Morgunblaðið - 28.10.1967, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. OKT. 1967
15
GEIMF
AP-grein, eftir Howard Benedict
Eftir hægfara byrjun hófu Bandaríkin þátttöku í geim-
ferðakapphlaupinu og höfðu brátt unnið fleiri vísindalega
sigra en Rússar. Nú stendur keppnin um að koma fyrsta
manninum til tunglsins. En geimfarar beggja landa hyggj-
ast ekki láta þar staðar numið. Sá tími nálgast, er jafnvel
enn stórfenglegri draumar rætast.
Líkan af Apollo Satum-geimski pi.
Næsta mark er tunglið, hinn
einmana, gígótti fylgihnöttur
jarðar.
Til að ná þessu marki hafa
tvær voldugustu þjóðir heims
skipulagt vísindalega og tækni-
lega hæfileika sína til þess að
senda menn í dirfskufyllsta leið-
angur, sem sögur fara af.
Þrátt fyrir allar tálmanir mun
maðurinn ná til tunglsins. Hann
mun kanna það. Og svo kann að
fara, að hann nemi þar land.
En maðurinn, sem sýknt og
heilagt leitast við að víkkja sjón
delidarhring sinn, lætur sig
dreyma um að nota tunglið sem
leiðarstein, stökkbretti til fram-
tíðarinnar. Því að fyrir handan
eru reíkiistjörnurnar og ú'tkjálk-
ar sólkerfisins.
Fyrir aðeins áratug var
þetta óhugsandi möguleiki, dag-
draumar vísindasagnahöfunda.
Nú er þetta gerlegt vegna örrar
tækniþróunar, sem orðið hefur
af völdum skotflaugaáætlana
Bandaríkjamanna og Sové'tríkj-
anna.
Neistinn, sem koim þessari
tæknibyltingu af stað, var Spútn-
ik I., l®4ra punda gervihnöttur,
sem skotið var á braut umhverf-
is jörðu frá rússneskri eldflauga-
bækistöð 4. októfoer, 1967.
Rússar sönnuðu, að skot þetta
var engin slembilukka, er þeir,
mánuði seinna, sendu á loft hinn
1120 punda Spútnik II., sem
hafði innbyrðis tíkina Laiku.
Meðan þessu fór fram höfðu
Bandaríkjamenn gefið sér góðan
tíma til að fullkomna Vanguard-
geimflaugina í þeirri vissu, að
þeir yrðu fyrstir til að senda
mannaðan gervihnött á foraut
umhverfis jörðu, nversu langan
tíma sem það kynni að taka.
Hópur visindamanna á vegum
hersins undir forystu Wernhers
von Braun, hins fyrrverandi
eldf laugasérf ræðings Þ j óð ver j a,
foafði farið frarn á leyfi til að
skjóta á loft gervihnetti árið
1906 með því að bæta þrepi ofan
á Redstone-eldflaugina. En
Eisenhower forseti staðhæfði,
að venjuleg hernaðareldflaug
myndi skerða friðsaman- og vís-
indalegan tilgang áætlunarinn-
ar. Hann fyrirskipaði, að Van-
guard-flaugin yrði byggð frá
grunni.
Enda þótt Eisenhower kallaði
Spútnig I. upphaflega „auglýs-
ingabrellu" voru menn áhyggju-
fullir í Wasfoington, og Vanguard
tilraunin var höfð í flimtingum.
Menn hröðuðu sér með fyrstu
Vanguard-flaugina á skotpallinn.
Þúsundir áhorfenda fylgdust
með 6. desemfoer, 1957, þegar
þessi litla eldflaug lyftist t'vö
fet upp af pallinum, varð kraft-
laus og féll niður sem glóandi
eldkúla. Álit Bandaríkjanna féll
að sama skapi.
Von Braun var veitt leyfi til
að reyna Redstone-eldflaug sína.
Þrítugasta og fyrsta janúar,
1958, — nærri fjórum mánuðum
síðar en Spútnik I., þaut eld-
flaugin á loft frá Canaveral-
höfða oig kom Explorer (Könn-
uði) I. heilu og höldnu á foraut
um jörðu. Þessi sívalningslaga
gervihnöttur vó ein lítil 30,8
pund, en honum má þakka hina
fyrstu mikilvægu uppgövtun
geimaldar Van Allen-geislafoelt-
in, sem umlykja jörðina.
Bandaríkjanna var olía á eld-
inn.
Vonir Bandaríkjamanna voru
himinháar og aknenningur stóð
sem órofaheild að foaki geim-
ferðaáætluninni, þegar Jo'hn H.
Glenn, ofursti í flotanum, var
fyrsti geimfari Bandar'íkjanna.
En Sovétríkin héldu forystu
með öflugri eldflaugum í veð-
hlaupinu um geim- og tunglferð
ir.
Fyrir 2% voru yfirfourðir
Rússa ótvíræðir. Ellefu sovézkir
geimfarar, þar á meðal kona,
höfðu lagt leið sína út í geiminn,
samanborið við aðeins sex Banda
ríkjamenn Mercury-áætlunar-
innar. Rússar höfðu að baki sam-
tals 507 flugstundir geimfara en
Bandaríkjamenn aðe'ins 55.
