Morgunblaðið - 26.10.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. OKT. 1967
17
ERLENT YFIRLIT
Stríðsþreyta í
Bandaríkjunum
ÓÁN/EGJA almennings í Banda-
ríkjunum með Vietnam-styrjöld-
ina ey.kst stöðugt. Vaxandi
stríðs,þreytu er farið að gæta, og
viðhorf aimennings til styrjaldar
innar eru að breytast. Dregið
hefur úr stuðningi við styrjöld-
ina, og „dúfunum", sem vilja
binda enda á styrjöldina, og
„haukunum“, sem vilja knýja
fram sigur, hefur aukizt fylgi.
Komið hefur í ljós í umræðum
þingsins, að afstaða þingmanna
hefur .harðnað. Nú um helgina
brauzt óánægja fram í víðtæk-
um mótmælaaðgerðum, hinum
víðtækustu sem efnt hefur verið
til gegn styrjöld í sögu Banda-
ríkjanna, að því er sumir telja.
Stjórn Johnsons óttast, að
þessar mótmælaaðgerðir verði
til þess að stjórnin í Hanoi fái
rangar hugmyndir um óánægj-
una í Bandaríkjunum vegna
styrjaldarinnar. En ef til vill
óttast hún ennþá meir óánægju
þá og gagnrýni, sem fram kemur
í ræðum þingmanna. í þessum
umræðum kveður við nýjan tón,
sem hefur vakið ugg margra.
Persónuleg brigslyrði og beiskja
setja svip sinn á umræðurnar,
klögumálin ganga á víxl og
djúpt bil hefur myndazt milli
deiluaðila þannig það liggur við
að þ<eir geti ekki ræðzt við.
Stundum er engu líkara en hér
sé um að ræða einvígi milli
Rusk utanríkisráðherra og Ful-
brights öldungadeildarmarms
og annarra einstaklinga. Mörg-
um þingmönnum finnst mál til
komið að hlé verði gert á þess-
um umræðum og hafa hvatt til
stillingar.
Stjórnin hefur ekki getað á
sér setið og hefur svarað gagn-
rýninni fullum hálsi. Tveir að-
stoðarutanríkisráðherrar, Nicho-
las Katzenbach og Eugene
Rostow hafa sakað gagnrýnend-
ur stjórnarinnar um að gefa sig
á vald örvæntingar í málflutn-
íngi sínum og endurvekja ein-
angrunarhyggju í Bandaríkjun-
um. Einn af andstæðingum stjórn
arinnar, demókratinn Eugene
MoCarthy, hefur sakað Rusk
um að vekja upp óttann við
„gulu hættuna" í nýrri mynd
með því að haida því fram, að
það varði beinlínis hagmuni og
öryggi Bandaríkjanna að koma
í veg fyrir útþenslustyrjaldir
milljarðar Kínverja, sem vopn-
aðir séu kjarnorkuvopnum. Þótt
þessi ummæli Rusks geti haft
pólitísik áhrif, munu þau ekki
þagiga niður í gagnrýnendum
heldur þvert á móti. í>eim mun
meiri áherzlu sem stjórnin legg-
ur á hættuna af Kínverjum,
þeim mun meiri áherzlu munu
gagnrýnendurnir leggja á gagn-
rýni sína' á stefnu, sem þeir
óttast að leiði til þess að Banda-
ríkjamenn verði að heyja styrj-
öld í Asíu um ófyrirsjáanlega
framtíð.
Ljóst er, að Vietnam verður
aðalmál kosninganna á næsta
ári, og af þeim sökum er senni-
legt að stjórnin endurskoði af-
stöðu sína og geri hlé á loftánás-
um á N-Vietnam án þess að krefj
ast þess að N-Vietnam dragi úr
stríðsaðgerðum í staðinn. Góðar
heimildir herma, að hlé verði
áneiðanlega gert á loftárásunum,
þótt lítil von sé til þess að það
leiði til samningaviðræðna.
