Morgunblaðið - 10.10.1967, Blaðsíða 19

Morgunblaðið - 10.10.1967, Blaðsíða 19
MOKGUN’BL.AÐHD, ÞRIÐJUDAGUR 10. OKT. 1967 19 CLEMENT ATTLEE Clement Richard Attlee forsæt- isráðherra fyrstu Verkamanna- flokksstjórnar í Bretlandi sem hafði hreinan meirihluta á þingi, fa. ’.dist 3. janúar 1883 og var því orðinn 84 ára gamall þegar hann lézt á laugardag. Fjölskyldan var dyggðug og vel efnum búin, fað- irinn happasæll málflutningsmað ur sem síðar varð áhrifamaður í borgarstjórn Lundúna og forseti lögmannafélagsins brezka. Frá upphafi átti hið örugga og áhyggjulausa líf miðstéttanna vel vfð Attlee, og þegar hann var 21 árs og hafði dvalizt fimm ár við nám í Haileybury og þrjú ár í Oxford, var hann jafnvel borg- aralegri í hugsunarhætti en faðir hans. „Ég var sannfærður um, að engir nema séntilmenn væru færir um að stjórna .. . Efnað fólk naut yfirleitt forréttinda sinna vegna eigin dyggða Eg játaði römmustu íhalds-skoðan- ir.“ Þetta áhyggjulausa uppeldi setti mark á manninn. Hann hafði ækki kynnzt neinni óham- ingju eða óróleik eða innri bar- áttu, og enda þótt ha.m ætti síðar eftir að hafna pólitískum skoð- unum æskuáranna, þá bjó hann alla ævi að áhrifum frá heimili sínu, menntaskóla og háskóla. Hann ger'ðist einlægur og ótrauð- ur sósíalisti, en afstaða hans til opinberra mála og allt einkalíf einkenndist af miðstéttauppeldi hans. Það voru kynni hans af eymd- inni og allsleysinu í fátækrahverf um Lundúnaborgar sem sneru honum til sósialisma, en það gerð ist hljóðalaust og án nokkyrra dramatískra tilþrifa. Hann fór að vinna að fátækrahjálp í East E- ’ fyrir mjög lítil laun og varð þess brátt- vísari, að hér hefði hann fundið verðugt verkefni. Hinir strangtrúuðu foreldrar hans höfðu alið upp í honum ríka skyldutilfinningu (sem hann varðveitti alla ævi), og hgnn sannfær’ðist um, að „ekkert í heiminum er jafnmikilvægt og að reyna að breyta ríkjandi ástandi." Honum var ekki fylli- lega ljóst, hvernig það yrði bezt gert. Fyrst sneri hann sér tii Webb-h.jónanna frægu, en fannst skoðanir þeirra of bundnar við ríkið og ríkisafskipti. „Ríkið minnti mig á fangelsi, fátækra- stofnanir og allt sem var ömur- legt.“ Hann leitaði fyrir sér hjá góðgerðarstofnunum, sem honum fannst of sjálfumglaðar, sam- vinnufélögum og alls kyns sam- eignarstofnunum, en varð alls staðar fyrir vonbrigðum. Loks sneri hanr. aftur til Webb-hjón- anna, gekk í „Fabian Society’ árið 1907 og ári sfðar í Verka- mannaflokkinn. Á árunum 1907 til 1914 gegndi hann ýmsum illa launuðum störf- um í þágu félagsmála og bjó við frumstæðustu kjör. Frítíma sinr. notaði hanr. til að tala máli Verkamannaflokksins í hverfi sínu. Hann var mjög taugaóstyrk ur og fjarri því að vera mælsku- maður, en hann þraukaði og yfir- vann smám saman óstyrk sinn. Stuttu áður en fyrri heimsstyrj- öldin brauzt út bauð Sidney Webb honum kennarastöðu við hina nýju félagsmáladeild í „Lon don School of Economics" (Hag- fræðiskóla Lundúna). Hann tók starfinu fegins hendi og var önn- um kafinn við kennslu þegar Þjóðverjar gehðu innrás í Belgíu. Margir félagar hans í Verka- ma maflokknurh voru andvígir stríðinu. En Attlee gekk í her- inn áður en mánuður var liðinn frá árás Þjóðverja. Þetta skref var einkennandi fyrir manninn. Hann var sósíal- isti og hefði neitað að taka þátt í s rjöld milli tveggja heims- valdasinnaðra „blakka", en inn- rás Þjóðverja í Belgíu sannfærði hann um, að munur væri á styrj- aldaraðiljunum. „Hvort ég dæmdi rétt eða rangt, get ég ekki sagt um,“ skrifáði hann af sér- kennilegu lítillæti rúmum tíu ár- um