Morgunblaðið - 16.06.1967, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. JÚNÍ 1967.
Krossfarar sitja nm Jerúsalem. Kristnir menn tóku borgina
í fyrstn krossferðinni 1099 en misstu hana aftur í hendur
Saladín 1187.
fcjörr nokbur, og riðu þar á
knúta stóra. Þá kvað jarl:
Ek hef lagða lykkju,
leiðar þvengs, of heiði,
snotr minnisk þess svanni
sút, fyr Jórðán útan.
<«
fsem s<vo er sikýrt neðanmáls
5 Orkneyingasögu-útgúfu Hins
Sslenzka fornritafélags: Ég hef
lagt lykkju (á leið mína) yfir
heiðina handan við Jórdan;
*vitr kona minnist þess í vetur).
í þann tíma þóttu Jórsala-
ferðir mikil tíðindi svo sem
Ifrásagnir af þeim bera vitni.
Nú er öldin önnur og ferðir
íslendinga til Landsins helga
Skemmtiferðir einar. >ó skall
Ihurð nærri hælum þegar ís-
lenzkur ferðamannaihópur var
þar á dögiunum á leið frá
Jerúsalem til Amman í Jórd-
aníu, eins og frá hefur verið
skýrt í fréttum. Fararstjóri
hópsins segir svo frá: „Við
fórum til Jerúsalem 1. júní,
flugleiðis frá Kaíró. Að vísu
lentum við þá í Amman, því
flugvöllurinn í Jerúsalem var
'lokaður, en fórum þaðan með
éætliunarbíl til Jerúsalem, þar
Vorum við í fimm daga, þar
eð við fórum á fimimta degi í
■staðinn fyrir á sjötta degi eins
)og fyrirhugað var. Við höfð-
um nýlokið við að snæða
morgunverð tuttugu mínút-
lur jrfir átta, þegar við feng-
lum boð um að pakka niður
Jþegar í stað, því að ísraels-
Jmenn hefðu gert árás á Kaíró
'klukkan átta — tuttugu mín-
iútum áður. Var okkur ráðlagt
>að fara burt frá Jerúsalem
)þegar í stað. Við vorum satt
’að segja mjög heppin að kom-
Sist burtu þennan dag“.
Annar ferðalangur úr hópn-
um, Hermann Þorsteinsson seg-
Ir síðan: .... „klukkan tíu
vorum við komin inn í bílinn
ög keyrðum í ofboði burt frá
Jerúsalem. í Betaníu stanzaði
bíllinn við bensínstöð og þar
var mikil biðröð. Það var
greinilegt að fólk var byrjað
að hamstra. Okkur tókst að
fá bensín á okkar bil, en rétt
iá eftir kom þarna herflokkur
sem stöðvaði alla frekari af-
greiðslu.
Nú, við héldum síðan átfram,
áttum eftir að heimsækja
Dauðahafið og þótti sleemt að
missa af því. Það var því
ákveðið að skella sér þangað'
niður etftir. ökumaðurinn var
ekkert hrifinn af þeirri ráða-
gerð. en það hafðist nú samt
Og við fengum okkur sund-
sprett þar. Jafnvel hún Sigrún
frá Höfða á Höfðaströnd, sem
er 75 ára gömul dembdi sér
útí.
En svo vorum við skyndi-
lega rifin þaðan upp, því að
þá var allt að komast í háa
lotft og allt gat gerzt. Þeir
voru farnir að heyra í flug-
vélum. Síðan ókum við áfram
til Amman og ætluðum beint
inn á flugvöllinn að taika
fyrstu vél. En hann reyndist
þá lokaður, og hafði síðasta
Vélin sloppið klukkan átta um
morguninn.
Litlu síðar var b'Uinn stöðv-
aður og við rekin ú't. Þeir áttu
von á lotftárás á hverri stundu.
Við leituðum hælis undir
steinvegg og það skipti engum
togum. að við heyrðum í fall-
þyssum, sáum flugvélarnar og
(sprengiurnar falla niður. Það
gaus strax upp mikil eldsúla
og reykjarmökkur. svo að b«ð
var greinilegt að þeir höfðu
Chitf vel í mark.
— Sáuð þið vélarnar gera
árás?
— Já, við sáum margar flug-
•vélár. Amman er byg-gð á
mörgum hæðum og nokkuð
djúpir dalir á milli og vélarnar
kiornu mjög lágt. Hávaðinn af
'skothríðinni var gífurlegur og
iþað var greinilegt. að þetta
var mjög alvarlegt. Nú. en
presturinn. hann séra Frank
er enginn flysjungur, og veit
é hvern hann trúir. Þegar
iskothríðin dundi og sprenigj-
turnar féllu og það var ægileg-
ur hávaði tók hann fram sitt
Nýja testameoitið og las upp úr
því: „Drottinn er minn hirðir,
mig mun ekki bres'ta", og fleiri
vens. Síðan sungum við. „Ó,
þá náð að eiga Jesúm“, og
Ifleiri sálma. Var því rósemi og
ihugarhægð hjá öllu fólkinu.
