Morgunblaðið - 26.10.1967, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUK 26. OKT. 1907
Bókmenntaverðlaun Nóbels 1967:
ASTURIAS: skáldsagna
höftndur fólksins
G U ATEMALAMAÐUR-
INN Miguel Angel Ast-
urias hlaut bókmennta-
verðlaun Nóbels í ár.
Asturias hefur í bókum sín
um deilt óvægilega á ein-
ræði og harðstjórn í ró-
mönsku Ameríku og
„bandaríska heimsvalda
stefnu“: stórveldi dollar-
ans, sem hann eitt sinn
kallaði „græna páfann.“
Blaðamðurinn / James
Goldsborough við „The
New York Times“ ritar
fyrir tveimur dögum grein
um Asturias, og fer hún
hér á eftir í þýðingu og
endursögn:
Asturias var einn af mörg-
um, sem hóf rithöfundar-
feril sinn í París. Það voru
frjóir tímar. Á stríðstímun-
um komu margir ungir rit-
höfundar þangað og settust
þar a’ð. Hann fór með þeim
á kaífihúsin á Montparnasse.
Þar sátu þeir og röþþuðu.
„Ég man eftir argentínsk-
um vinum mínum, sem sögðu
frá einræðinu í landi sínu og
eitthvað þvrfti að grípa til
bragðs; ég man eftir kunn-
ingjum mínum fró Chile,
sem sögðu frá einræðinu í
landi sinu og að eitthvað
þyrfti að grípa til bragðs; ég
man eftir brasiiískum, kolum
bískum perúskum vinum
mínum, sem sögðu frá ein-
ræðinu í lóndum sínum og að
eitthvað þyrfti að grípa til
brag'ðs.“
Það var Asturias, sem tók
til sinna ráða og skrifaði
harmsögu.na „Forseti lýðveld-
isms“, fyrstu og mikilvæg-
ustu bók sína. Þar deilir
hann á einræði Estrada
Cabrera. Bókin var skrifuð
kringum 1930, en ekki gefin
út fyrr en 1946. í henni
hreyfir Asturias við efni,
sem liggur honum svo á
hjarta, að hann nefnir þessa
bók og allar bækur sínar síð-
an „skuldbundnar bók-
menntir“. \
,, Skálds a gn ahöfundur mn
verður að vera vitni síns
tíma,“ sagði hann skömmu
eftir Nóbexsverðlaunaveiting-
una. „Hann verður að leita
hins lifandi veruleika lands
síns, að rnarkniiðum þess. Það
er mikilvægt, a’ð verðlaunin
voru veitt rithöfundi, sem er
fulltrúi skuldbundinna bók-
mennta, en ekki tilgangs-
lausra bókmennta."
Enginn rithöfundur er
verðugri fulltrúi þjóðar sinn-
ar. Eða þjóða rómönsku
Ameríku. Hann skrifar um
Guatemala í öðru orðinu og
rómönsku Ameríku í hinu.
Bækur hans fjalla um öll hin
miklu málefni og vandamál
heimsálfunnar og þeirra 180
milljón manna, sem byggja
hana. Hann skrifar um frum-
skóginn og hitann, byltingarn
ar og herforingjastjómirnar,
nlantekrurnar og daglauna-
mennina, Indíánana og hús-
bændur þeirra.
Hann er að nokkru Maya-
indáni í móðurætt. Næsta
bok hans, sem kemur út á
næsta ári fjallar um Indíán-
ana, sem kúgaðir hafa verið
um aldaraðir og hvernig þeir
smám saman samsemja sig
þeirri menningu, sem kúg-
aði þá.
í „Forseta lýðveldisins"
fjallar Asturias af heilagri
bræði um forsetann, geðsjúk-
an manndrápara, lítilmótleg-
ar smjaðrandi _ undirtyllur
hans, mútþægni, handahófs-
kenndar pólitiskar fangels-
anir og botnlausa eymd þjóð-
arinnar. Stíll bókarinnar er
hraður, hitasóttarkenndur en
krystalstær. Freistandi er að
tilfæra dæmi xun yfirheyrsl-
xma yfir betlararanum fóta-
lausa Mosco. Fávitinn Pelele
hefur orðið þorparanum
Parrales Sonriente höfuðs-
manni, að bana í sturlun og
ógáti. Betlaramir, sem höfðu
samastað í Fordyri Herrans,
eru dregnir fyrir rétt og
neyddir til að bera ljúgvitni.
