs er mjög sérstæð um fjall hér á landi, og er þess valdandi, að hann sézt afar víða og langt að. Er sennilega ekki ofsagt, að nú á þvi herrans ári 1967 fái nálega 2/3 hlutar allra lands- manna séð hann frá heimkynn- um sínum. Líklegt má telja, að fyrr meir hafi augum þráfald- lega verið rennt til Jökulsins og veðri spáð á hann, ef svo mætti að orði komast. Koma mér í því sambandi í hug ummæli prests, er þjónaði vestur þar um ára- tuga skeið, en honum fórust svo orð um Snæfellsjökul: „Skelfing þótti mér vænt um hann. Hann er svoddan óskaplegur veður- viti“. Því verður vart á móti mælt, Jökulþúfurnar. — Ljósm. Fáll J ónsson. Ólína Andrésdóttir kvað svo: Samt ég allra svásast finn sólarfall við Jökulinn. Vermist mjallarvangi þinn vesturfjalla kóngurinn. Fyrstu menn, sem heimildir greina frá að gengið hafi á Snæ- fellsjökul, eru vísindamennirnir Eggert Ólafsson og Bjarni Páls- son. Var það fyrsta dag júlí- mánaðar 1754 og tókst sú för Skálinn á Jökulhálsi. að Snæfellsjökull sé í röð feg- urstu fjalla landsins, hreinar og reglubundnar línur hans hafa margra hugi heillað, bæði fyrr og síðar, ekki hvað sízt um sól- setursbil, þegar vesturloftið er sem gulli drifið. Mörg af skáld- um okkar hafa lofað hann í ljóð- um sínum, t. d. Jónas, Stein- grímxxr og Þorsteinn Erlingsson, svo að einhverjir séu nefndir, og með miklum ágætum. Þeir mætu menn höfðu þá verið skikkaðir til þess að kanna náttúru lands- ins „eftir allramildilegustu boði konungs, en fyrir tilstilli Vís- indafélagsins í Kaupmannahöfn og undiir umsjá þess.“ 1 ferðabók þeirra félaga er glögg og skemmtileg frásögn af þessum merkisviðburði og munu hér rakin nokkur atriði hennar, mjög stytL Þeir hófu gönguna frá Ingjalds- hóli, norðanundir jöklinum, en þurftu að bíða þar ferðaveðurs í fjóra daga í stormi og kulda. „Menn töldu fyrirætlun okk- ar að ganga á jökulinn full- komna fífldirfsku og talið ókleift af mörgum sökum. Var okkur sögð sú saga, að tveir enskir sjómenn hefðu fyrir mörgum hundruðum ára reynt að ganga á jökulinn. Þeir hefðu að vísu komizt alla leið upp, en þá hefði annar þeirra orðið blindur og svo ringlaður, að hann rataði ekki niður aftur og ekki framar til hans spurzt. Hinn var því gætnari, að hann lét slátra kind, tók blóðið með sér í belg og lét það drjúpa í slóð sína á jöklin- um. Að vísu varð sá síðarnefndi líka blindur, en gat þrátt fyrir það greint rautt frá hvítu og þar með rakið förin aftur niður. Þeir allra fávísustu báru því við, að ýmsir jarðbúar, huldufólk, dvergar eða þá einkum aftur- ganga Bárðar Snæfellsáss, sem í fjallinu búa, mundu tálma för okkar, því að slikar heimsóknir væru þeim harðla óvelkomnar. Við létum þessar fortölur ekki á okkur fá, en löngun okkar til fjallgöngunnar fór stöðugt vax- andi, bæði til þess að afsanna öll þessi hindurvitni og af fleiri ástæðum. Að kveldi hins 30. júní batnaði veðurútlitið, vindinn lægði, það rofaði til í lofti og kl. 1 um nóttina lögðum við af stað. Við höfðum með okkur áttavita, hita- mæli og loftvog. Að landsvenju gengum við á þunnum skóm, sem eru léttari öðrum skóm og öruggara að ganga á þeim, eink- um í hálku. Við höfðum með okkur sterka taug, ef einhver skyldi falla í sprungu á Jökul- hálsinum, sem stundum ber við. Þá tókum við einnig slæður með til að binda fyrir augun ef birt- an yrði alltof sterk og loks höfð- um við njarðarvött ísvamp) vættan ediki til að þefa af ef loftið uppi á jöklinum reyndist alltof létt og þunnt. Fyrst lá leiðin um óslétt land, loftvogin var okkur til mikils trafala og vart hægt að flytja slíkt verkfæri með sér, þar sem pípan er svo löng. Við urðum að ganga og bera það þar sem bratt- ast var. Með nokkrum erfiðis- munum tókst okkur