Mátti ekki semja við
Múhameðstrúarmenn
Eftir að krossferðum lauk
til Landsins helga var Jerúsal-
em undir yfirráðum Múhameðs
trúarmanna allt fram á tutt-
•ugustu öld utan 1229—1239
er Friðrik keisari II og
Sikileyjakonungur fékk hana
endurheimta og Betlehem líka
og enn fleiri tborgir með
samningum, í mikilli óþökk
pá'fa, sem lýsti þvi yfir að Mú-
hameðstrúarmenn mætti ekki
semja við, aðeins berjast við,
og aftur 1243—44, en í júlí það
ár tóku tyrkneskir málaliðar
Egypta bongina. . Selim I.
Tyrkjasoídán náði síðan borg-
inni af Egyptum árið 1517 og
borgarmúrarnir sem nú standa
eru að mestu leyti frá stjónnar-
tíð hans.
★
Siðan Allenby hinn brezki
tfó'k Jerúsalem 1917 hefur hún
verið höfuðborg Palestínu, sem
Bretar réðu fyrir á árunum
milli heimsstyrjaldanna. Eftir
heimsstyrjöldina síðari átti
Jerúsalem að verða alþjóðleg
borg en átök þau sem urðu
1947 með íbúum hins nýstotfn-
aða Ísraelsríkis og Aröbum
komu í veg fyrir það og fór
svo að gamli borganhlutinn féll
í hendur Jórdönum en hinn nýi
í hendur ísraelsmönnum og
hefur svo verið allt til þess er
ísraelsimenn tóku loks borgina
aftur nú fyrir nokkrum dög-
um. Frá þeim átökum skýra
fréttamenn heimsblaðanna í
greinum sem ekki komust í
prentun þegar bardagar geis-
uðu sem óðast en bérust smátt
og smátt eftir að átökum
linnti. Verður nú hér á eftir
rakin lauslega taka Jerúsalem
og einkum stuðzt við frásagnir
brezkra og bandarískra frétta-
manna.
— Skothríðin bergmálaði úti
fyrir voldugum borgarmúrum
Jerúsalem og yfir Hinnom-dal-
inn eða Heljardal eins og hann
var kallaður, hvell og hröð vél-
byssusikothríð með þungu und-
irspili fallbyssanna á skriðdrek
unum og millispili hvæsandi
handsprengja alltaf öðru hvoru.
ísraelsmenn voru að sækja inn
í Jerúsalem. Árásarsveitin var
úr 1. Jerúsalemsherdeildinni —
þar eru brezkir fréttamenn sem
frá segja — og við fylgdumst
með framvarðarsveitíhni og
gengum í halarófu, eins bognir
í baki og við framast máttum
því fátt var til skjóls utan þyrk
ingslegir runnar og kræklótt
tré á við og dreif. Oft urðu
fyrir okkur lágir steinveggir
og yfir þá urðum við að klöngr
ast sem bezt við gátum og vor-
um þá í alltotf góðu skotfæri.
Yfirleitt fóru þó skotin langt
fyrir otfan hötfuð oikkar en eitt
og eitt á stangli fór þó svo
nærri að hvein í við kinn
mannL
Rétt utan við borgina, fyrir
ofan kirkju Franskiskana,
harðnaði skothríðin. Þé gerðu
ísnaelsmenn árás svo listilega
að belzt virtist sem þeir hefðu
meðferðis kennslubók í hiernað
arlist. Þarna var líka einn vegg
urinn enn yfir að fara og við
flýttum okkur háltfu meir ytfir
hann en hina fyrri. Er kom nær
herbúðum Anabanna sáum við
okkur til mikils léttis en isra-
elsku hermönnunum til ámóta
hrellingar, að andstæðingamir
voru allir á bak og burt og
höfðu skilið etftir allt sitt hatf-
urtask utan vopnin sem þeir
báru. Þarna stóðu tjöld þeirra,
snyrtilega raðað og einstaklega
ógátfulega fré hernaðarlegu
sjónarmiði og inni í þeim var
umhorfs eins og von væri á
yfinmanni alls hersins í heirn-
sókn. Allt var þar tandur-
hreint og fégað, gljáandi krús-
ir og samanbrotnar skyrtur
láigu á uppbúnum rúmunum,
sokkaplögg snyrtiiega vafin og
nýbursfcuð stígvél við fótagafl-
inn og allt í stökustu röð og
reglu. Bkki verður það um
ísnaielsmenn sagt að þeir hafi
farið með ránum þar sem þeir
fóru en allmargir voru þeir þó
sem héldu inn í gamla borgar-
hluta Jerúsalem þann daginn á
nýburstuðum stígvélum.