seinna. „í ljósi þess sem ég veit nú held ég samt, að í stórum dráttum hafi dómur minn verið réttur". Attlee tók þátt í blóðugum bardögum í Gallipoli, Mesópóta- míu og Frakklandi, og reyndist vera góður liðsforingi, enda varð hann majór áður en yfir lauk. Hann sneri heim árið 1919 og komst þá að raun um, að aðstaða Verkamannaflokksins í hverfi hans, Stepney, hafði stórum batn að. Þegar Verkamannaflokkurinn hlaut 42 af 60 sætum hverfisins i bæjarstjórnarkosningum 1919, varð Attlee fyrsti borgarstjóri Verkamannaflokksins í Stepney- hverfi. Árið sem hann gegndi þessu embætti var hann eins og endra- nær samvizkusamur og duglegur embættismáður. Hann var for- maður „Boigarstjórafélags Verka mannaflokksins“ í Lundúnum og var fyrir nefnd Lundúna-borgar- stjóra sem gengu á fund forsætis- ráðherrans til að leiða honum fyrir sjónir hið geigvænlega at- vinnuleysi. Hann gegndi margs konar öðrum ábyrgðarstörfum og sat m. a. í stjórn Verkamanna- flokks Lundúnaborgar. Það kom sér vel að starfið í Hagfræðiskól- anum var ekki mjög tímafrekt. Hann hélt áfram að búa við mjög frumstæð kjör í East End, og er vert að gefa því gaum, að fáir stjórnmálamenn, jafnvel úr vinstri flokkunum, hafa kosið að búa þar. East End var raunveru- legt heimkynni Attlees, ekki bara hentug „tilraunastofa" fyrir pól: tískar og félagslegar fræðiiðkanir hans. Langri dvöl hans \ í East End lauk árið 1922, þegar hann kvæntist Violet Millar og fluttist til Woodford. Á árunum 1922 til 1931 var Attlee mjög athafnasamur í ensk um stjórnmálum, þó ekki bæri sérlega mikið á honum. Hann var kosinn á þing árið 1922; var að- stoðarráðherra í hermálaráðu- neytinu; átti sæti í Simon-rann- sóknarnefndinni, sem fjallaði um endurbætur á indverskri löggjöf á árunu.m 1927—1930, og undir- ritaði einróma niðurstöður henn- ar; varð eftirmaður Sir Oswalds Mosley (fasistaforingjans) sem ráðherra Lancaster-hertogadæm- isins 1930; og var skipáður póst- málaráðherra árið eftir. Nokkrum mánuðum síðar kvaddi Ramsey MacDonald alla ráðherra, sem ekki áttu sæti í sjálfu ríkisráðinu, til sín í Down- ing Street 10 og skýrði þeim frá þeirri fyrirætlun sinni að að mynda þjóðstjórn með öllum helztu stjórnmálaflokkum lands- ins. Hann hélt langa og sundur- lausa ræðu. Hugh Dalton bar fram eina spurningu, Attlee aðra, en síðan héldu 'ráðherrarnir, að undanskildum fáeinum, yfir til Transport House á fund þing- flokks Varkan.annaflokksins, þar sem Artliur Henderson var kos- inn lefðtogi flokksins. Attlee var aldrei í neinum vafa um að MacDonald færi villur vegar, og eitt sinn sagði hann beiskléga: „Það voru um tíu aðr- ar rottur í neðri málstofunni.“ Þegar MacDonald efndi til kosn- inga nokkrum vikum síðar beið Verkamannaflokkurinn mikið af- hroð. Aðeins 46 af frambjóðend- um flokksins náðu kosningu, og af þeim höfðu aðeins þrír nokkra reynslu sem flokksleiðtogar: George Lansbury, Staffogd Cripps og Attlee. Þar sem Cripps hafði áðeins sétið á þingi eitt ár, var Lansbury valinn leiðtogi flokksins og Attlee varamaður hans. Þessi skyndilega upphefð var afleiðingin af óförum félaga hans í kosningunum; að því leyti var hún hrein tilviljun. En hitt var engin tilviljun, að hann hafði Framhald á bls. 11. Attlee lávarður Maðurinn handan stjórnmálanna Eftir Kenneth Harris Persónuleg kynni mín af Attlee lávarði hófust árið 1958. Ég þurfti að síma til heimilis hans og biðja hann um að rita 400 orð eftir Wa- verly lávarð, sem var nýdá- inn. „Attlee hér“ — eitt sinn hóf hann pólitíska útvarpsræðu á þessum orðum —. „Að sjálf- sögðu. Hvenær viljið þér fá þetta?