Stjórnin verður nú í vaxandi
mæli að heyja styrjöld á tveim-
ur vígstöðvum. Hún gerir sér
grein fyrir, að hún verður að
eyða óánægjunni heima fyrir,
ekki aðeins til að haldast við
völd heldur einnig til að knýja
Hanoistjórnina að samninga-
borði. Bandaríska stjórnin setur
traust sitt á úrslitir skoðana-
kannana. Hanoistjórnin tneystir
á stríðsþreytuna í Bandaríkjun-
um. Hvorugur aðilinn er líkleg-
ur til að láta undan fyrir kosn-
ingarnar í Bandaríkjunum
næsta haust.
Kiesinger tregur
stuðningsmaður
KIESINGER, kanzlari Vestur-
Þýzkalands, hefur almennt verið
talinn helzti milligöngumaður
Breta oig Efnahagsibandalags Evr-
ópu. Margt bendir til þess, að
Kiesinger sé lítt hrifinn af þessu
áliti, sem hann hefur, og kjósi
fremur að lítið sé á Vestur-
Þýzkaland eins og hvert annað
aðildarríki EBE. Bretar hafa lagt
fast að Vestur-iÞjóðverjum að
beita áhrifum sínum til þess að
þeir fái upptöku í bandalagið,
og hefur þetta vakið gremju í
Bonn. í viðræðum sínum við
Wilson forsætisráðherra hefur
Kiesinger lagt áherzlu á, að ekki
sé hægt að beita Frakka þving-
unum til að tryggja inngöngu
Breta.
Afstaða Bonn-stjórnarinnar er
sú, að slíkar þviniganir mundu
gera að engu vonir Breta
um aðild að bandalaginu,
og telur Kiesinger að leggja
beri áherzlu á viðræður við
Frakka, þar sem ef til vill
reynist unnt að sannfæra þá
verði nógu mikil þolinmæði
sýnd. Vestur-Þjóðverjar telja,
að ríkin sex í Efnahagsbandalag-
inu verði fyrst að ræða sín í
milli um vandamálin sem eru
samfara upptökúbeiðni Breta og
fleiri þjóða, fyrst á fundum
þeim, sem haldnir hafa verið í
Luxemborg, og síðan á fleiri
fundum. Síðan ættu gagnlegar
samningaviðræður að geta 'haf-
izt, en það er þá sem Bretar
vilja að Vestur-Þjóðverjar veiti
þeim stuðning, en Bonn-stjórnin
hefur gætt þess vandlega að
binda sig ekki um of
Sá sem stjórnar tilraunum
Breta til að fá uipptöku í EBE er
Chalfont lávarður, sem áður var
afvopnunarmálaráðherra og hef-
ur átt mikinn þátt í samkomu-
lagi því sem tekizt hefur með
stjórnunum í Moskvu og Was-
hington um bann við útbreiðslu
kjarnorkuvopna. Nú er hætta á
því,' að þessi baráttumál rekist á
og er afstaða Vestur-Þjóðverja
mikilvæg Vestur-Þjóðverjar
hafa neitað að fallast á, að í
samningnum verði ákvæði um
eftirlit með friðsa-mlegri hagnýt-
ingu kjarnorkunnar, og telur að
kjarnorkustofnun BB'E-land-
anna, Euratom, verði fyrir alvar-
legu áfalli, verði slíkt ákvæði í
samningnum, auk þess sem það
yrði auðmýkjandi fyrir þá
sjálfa. Verði slíkt ákvœðd í samn
ingnum, mun Alþjóða kjarnorku
málastofnunin í Vín, IAEA, sem
Rússar eru aðilar að, hafa á
hendi þetta eftirlit, og óttast
Bonn-stjórnin að Rússar muni
nota stofnunina til að valda vís-
indastarfsemi og iðnaði Vestur-
Þjóðverja erfiðleikum.
Nú reynir Chalfont lávarður
að tryggja Bretum inngöngu í
EBE, og. hann þarf á stuðningi
Vestur-iÞjóðverja að halda. Hann
hefur látið svo um mælt, að
Bretar vilji gerast aðilar að Eur-
atom og á engan hátt veikja
stofnunina. Upphaflega voru
Bretar eindregið fylgjandi eftir-
liti á vagum IAEA, en nú fiorðast
þeir að taka afstöðu vegna þrýst-
ings frá EBE-löndum.
