Morgunblaðið - 20.09.1967, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. SEPT. 1967
15
Sendisveinn
óskast allan daginn.
SJÓVÁTRYGGINGARFÉLAG ÍSLANDS H.F.,
Ingólfsstræti 5.
kvæmt.
/A\
POLARIS
HAFNARSTRÆTI 8 — Símar 21085 og 21388.
Erlendur Jónsson
skriíar um
BÓKMENNTIR
STAFKRÆKLINGAR
FLESTAR reglur eru „iréttar"
frá einLverju sjónaúnmiði séð.
Réttlátar eru þær Uka, meðan
skynsamlega.r forsendur eru
fyrir þeim. Brfesti forsendurn-
ar verða þær óréttlátar. Og sé
þeim ekki hlýt't eða takist efcki
að famtfylgja þeim, verða þær
eimskiis nýtar eða verra en það.
Núgildandi stafsetningarreglu'r
eru einkar gott dæmi þess. I>ær
hafa nú verið við lýði hátt á
fjórða árat'ujg, enda þó gallar
og fánýti þeirra sjálifira hafi
fyrir íöngu dæmt þær óhaf-
andi.
Þeir, sem á sínum tírna
sömdu reglurnar, munu' hafa
reynt að þræða bil beggja:
mælt's máls og uppruna. Þeár
munu hafa ætlazt tiL, að regl-
u’mar reyndust ekfci þyngri en
srvo, að fcenna mætti mieðal-
greindu fólki á skaplegum- tima
(alimenn skólaganga var þá
mun styttra esn nú), og þó svxj
þungar, að enginn, sem þær
lærði, kæmist hjá að læra um
leið dálítið um upprutia mál's-
ins.
Hvoruigt hefur tekizt. >að er
alkunna, að núgiMandi staf-
setning er miklu flóknari og
vandlærðari en svo, að nokkuir
meðalm'aður ráði við hana, þó
lokið hafi landsprófi eða gagn-
fræðaprófi, að ekki sé minnzt
á hina, sem hverfa frá námi
að loknu barnaprófi eða ungl-
ingaprótfi. Jafnvel stúdentar
kvað ekki sjaldan fara villir
vegar í myrkiviði réttfitunar-
reglnanna. Prófessor við Há-
skólann lét sér þau orð um
munn fara fy.rir ekki löngu*, að
stúdent'ar við1 lokapróf kynnu
ek.ki 'alltaif að stafsetja nafn
þeirrar deildar, þar sem þeir
hefðu þó numið árurn saman-
Hvað er þá orðið okkar
starf? munu kennarar spyirja.
Mörgukn þykir, þegar þeir
byrj'a að læra erlend tunigumál,
sem lítils samræmis gæti milli
fraim'burðBr og stafsetningar.
Svo er því t.d. háttað um ensk-
una, þar sem réttiritun fjöl-
margra orða er hreint og beint'
minnisatriðj.
Vera má, að íslenzkt ritmál
sé efcki að þvi leyti jafmft>r-
klúðrað sem hið enska. Sá mun
u'r er þó áreiðanlega m'inni en
hann virðist í fljótu bragði vera
frá sjónarmiði okkar, sem' höf-
um vanizt öðru málinu sem
móðurmáli, áðúr en við kynnt-
umst hinu' sem fr’amandi tungu.
Vandalaust er að tiltafca ein
hver fjögur, fimm orð, sem
rima saman eins og bezt verð-
ur á kosið, en eru þó öll s'taf-
sett hvert með siínum hætti.