“ „Eins fljótt og unnt er.“ „Hringið eftir eina klukku- stund“, sagði Attlee og lagði heyrnartólið á. Eg hringdi á umsömdum tíma og hann las mér fyrir 395 orð. „Þetta er dálítið stutt,“ sagði hann, „en ég vona, að það nægi.“ Þótt hann eyddi hvorki tíma né orðum til einskis var hann mjög kurteis maður, einkan- lega gagnvart konum. Það orsakaðist ef til vill af því hversu mikilvægt hans eigið hamingjusama hjónaband var honum. Hann hafði myndað sér skoðanir um eiginkonur næstum allra stjórnmála- manna, sem ég færði í tal við hann. „Hann þarfnaðist róandi lyfja; hún var honum nokk- urskonar fjörefnisinngjöf", sagði hann um frægan stjórn- málaleiðtoga, sem honum fannst hafa beðfð tjón á ferli sínum vegna hjónabandsins. Um annan betur kvæntan starfsbróður sinn sagði hann: „Vel kvæntur. Hún er falleg, skiptir sér ekki af stjórnmál- um og þykir vænt um börn.“ Hann var íhaldssamur á mörgum sviðum. Eitt sinn ávarpaði ég konu hans „lafði Attlee". „Attlee greifynja", leiðrétti hann þegar í stað. Þegar hann drakk vín vildi hann einungis rauðvín og ég sá hann drekka það með köld- um silungi og salati, með jarð- arberjum og rjóm-, og fiski. Uppáhaldssælgætið hans var hlaupbúðingur. Hann kann- aði matseðilinn í Savoy kur teislega, leit sfðan á þjóninn og sagði: „Hlaupbúðing?" Honum féll ekki ostur og hreyfði ekki við brenndum drykkjum — „nema í mjög sérstökum tilfellum.“ Hugmyndir hans um stjórn mál voru lítt fræðilegar og hann myndaði sér ákveðnar skoðanir um fólk. Skoðanir hans voru ávallt vinsamlegar og látnar í ljós af falsleysi. „Mikill maður, X“; „Bezta ræða, sem ég hef heyrt“; „Elskulegur náungi, Y“. Hann var aldrei hræddur við að láta skoðanir sínar í ljós. „Hver er hæfasti maður, sem þér hafið kynnst utan stjórnmálanna?“ spurði ég eitt sinn. „Franks". „Stýður hann Verkamannaflokkinn?“ ,,Þa5 hef ég ekki hugmynd um. Ég bað hann um að fara til Wash- ington sökum þess að hann var hæfasti maðurinn til þess.“ Hann var sérstaklega sjálf- nógur og blátt áfram í við- móti. Fáir eða engir tóku eft- ir honum, þegar hann steig út úr þriðja farrými á stöð- inni í Baker Street — dálítið álútur en hraustlegur, reykj- andi pípu sína, með tvo reyf- ara í slæmri skjalatösku. Hann fékk aldrei nóg af teinu sínu. Ef Attlee þurfti að eiga stefnumót við einhvern stjórn málamann, þá valdi hann Athenaeum-klúbbinn. Ef hann vildi fá sér blund eftir hádeg- isverð valdi hann Oxford eða Cambridge-klúbbinn. Hann sagði við mig eitt sinn: „Vitið þér hvernig hægt er að lækna menn af því að sofa eftir há- degisverð? Ef svo væri gætuð þér grætt offjár á lávarða- deildinni." Þegar hann ræddi við menn um heima og geima notaði hann orð, sem hann nafði lært í gagnfræðaskóla: væg alensk blótsvrði. Hann nefndi menn næstum alltaf gælunöfnum sínum og bjó til allmörg sjálfur. Þegar hann kom frá Oxford var hann íhaldssamur heims- veldissinni og sagði að „ein- ungis heiðursmenn (gentle- men) væru hæfir til þess að stjórna. „Þér hafi'ð skipt um slcoðun síðan“, sag^i ég við hann eitt sinn. „Nei,“ sagði hann. „En núna álít ég, að það eigi að gefa öllum tæki- færi til að verða heiðurs- menn.“ í skoðunum hans úm menn og stjórnn.ál gætti ótakmark- aðrar bjartsýni en ávallt raun- sasi. Eitt sinn spurði ég hann hvort hann teldi sig góðan garðyrkjumann. „Já. Reynsla mín í stjórnmálum kemur þar að notum. Lítið á það sem vex í reitnum og reytið burt þær plöntur, sem eru í meirihluta." Það er 'llgresið." (Observer. C)1 ré+tindi áskilin.)

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.