Vorster vill að
Smith semji
JOHN Vorster, forsætisráðherra
Suður-Afríku, og Ian Smith, for-
sætisráðherra Rhódes,u hafa
ræðzt við í Pretóría. Að því er
áreiðanlegar heimildir herma,
hvatti Vorster Smith til að nota
tækifærið þegar George Thom-
son, samveldismálaráðherra
Breta, kemur í heimsókn til S-
Afríku 8. nóvember til þess að
komast að samkomulagi við
brezku stjórnina. Fyrir skömmu
ræddi Wilson forsætisráðherra
vdð utanríkisráðherra Suður-
Afríku, dr. Muller, og er vitað
að brezki forsætisráðherrann
hvatti til þess, að reyndar yrðu
nýjar leiðir til lausnar Rhodes-
íudeilunni.
En samtímis þessu berast þær
fréttir frá Salisbury, að horfur
á að deilan leysist hafi sízt batn-
að. Stjórn Smiths sættir sig ekki
við minna en viðurkenningu á
sjálfstæði Rhodesíu og leggst
gegn hvers konar rýmkun á kosn
ingarétti, er yrði hvíta minni-
hlutanum ó'hagstæð. Thomson
Smith
mun því hafa lítið svigrúm í við-
ræðunum við Smith, því að það
er stefna brezku stjórnarinnar,
að lausn deilunnar verði að
miðast við myndun meirihluta-
stjórnar áður en nýlendan fær
sjálfstæði.
Rætt hefur verið um mögu-
leika á því, að Afríkumenn í
Rhodesíu geri uppxeisn, en
ósennilegt er að það gerist í ná-
inni framtíð. Eina von þeirra er
sú, að Einingarsamtök Afríku,
SIÞ eða önnur Afríkuríki láti
Rhodesíumálið til sín taka, en
ekki er líklegt að það hafi ýkja
mikil raunveruleg áhriif. Ólíklegt
er, að upp rísi andstöðuhreyfing
hvítra manna gegn Smith. Þótt
nokkrir hvítir menn segist þess
allbúnir að koma á fót stjórnar-
andstöðuflökki um leið og Rhod-
esíustjórn hljóti viðurkenningu,
virðast þeir ekki skilja, að ef
brezka stjórnin viðurkenndi
stjórn hvíta minnihlutans, yrði
hér um svo mikinn sigur fyrir
Smith að ræða, að hvítir menn
mundu þjappa sér ennþá fastar
saman að baki Smith en nokkru
sinni fyrr. Auk þess mundi slík-
ur andstöðuflokkur vilja varð-
veita forréttindi hvítra manna.
Bretar hafa þannig slæm spil
á hendi, ekki sízt þegar þar við
bætist, að refsiaðgerðirnar gegn
Rhodesíu hafa ekki borið tiilætl-
aðan árangur. Verzlanir í Salis-
bury eru fullar af vörum, og
þótt bílum frá Bretlandi hafi
fækkað er enginn skortur á
benzíni. f fyrra minnkaði út-
flutningur úr 164.7 milljónum
punda í 104.7 milljónir punda
og innflutningur úr 119.8 millj-
ónum punda í 84.i2 milljónir
punda, og afleiðingin varð sú, að
talsvert gekk á varagjaldeyris-
birgðir stjórnarinnar. Nú er því
aftur á móti haldið fram, að
verstu áhrif viðskiptabannsins
séu um garð gengin og innflutn-
ingur og útflutningur hafi aukizt
um 210% miðað við síðasta ár.
Refsiaðgerirnar hafa komið
hart niður á tólbaksiðnaði og
sykurframleiðslu, eins og tals-
roenn stjórnarinnar játa, og
stjórnin hefur orðið að fá lán-
aðar stórupphæðir úr bönkum,
en efnahagsástandið er síður en
svo óheilbrigt. Svo virðist sem
Rhodesíumenn geti haldið áfram
baráttu sinni í mörg ár enn án
þes's að þurfa að hafa verulegar
áhyggur af efnahagsmálum, en
önnur viðhorf geta skapazt ef
öryggi stjórnarinnar verður al-
varlega ógnað erlendis frá.