Tökum sem dæmi orðin: beygj'a
— deyja — leigja — segja —
sveia; fimm orð, borin fram
á sömu' lund og þó öll rituð
á mismunandi vegu- Aðeirns'
eitt þessara orða er staísett
nokkurn veginn eftir fram-
bur??i. Hin fjögur eru stafsetl)
.í samraeimi við uppru*na. Og
þetta er ein.umg.iis dæmi, eitt fi
óteljandi mörgum. í*au orð, sem
stafsett eru nánast eftir fram-
burði, hygg ég vera langfum
færri en við gerum ofckutr.
ljóst, fljótt á litið. Og mörg orð
eru s-krifuð á þann veg, að ó-
gerlegt væri að böggla þeim
út úr sér etftir stafanna hljóð-
an, þó freistað væri að geifl'a
einhvern veginn á þeim. Ár
etftir ár sitja börn og unigling-
ar við að læra reglurnar, eins
og þær væru eitthvert óhagg-
amlegt og „rétt“ náttúrulöigmál,
en steimgleyma sivo öllu' heila
klaibbinu, jafnskjótt sem þau
bverfa af sfcólabekk, að
minnstá kosti þau, sem efcki
þurfa sáðar, atvinnu sinnar
vegna, að kunna nokkur skil
réttritu'nar.
Byrjað mun að kenna flestar
reglumar í barnaskól'Uim. Ein
undantfekning er þó frá því-
Reglurnar um z komia ekki til
sögunnar fyrr en á u<niglinga-
stigi, eftir að börnin eru fermd.
Sú tilhölgun mun vera afleið-
ing fremur en orsök þess, að
z hietfur aldrei hlotið almenna
viðurkenningu' sem mauðsym-
legur bókstatfur í ritmálinu.
Margt flól'k skrifar alls ekki z,
þó það reyni að öðru leyti að
fylgja reglunum. Eni þó z-reg)
urnar sizt flóknairi en aðrar
stafsetningarreglur og alls eleki
úf í hött að hafa þær í kerf-
inu, svo sem því er annars
háttað. Öðru máli gegnir um
utfsilon, y, ý og ey. Það er hreim
eilíf.ð'arþraut í málinu. Og svo
mikinn aga hafur fólk að þeim
draug, að ufsilonsvillux þykja
skammarlegastar allnra villna.
Maður, sem iskritfaði orðin fyn-
ir eða yfir með eintföldu', yrði
talinn fáviti.
Er þó ekki hæigt að færa
nein skynsamleg rök fyrir því,
að utfsilonin sé nauðsynlegri
statfur í ritimálinu en t d. z. Og
svo einfaldar sesm z-reglurnar
eru í raun og veru, verður eng-
um viðhlífandi reglum komið
yfir hirnn umrædda stafinn.
Uppruni ufsilonsins er eins
og Miðgarðsormur, sem ,Jiggur
um lönd öli“. Sá, sem vill verai
sendibréfstfær á íslenzku máli
með hliðsjón af þeim marg-
tfræga staf, verður að kurwia,
■auk móðurmálsins, Norður-i
landamálin öll, þau1 sem erui
atf norrænni rót; önnur m’%1'
nærliggj'aindi þjóða, svo sem'
þýziku og ensku; igömlu málin:
lítínu, sanskrít og hetoreisfcu.
þýzku og engiisaxnesku*; og safc
ar ekki að vera lik-a heima í
Þvílík óskapleg málakunn-
át'ta væri þó efcki einhlit-
Nokkur atriði þyrfti efttr sem
óður að leiggj'a á minnið. Enn-
fremur þyrfti viðkomanöi að
kunna að „rekonstrúera" orð,
það er imynda sér, hvennig þau
litu' út', etf þau fyrirfyndust í
einhverju dauðu máli.
En ví'kjum aftur að skólun-
um og stiaifse't ning a rken risl un.n i.
Bftir reglunum- fara verketfni'
þau, sem lögð eru fyrir nem-<
endur á pmfum. Það er áratug
eftir áratug hamrað á sömu
orðunuim, sumum hveirjum svo<
sjaldgæfutm, að venjulegt fólfo
tekur sér þau aldrei í munm
„Engan veginn getur hnútux-
inn leystst“, stendur í gömlui
gaigntfræðaprétfsverkefni og er
orð að sönnu. Brúnki og
Steinba ganga Ijósum logum í
prófiverkef'nutm, af því þau eru
svo óhamingjusöm að vera und'
anteiknin.gar frá reglu. Sæunim
hetfur riðið þar húsurn áratUig-
um sam-an, af því nafn hennar
er ekki skrifað með j eins og
önnur sambærileg orð. Og Þór-t
arni og Héðni er eilíflega skot-
ið eins og skyttu milli nefini-'
falls og þolfalls, af því nöfn.