íslenzka þýðmgu gerði Hann-
es Sigfússon (Mál og menn-
ing, Reykjavík, 1964):
. . Hin óvæntu svör
betlaranna urðu til þess að
ákærandinn í heiréttinum
spratt upp af stólnum.
— Út með sannleikann!
öskraði hann og sperrti upp
nærsýn eðluaugun bak við
þykk gleraugun, og til að
leggja áherzlu á odð sín sló
hann krepptum hnefanum í
borðið, sem hann notaði fyrir
skrifpúlt. Hver af öðrum
lýstu betlararnir morðinu,
sem þeir höfðu séð með eig-
in augum og endurtóku með
angist útskiiiaðra í röddinni
að Pelele væri morðinginn.
Lögregluþjónarnir, sgm
biðu við dyrnar með sperrt
eyru, réðust á þá samkvæmt
mérki frá dómaranum og
ráku þá me'ð höggum og bar-
smíð inn í stóran kaldan sal.
Langt reipi hékk ofan frá
hanabjálkunum, sem varla
var sýnilegur.
— Það var hálfvitinn;
æpti sá sem fyrstur avr
píndur, í von um að hann
slyppi úr prísundinni ef
hann segði satt. Það var hálf-
vitinn! Hálfvitinn! Hálfvit-
inn! Þessi Pelele! Pelele! Það
var hann! Það var hann! Það
var hann!
— Þetta hefur yður verið
ráðlagt að segja, en ég gleypi
ekki við neinni lygi: sann-
leikann eða dauðann . . . það
ætla ég a'ð láta ykkur vita,
og hafið það hugfast, ef þið
hafið ekki vitað það áður . . .
Rödd dómarans kafnaði í
suði blóðsins í eyrum vesl-
ings fangans sem hékk á
þumalfingrunum og gat ekki
spyrnt við gólfinu. Hann lét
sér ekki segjast:
— Það var hálfvitinn! Það
var hálfvitinn! Ég sver að
það var hálfvitinn! Hálfvit-
inn var það! Hálfvitinn var
þa'ð! Hálfvitinn var það!
Hálfvitinn var það!
— Lygi! fullyrti dómarinn
eftir nokkra þögn. Þér ljúgið!
Þér Ijúgið, karl minn! Ég
skal segja yður hverjir
myrtu José Parrales Sonri-
entx ofursta. Það skal ég
segja yður, og svo skulum
við heyra hvort þér þorið að
neitá því. . . Það voru Euse-
bio Canales hershöfðingi og
Abel Carvajal lögfræðingur.
ísköld þögn fylgdi orðum
hans; síðan kveinstafir, og
aftur kveinstafir, og loks já
. . . Þegar reipið var losað
féll Viuda á baki'ð, meðvit-
undarlaus. Þeldökkt andlit
hans þakið svita og tárum
minnti á kolaryk í regni. Fé-
lagar hans sem síðan voru
yfirheyrðir skulfu eins og
hundarnir þegar þeir deyja
á götunni af eitri lögreglunn-
ar, og allir endurtóku þeir
orð dómarans. Allir nema
Mosco. Andlit hans kipraðist
af ótta og viðbjóði. Þeir
hengdu hann upp á fingrun-
um, því hann staðhæfði af
gólfinu, hálfgrafinn í gólfið,
að miðju, eins og allir fóta-
lausir menn, að félagar hans
færu með ósannindi þegar
þeir sökuðu ókunna menn um
glæp, sem hálfvitinn og eng-
inn nema hálfvitinn bæri
ábyrgð á.