Gríslca stjórnin
traust I sessi
GRÍSKA herforingjastjórnin
hefur verið sex mánuði við völd,
og þrátt fyrir alla þá hörðu gagn
rýni sem hún hefur sætt, virðist
henni hafa tekizt að festa sig svo
vel í sessi, að flestar l'íkur
benda til þess að hún verði lengi
við völd. Fjórir andstöðuhópar,
sem vitað er að tekið hafa til
starfa, þar af þrír vinstrisinnaðir
og einn er fylgir miðflokkunum
að málum, virðast ekki njóta
mikils fylgis, svo að enn hefur
engin öflug andspyrna verið
skipulögð. Gagnrýni tvegigja
hægi'sinnaðra stjórnarandstæð-
inga, Kanellopoulosar fv. for-
sætisráðherra og frú Vlachos
blaðaútgefanda, hefur fengið
hljómgrunn, en ekki leitt til þess
að myndazt hafi öflug and-
spyrnuhreyfing gegn stjórninni.
Þótt stjórnin hafi ekki slakað
á klónni síðan hún hrifsaði völd-
in, eins og sjá má á því að rit-
skoðun er jafnströng og hún var
fyrst eftir byltinguna, virðist al-
menningur í Grikklandi vilja
bíða og sjá hvað setur. Grikkir
bíða eftir væntanlegri endur-
skipulagningu á stjórninni og
nýrri stjórnarskrá, sem 'boðuð
hefur verið. En fýrst og fremst
vilja þeir bíða og sjá í hvaða átt
herforingastjórnin stefnir á
næstu mánuðum.
Ástandið í efnahagsmálum
landsins er síður en svo glæsi-
legt, en á hinn bóginn er það alls
ekki ibágborið. Á sumum sviðum
hafa átt sér stað framfarir síðan
byltingin var gerð. Þetta á til
dæmis við um bygigingaiðnaðinn.
Oft hefur verið orðrómur á
kreiki. um, að herfloringjar, sem
óánægðir eru með stjórnina
ætli að láta til skarar skríða, en
þessi hugsanlega óánægja hefur
ekki leitt tLL aðgerða. Með
hverri hreinsuninni á fætur ann-
arri virðist stjórnin hafa útrýmt
allri hættu á gagnbyltingu. Sam-
búð herforingjastjórnarinnar og
Konstantíns konungs virðist
hafa batnað — en þó er ekki
hægt að segja að hún sé vin-
samleg.
'Mörg erlend ríki, þeirra á
meðal Bandaríkin, hafa gert her-
foringjastjórninni ijóst, að þau
vilji að aftur verði horfið til ]ýð-
ræðislegra stjórnarhátta. Aðal-
foringj ar herforingj a stjórnarinn-
ar, þeirra á meðal Georg Papa-
dopoulos ofusti, sem hefur orðið
stöðugt valdameiri á undanförn-
um mánuðum, eru hlynntir
þeirri hugmynd, að einhvers
konar lýðræði verði komið á í
Grikklandi. Þróunin virðist því
ætla að stefna í þá átt á næstu
mánuðum — nema því aðeins
að eitthvað óvænt gerist, er
leiða mun til ósveigjanlegri af-
stöðu herforingjastjórnarinnar.
IUindzenty kyrr
í sendiráðinu
FULLTRÚA Páls páfa, austur-
ríska kardínálanum Franz König,
hefur tekizt að fá Mindzenty
kardinála, fyrrum yfirmann ung-
versku kirkjunnar, ofan af áform
um um að yfirgefa bandaríska
sendiráðið í Búdapest, þar sem
hann hefur dvalizt síðan hann
leitaði þar hælis í byltingunni
1966.
Á undanförnum sex árum hef-
ur ungverska stjórnin tjáð sig
fúsa til samkomulags, er gera
Framhald á bls. 20