INN um hlið heilags Stefáns
Brekkan upp Jerikóveg að
hliði heilags Stetfáns er brött
í bezfca lagi og ekki árennileg
í 40 gréðu hita þótt ekki sé
undir skothríð að sækja að
auki. Framsóknin var varin
með reyksprengjum og hand-
sprengjum og tveir skriðdrek-
ar voru einnig til aðstoðar.
Einhverra hlufca vegna bjugg-
ust ísraelsku hermennirnir
ekki við verulegri mótspyrnu
fyrr en innan borgarmúranna
og það kom þeim á óvart að
Arabar héldu uppi linnulausri
sikothríð síðasta spölinn upp
brattann. Skotin komu úr öll-
um áttum, otfan af hæðunum,
úr hellum og húsum og marg-
ir féllu, einkum þeir sem þungt
voru hlaðnir og áttu erfiðast
um hlaup. Það varð liðinu til
bjargar að Arabar nofcuðu ekki
handsiprengjur, þá hefði ekki
farið miklum sögurn af fram-
haldi sóknarinnar inn um hlið
heilags Stefáns. Er inn fyrir
var komið féllu menn enn
unnvörpum, því alls staðar
voru leyniskyttur og göturnar
þröngar og kmkóttar og óhægt
að verjast fyrir aðkomandi.
ísraelsku hermennirnir voru
líka svo taugaóstyrkir, að þeg-
ar fynsti maðurinn hljóp í veg
fyrir þá með hendur yfir hötfið
sér í uppgjöf var hann skotinn
til bana í stundarfláii. Og all-
an tímann iheyrðust fallbyssu-
drunurnar utan borgarmúr-
anna þar sem skriðdrekar
Araba og ísraelsmanna áttust
við meðan herliðið barðist í
návigi innan múranna.
Brátt fóru konur og böm að
koma út úr húsunum að getfast
upp og í huimátt á eftir þeim
komu svo mennirnir, náttfatað-
ir að sjé en slíkur er klæðn-
aður manna þarna að degi til.
fsraelsmenn hentu délítið gam
an að þeim, en engan hermann
ísraelskan sáum við fara illa
með nokkurn mann og ekki
rændu þeir eða rupluðu neins
staðar né vanhelguðu nokkurn
stað. Dyrnar að mosiku Omars,
þriðja mesta helgidómi Araba,
vom sprengdar upp, en húsa-
Ikynni annars ósködduð og var
það líka að þakka uppgjöf
manna þar í kring skömmu
áður en ísraelsmenn hugðust
ráðast þar til inngöngu.
Þegar skriðdrekaorrusfcunni
lauk úti fyrir borgarmúrunum
og Omars.moskan hafði verið
tekin oig mikill hluti borgar-
jinar gömlu færðist yfir hana
kyrrð og friður, friður fjölda
fallinna að sönnu en fjölda lif-
enda líka. í garði Omarsmosk-
unnar voru Sankti Nikulósar-
bræður og nunnur af reglu
Síonssystra að hjúkrunarstörf-
um. Þar var mörgum sjúkum
að sinna, því þeir sem börð-ust
í Jerúsalem þann daginn drógu
eikiki af sér, hvorki ísraelsmenn
sem inn sóttu né Arabar þeir
sem til varnar voru. Nunnurn-
ar og Nikulásarklerkar luku
miklu lofsorði á Lsraels-ka her-
inn fyrir það hversu hann
hefði gert sér far um að hlítfa
eignum manna og þá ekki sízt
eignum kirkjunnar og öllum
stöðum sem helgi hvíldi á,
hvort heldur sú belgi væri
kristinna man.na, gyðinga eða
Múlhameðstrúarmanna eða allra
þriggja. Allir virtust ísraelsku
hermennirnir með þessu
markinu brenndir og otft sáum
við þá léta ósvarað sikothríð ef
hún kom ofan af kirkjuþaki
eða úr einhverjum helgistað
öðrum. Meðfram öllum götum
stóðu Arabar í löngum röðum
og sneru baki við vegfarend-
um. Leitað var á þeim og skil-
ríki þeirra te/kin og þeir síðan
sendir til yfirheyrslu í Omars-
mosikuna. Vel var að þeim far-
ið en allir sem grunaðir voru
um að vera hermenn voru
bundnir vel á höndum og færð
ir í annan stað til yfirheyrslu.