— Áíbyrgð ... ! Dómarinn
greip orðið á lofti. Hvernig
getið þér leyft yður að segja
að hálfviti beri ábyrgð? Skilj
ið þér ekki sjálfur að þér
Ijúgið? Hvernig getur óá'byrg
ur aumingi borið á'byrgð?
— Þvi verður hann sjálfur
að svara.
— Það er bezt að húð-
strýkja hann! gall við einn
lögregluþjónninn skrækróma
og annar barði hann yfir and-
litið með svipuóL
— Út með sannleikann!
skipaði dómarinm meðan
hvein í svipunni á vöngum
betlarans. — Sannleikann!
Annars verðið þér látinn
hanga þarna í alla nótt
— Sjáið þér ekki að ég er
blindur?
—- Takið aftur þá fullyrð-
ingu að það hafi verið Pele-
le...
— Nei! Því það er satt! Um
það er ég sannfærður alveg
niður í buxurnar.
Tvö svipuhögg til viðbótar
særðu fram blóð á vörum
hans.
— Þér eruð blindur en ekki
heyrnarlaus! Segið því sann-
leikann, út með vitnisburð-
inn, alveg eins og hinir ...
— Ég samþykki, stundi
Mosco með brostinni rödd.
M. A. Asturias.
Dómarinn hélt að hann
hefði unnið taflið.
— Ég samþykki því ég get
ekki meira, en það var Pelele.
— Fífl!
Smánaryrði dómarans
hrinu ekki á þessum hálfa
manni, sem brátt mundi ekki
skynja neitt framar. Þegar
þeir slökuðu á reipinu féll
andvana líkami Moscos, það
er að segja efri hlutinn, þar
sem hann vantaði báðar fæt-
urnar, lóðrétt niður á gólfið
eins og brotin klukka.
— Gamli lygari, muldraði
dómarinn um leið og hann
gekk út framhjá líkinu. En
framburður þinn hefði hvort
sem er ekki haft neina þýð-
ingu, því þú ert blindur . ..“
12 ár í útlegð
Áður en ríkjandi stjórn
Guatemala tók við völdum
eyddi Asturias tólf árum í
útlegð. Árið 1962, 63 ára gam-
all, var hann handtekinn
ásamt öðrum rithöfundum í
Argentínu og kastað í fang-
elsi, þar sem hann átti illa
vist i 3'9 stiga hita. Fangelsis-
vistin gekk næst lífi hans og
hann var fluttur í sjúkrahús.
Asturias kveður Nó'bels-
verðlaunin eitt mesta gleði-
efni lífs síns. Hann fékk að
vita um þau hálfri klukku-
stund áður en tilkynnt var
um veitinguna í Stokkihólmi.
Hann sagði, að hann væri
furðu lostinn, en hann vissi,
að hann hafði komið til tals
við úthlutun þeirra:
„Mér datt ekki í hug, að
þeir mundu verðlauna höfund
frá litlu landi eins og Guate-
mala. Þetta er mjög mikil-
vægt. Það er mikilvægara en
ef þeir veittu þau höfundi frá
landi með kjarnorkuvopna-
búr“.
Tveir aðrir rithöfundar
komu sterklega til greina við
úthlutunina: Pablo Neruda
frá Cile, 63 ára gamall, og
André Malraux, 66 ára gam-
all. Malraux hefði verið tólfti
Frakkinn, sem hlotið hefði
bókmenntaverðlaun Nóbels.
Asturias er meðalmaður á
hæð, gildur og gugginn; hann
lítur út fyrir að vera það sem
hann er: vel efnaður dipló-
mat frá rómönsku Ameríku.
Hann lítur ekki út fyrir að
vera sá eldlegi umbótamaður
og talsmaður þjóðfélagsrétt-
lætis, eins og bækur hans gefa
til kynna. Kona hans, Blanca,
segir aftur á móti, að hann
sé byltingarmaður.
Hann vill ekkert ræða um
stjórnmál í rómönsku Ame-
ríku, en segir einungis: „Ég
er fulltrúi stjórnar minnar".
Stjórn J. C. Montenegros,
sem nú situr við völd, hefur
aldrei komið honum í bobba.