að komast með hestana upp á jökulröndina við Geldingafell, þá var kl. 4 að morgni. Gátum við riðið spöl- korn eftir jöklimnn, eem var sprungulaus og fremur hallalít- ill, en brátt gerðist hann óslétt- ur og létum við þá flytja hest- ana niður á Geldingafell aftur. Urðum við að binda hitamælinn og áttavitann á bakið til að geta haft þá með. Veður var hið fegursta, kyrrt og algerlega þokulaust, en þunnar skýjaslæð- ur huldu sólu og endurskin af jöklinum var ekki mikið, sökum þess hve ósléttur hann var. Kuldinn jókst svo mjög, að sól- arhitinn vó lítið upp á móti hon- um og loftið þynntist óðum. Eftir því sem ofar dró stækk- uðu jökulsprungurnar, en allt um það komumst við klakklaust upp á hájökulinn og að rótum þriggja tinda, sem heita Jökul- þúfur. Þær virtust vera ógengar, en okkur tókst að höggva spor í ísinn með broddstöfiun og veiðihnífum og komumst upp á austustu þúfuna, sem er hæst. Úfcsýni var hið fegursta. Sjá mátti um mikinn hluta af Is- landi, allt Suðurland, alla jökla og fjöll um miðbik landsins, Austurjökla, Heklu, Geirfugla- sker, Borgarfjörð, fjöllin norðan Breiðafjarðar og eyjagrúann og hólmana, sem á honum eru.“ Þegar þeir félagar höfðu dvalið um stund þarna uppi og gert ýmsar athuganir, lagðist þoka skyndilega yfir og héldu þeir þá af stað aftur og komusrt brátt niður úr þokunni. „Við komumst klakklaust niður að Geldingafelli. Þar er gróður ekki annar en nokkrar algengustu mosategundir. Við sáum eitthvað hvítt uppi í hlíðinni og héldum þangað. Þar fundum við litla fagra plöntu með rauðum og hvítum blómum og kölluðum hana Helgu, en dóttir Bárðar Snæfellsáss er sögð hafa borið þetta nafn. Síðar komumst við að raun um, að hún heitir Saxi- fraga oppositifolia (vetrarblóm). Það virðist allfurðulegt, að þessi fíngerða tegund skuli hvergi vaxa eða blómgast nema uppi i háfjalli innan um ís og snjó og þar sem stöðugur kuldi ríkir. Nú tók að hvessa af norðaustri og hinn venjulegi þokukúfur lagðist yfir jökulinn. Við hröð- uðum ferð okkar og komum heil- ir á húfi til bæja kl. 12 á há- degi“. Þessi rúmlega 200 ára gamla frásögn ber greinilega með sér, að hér voru engir meðalmenn á ferð. Má furðu gegna, hve vel þessi ferð, sem og allar þeirra rannsóknarferðir, var snilldar vel skipulögð og undirbúin og rækilega hugsað fyrir öllu, sem með þurfti. Næst var gengið á Snæfells- jökul í júlí mánuði 1789. Voru þá Englendingar á ferð undir forystu Sir John Stanley. Fóru þeir frá Stapa átta saman, þar með talinn íslenzkur fylgdar- maður. Lentu þeir í ófærð mik- illi og urðu oftsinnis að stökkva yfir sprungur, sem á leið þeirra urðu. Aðeins tveim af mönnum þessum tókst að komast að rót- um þúfnanna en lengra ekki, ea aftur á móti gerðu þeir svo ná- kvæma hæðarmælingu á jökl- inum, að ekki rnunar nema fáum metrum á henni og mælingu herforingjaráðsins, sem gerð var árið 1910 og enn er talin gild. Tveir Englendingar, Bright og Holland, gengu á Snæfellsjökul í fylgd þriggja íslendinga, 3. júll 1810 og lögðu þeir upp frá Ólafs- vík. Þeir höfðu með sér nesti, koníak, stóra hamra, steinatösk- ur og gengu við broddstafi. Eft- ir tveggja stunda röska göngu komust þeir upp að snælínu, og aðra tvo tima voru þeir uppi á hájökulinn. Á vegi þeirra urðu margar stórar sprungur, sem þeim þrátt fyrir allt tókst að komast yfir og upp á lægstu þúfuna, en skyggni var ekki gott. A leiðinni niður lentu þeir í þoku, komust við illan leik yfir sprung- urnar og þóttust aldrei fyrr hafa ratað í slíkan háska. Frá þessari ferð segir Holland í Dagbók i íslandsferð. Enn gekk Englend- ingur á Jökulinn árið 1815, » Framh. á bls. 18 A slóSuia r ' M W Frá Arnarstapa.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.