Okkur ber þessi borg
fsraelsku hermennirnir höfðu
varla eirð í sér að friða borg-
ina fyrir lönguninni að snerta
Gié'tmúrinn, hið eina sem nú
stendur uppi atf musteri Saló-
mons konungs og mesta helgi-
stað Gyðinga. Einn hermann
sáurn við — það er bandarísk-
ur fréttamaður sem frá segir —
hlaupa niður steinþrepin að
múrnum án þess að skeyta hót
um leynisfcytturnar á húsþök-
unuim þar nærri. Hann komst
ekki alla leið. Aðrir hermenn
fóru sér hægar, sumir rétt þok
uðust úr stað, öldungis hu,g-
fangnir ytfir þvi að vera nú
komnir í nárounda við Grót-
múrinn. „Hvernig er þér inn-
anbrjósts?“ spurði ég einn
þeirra. „Eins og öllum þeim er
sigrað hafa,“ sagði hann, „og
þó — nei, það er annað og
meira. Mér líður eins og manni
sem er nú lofcs að komast heim
eftir tveggja árþúsunda ver-
gang úr einum staðnum í ann-
an.“
Brezkur fréttamaður kom
einnig að Grátmúrnum um
svipað leyti og segir svo .rá:
— Þarna komu Moshe Dayan
og margir prestar Gyðinga að
gera bæn sína og færa þakkar-
gjörð. M!eðal hinna fyrstu var
herprestur og dró upp úr pússl
sínu shotfar eða hrútshorn, sem
Gyðingar ihatfa á helgi mikla og
bléis í. Dayan kom þarna á vett
vang áður en langt um leið og
gerði bœn sína og bað að frið-
ur mætti rílkja í öllu ísrael. Að
spurður hversu honum væri
innanbrjósts er Jerúsalem
væri nú í höndu.m Gyðinga,
svaraði hann: „Okkur ber
þessi borg.“
Aðrir fyrirmenn kom.u þarna
einnig en áihrifamest var þó að
sjá óbreytta hermenn úr ísra-
elsher, ' þreytta og sveitta, otft
særða líka, standa þarna eða
sitja á hæk.jum sér atf stalkri
þolinmæði að híða þe«s að kom
■ast að til þess að snerta Grát-
múrinn. Allir þurftu þeir eitt-
hivert höfuðfat og gripu það
sem næst var hendL vasaklúta,
'brétfsnifsi og hvað sem var. Ég
■lét atf hendi nær öll blöðin úr
minnisbókinni minni og vaisa-
klútinn með. Þarna stóðu þeir,
suimir grátandi a.f gleði, aðrir
opineygir og bjarteygir með
annarlegan lj'óma í stirðnuðum
svipnum eftir spennu þess sem
á undan var gengið. Hver sá
er þetta leit hlaut að verða
djúpt snortinn — það var eins
og lotftið allt væri rafmagnað
og mér varð allt í einu ljós
hin ákafa ást sem Gyðingar
'hafa á þessari borg, sem þeir
hatfa ekki mátt koma til síðast-
liðin 896 ár.
tg var þarna fram eftir
fcvöldL heldur brezki fréttamað
urinn átfram. Alltaf dreif að
fleiri og fleiri ísraelska her-
menn og allir voru þeir fré
sér numdir. Þeir föðmuðust og
kysstust og hentu hvern ann-
an á lofti af fögnuði og létu það
ekkert á sig fá þótt leyniskytt-
urnar væru enn að vérki og
skot endurköstuðust fra Grát-
múrnum með stuttu millibillL
-Þeir hnöppuðust þarna saman.
og hlustuðu á fréttasendingar
útvarpsins í viðtækjum sem
þneir hötfðu tekið úr jórdönsk-
um biifreiðum — og mér er
næst að halda að þeir hatfi
skilað á etftir, því að ekki sá
ég þá ræna nokkru, utau reynd
ar skrásetninigarnúmerum jórd
anskra biifreiða, sem þeir voru.
stóri/ega fíknir í og sötfnuðu sem
minjagripum. Inn á milli frétta
sendinganna sungu þeir svo
ættjarðarsöngva að ég beld,
ísraelskir hermenn syngja öll-
uim stundum að mér finnst,
líka þegar verið er að réðast
á þá. Þeir sungu þama hástötf-
um unz 1 óks varð að banna
þeim að syngja meira, því óm
iur raddanma í myrkrinu sem
á var skollið kom upp um þá
og leyniskytturnar sættu fær-
is. —
Jerúsalem öllum opin
Eshkol forsætisróðiherra og
helztu prestar Gyðinga komu
er leið að kvöldi. Ég kom að
máli við fonsætisróðherrann
þar sem hann stökk léttilega
yfir brot úr hliði heilags Stef-
áns og innti eftir því hvort
hann vildi eitthvað segja. —
„Segið þeim,“ anzaði E)shkol,
„segið það ölium að Jerúsalem
eigi að standa öll/um opin, þar
eigi allir að fé að tigna sinn
Guð í friði. Jé, látið þau boð
út ganga að Jerúsalem eigi að
standa öllum opin.“
Fagnandi hermenn Israelsmanna við Grátmúrinn.