Verra hefur það verið. Hér
fyrrum voru bækur hans
brenndar ,en nú eru þær all-
ar fáanlegar í heimalandi
hans og flestum löndum róm-
önsku Ameríku. „Stjórn
Montenegros er ekki einræðis
stjórn," segir eiginkona hans.
„Hún hefur komið mörgu
góðu til leiðar. Bróðir Mont-
enegros sjálfs var myrtur af
herforingja'klíku".
Sendiráðið í París, þar sem
Asturias ræður ríkjum, fyllt-
ist af Guatemalamönnum,
stúdentum og öðrum, sama
daginn og tilkynnt var um
verðlaunaveitinguna. Þann
sama dag hélt Asturias hátíð-
legt 68 ára afmæli sitt. Stú-
dentarnir sungu þjóðsöngva
og skröfuðu við sendi’herrann
eins og fornvin sinn. Þeir
sogðu, að það upplýsti margt,
að slíkur maður gæti einnig
verið sendiherra.
,Kona hans lýsti því hvernig
honum tækist að vera bæði
sendiherra og rithöfundur um
leið:
„Hann gerir það í bókum
sínum, sem hann getur ekki
gert á stjórnmálasviðinu"
______i
—ERLENT YFIRLIT
Framhald af bls. 17
mundi Mindzenty kleift að fara
úr landi á laun. En Mindzenty
hefur alltaf krafizt þess, að brott
för hans fari fram með þeim
virðuleik, sem stöðu hans sæm-
ir. Að því er nú er talið, krefst
hann þess ekki að verða um
kyrrt í Ungverjalandi, flytja
eina messu áður en hann dregur
sig í hlé eða heimsækja gröf
móður sinnar, eins og hingað til
hefur verið álitið. í þess stað
krefst hann þes,s, að honum verði
leyft að yfirgefa sendiráðið um
hábjartan dag í fylgd með ka-
þólskum preláta.
Fyrr í þessum mánuði ákvað
Mindzenty að yfirgefa sendi-
ráðsbygginguna jafnvel þótt
hann ætti það á hættu að verða
handtekinn. Þráfaldar neitanir
ungversku stjórnarinnar við
skilyrðum hans og boðuð koma
fyrsta sendiherra Banda-ríkjanna
í Ungverjalandi, Martin Hillen-
brands, ýttu undir þessa ákvörð
un. f fjóra daga stóðu um 29 ein-
kennisklæddir og óeinkennis-
klæddir lögreglumenn vörð við
sendiráðsibygginguna, og benti
það eindregið til þess, að stjórn-
in ætla-ði að handtaka Mindzenty
ef hann færi úr sendiráðinu og
varpa honum í fangelsi á ný, en
hann var dæmdur í ævilangt
fangelsi fyrir „njósn-ir“ 1949.
Þetta hafa Vatíkanið og banda-
ríkastjórnin um-fram allt reynt
að forðast, því ef Mindzenty
yrði handtekinn á ný mundi það
spilla sam-búðinni við Kadar-
stjórnina, sem er enn fremur
stirð.
Páll páfi sendi þá austurríska
kardinálann Franz König á fund
Mindzentys með áskorun um, að
hann yrði kyrr í sendiráð-stoygg-
ingunni. Öllum til mikils /1-éttis,
bæði Ungverjum, Bandaríkja-
mönnum og Páli páfa, varð Mind
zenty við þessari ósk. Hann
hætti við áform sitt og féllst á að
hafnar yrðu nýjar samninga-
viðræður um framtíð sína. Þeg-
ar K-önig kardináli fór frá Búda-
pest hafði hann meðferðis skil-
yrði þau, sem Mindzenty setur
enn fyrir brottför sinnL
ÓTTAR YNGVASON
héraðsdómslögmaSur
MÁLFLUTNINGSSKRIFSTOFA
BLÖNDUHþlÐ 1 • S(MI 21296
HÖRÐUR EINARSSON
HÉRAÐSDÓMSLÖGMAÐUR
MÁLFLUTNINGSSKRIFSTOFA
AÐALSTRÆTI 9 — SÍMi 1797»