þerrra eru skrifúð með tveim*
n-um í netfnifalli, en einu' í þol-‘
falli. Stundum hetfur reyfara-
•náttúran blossað upp í þeim,
sem sömdu prófin, jafnhliða
fítons'anda stafkræklingafræð-i
innar. „Þau hafa kysstst og
láeffct út í myrkrið'", stenduT*
t.d. í gömlu verkefni.
Fróðlegt' væri a*ð flá úr því
stoorið, hve löngum tima sé í
sfcólum va.rið til að foenna stafJ
setnin'garreglurnar og hversu'
mikill árangurinni verður aift
þeirri kennslu1, ytfÍTleitt-
En þvi aðeins er u«nnt a*ð
keyra nemendur áfram á þeirri
eyðimörk, að þeir gera sér allsK
efcki ljóst, hvilíka kleppsvinnui
þeir eru látnir vinna.
Af rithöfundum er á hinn
bóginn aðTa sölgu aAð segjaj
Einn af mikilvir'kulstu skáld-5
sagnahöfundum þjóðarinnan
sagði snemma skilið við hina
lögboðnu statfsetningu og bjó*
sér t'il eigin reglur upp úr eldri'
ag eintfaldari stafsetnimg. Að
dæmi hans hafa siðan farið
margir aðrir rithöfunda'r. Verði
ur þó a.ð> segjast eins og er,»
að frávik þeirra hafa verið ó->
veruleig og tekið til smáatriða*
fremur en heildarinnar.
En hitt er auðvitað mergur-
inn málsinis, að reglunum hetf-
ur eklki verið hlýtt, þær hafa
ekki verið virtar.
Ekki hefur það heldur bætt
úr skák, að til skamms tíma
fenigu ísiendinigar ekki að l'esa*
fornrit' sín nema á hinni svo^
köLluðu samræmdu stafsetnv
ingu, sem sumir héldu fyrrulna
í eintfeldni si-nni að væri tekinj
beint úr munni Stoarphéðins og*
annarra heiðursman'na í for*H
öld.
Núgildandi statfsetniing hefur
aldrei festst í hefð, og ekki eij
fyrirsjáanlegt að svo verði í ná
in.ni fram*tíð. Rithöfúndar virða*
hana ekki- Aliménningur næður*
éfcki við hana. Skólarnir neyð'J
aist hins vegar til að þrömgva*
hénni upp á unga fólkið Því ea
hún otft í daglegu tali köl'lu^
skólastatfsetninig Sú málvenjai
gefur sitt til kynna u'm eðlii
hlutarinB.
Eirthvern tíma verður hennii
breytt til eintföldunar; annað
er blátt áfram óhugsandi.
En það er að segja um statf-
sefcn.i'nigarreglunrar eins og sa.gt
var um hægri a'fostu'r'inn: þvi|
len'gur sem breyt'ingin dregst^
því erfiðari og kosfcnaðars'am-t
ar verður hún, þegar til kaist-i
anna foernur.
Erlendur Jónsson.
EINKARITARI
Stórt fyrirtæki óskar eftir að ráða stúlku til ritara-
starfs. Þarf að vera vön enskum og dönskum bréfa-
skriftum og hafa góða vélritunarkunnáttu. Hrað-
ritunarkunnátta æskileg. Eiginhandarumsókn ásamt
meðmælum og upplýsingum um menntun sendist
Morgunblaðinu fyrir 25. september, merkt: „Einka-
ritari — 2827“.
STEYPUSTÁLMOTTUR
í ALLAR BYGGINGAFRAMK VÆMDIR TIL AFGREIÐSLU
AF LAGER í TOLLVÖRUGEY MSLU.
Þessar mottur hafa verið notaðar liérlendis af ýmsum aðilum
með góðum árangri. Notkun þeirra eykur hagkvæmni og hraða
í framkvæmdum. Lögnin er auðveld, Verðið er ótrúlega hag-