Rússneskur ofursti, Alexei Leon-
ov, hafið farið í geimgöngu.
Tíu mínútna ganga Leonovs
var farin 18. marz 1905. Fimm
dögum síðar var „Gemini-áætl-
un“ Bandaríkjanna hrundið í
framkvæmd, þegar V'irgil Griss-
om majór í flughernum og John
W. Young sjóliðsforingi fóru í
fyrstu geimferðina af mörgum
fyrirhuguðum.
Með dirfskufullum og oft ógn-
vekjandi ferðum hrifsuðu Gem-
in'i-geimfararnir hvert einasta
geimferðamet frá Sovétmönnum.
Þeir voru samtals næstum
2000 klukkustundir í geimnum
og sýndu, að þeir gá'tu leyst af
foend'i öll undirstöðutækniatriði
til að komast til tunglsins. Það
er að segja, þeir gátu látið tvö
geimhylki mæta.st og tengt þau
saman og stýrt af öryggi um him
inhvolfið. Þeir sýndu fram á, að
hægt er að halda lífi úti í geimn-
um þann tíma, sem áætlað er, að
fari í fyrstu ferðirnar til tungls-
ins, og þeir gátu leyst af hendi
störf fyrir utan geimhylkið á
braut um jörðu.
Þegar Gemini-áætluninni
lauk í nóvemfoer Sl., voru stjórn-
endur NASA (foandarísku geim-
ferða's'toifunarinnar) reiðubúnir
að hefjast fljótt handa saimkvæmt
Appolo-áætluninni um tungl-
ferðir. Emfoættismenn spáðu því
vongóðir, að Bandaríkjamenn
myndu komast til tunglsins á
þessum áratug. Margir spá, að
það takist á árinu 1968.
En seint á síðasta ári fór ýmis-
legt að ganga úrskeiðis. Annað
þrep Saturn 5 eldflaugarinnar
sprakk meðan stóð á tilraun á
jörðu niðri. Eldsneytisgeymar
Apolloi-geimskips rifnuðu við
2. tilraun. Því næst varð spreng
ing í þriðja þrepi eldflaugar af
gerðinni Saturn 5.
í fyrstu hafði verið gert ráð
fyrir, að Apollo 1 yrði skotið á
loft í nóvember síðastliðnum. En
alvarleg vandræði háðu öryggis-
kerfi geimfaranna og skotinu var
frestað uim tíma, þar til í febr-
úar.
En geimfararnir fengu aldrei
tækifæri til að fljúga í Apolilo 1.
Flugsveitarofurstarnir Grissom
og Edward H. White II og sjó-
liðsforinginn Roger B. Chaffee
létu lífið 27. janúar, þegar eldur
brautzt út í stjórnklefanum, sem
þeir voru staddir í, við æfingair
á skotpallinum á Kennedyhöfða.
Níunda apríl eftir nákvæma
rannsókn, sem stóð í tíu vikur,
gaf rannsóknarnefndin út endan
lega skýrslu um eldsvoðann. Hún
sagðist ekki geta sagt nákvæm-
lega til um eldsorsök, en kvað
líklegustu orsökina vera raf-
magnsneistahlaup í gölluðum.raf
þráðum undir sæti Grissoms.
Nefndin áfelldist NAjSA og
North American Aviation Inc.,
aðalframleiðanda Apollo-geim-
skipsins fyrir slæmt eftirlit, gá-
leysi, vanrækslu, hirðuleysi og
fyrir að hafa ekki öryggi geim-
faranna nægilega hugfast.
Til að reyna að fyrirfoyggja
eldsvoða í framtíðinni hefur
NASA lagt fram 75 milljón dala
áætlun til að endurbæta Apollo-
geimflaugina. Mikil manna-
skipti hafa orðið bæði í stjórn
NASA og North American
Avation og önnur iðnfyrirtæki
hafa verið fengin til að aðstoða
við foyggingu næstu Apollo-
geimskipa. NA9A hefur einnig
hert eftirlit í öryggisskyni.
Til að sýna fram á viðleitni
sína til hraðari þróunar var í
maí tilnefnd af NASA áhöfn til
að fljúga fyrsta Apollo-geim-
skipinu, þegar það er tilfoúið.
Áhöfninni er stjórnað af Walter
M. Schirra, höfuðsmanni í sjó-
hernum, sem er gaanalreyndur
úr ferðum með Marcury- og
Gemini-flaugum. Auk hans voru
tilnefndir Donn Bisele, majór
í flugfoernum, og Walter Cunn-
ingham, sem er óbreyttur borg-
ari.
Hin tveggja vikna geimferð
þeirra kemur fyrst til greina í
maí-mánuði næstkomandi, það
er að segja meira en ári seinna
en Apollo 1 átti að vera koim-
inn á loft. Þessi töf minnkar
möguleikana á því, að menn
verði sendir til tugisins á þess-
um áratug. En ýmsir, sem til
þekkja, eru vongóðir um, að
framfarir í byggingu geimskipa
og lexían, sem lærðist við elds-
voðann geri það að verkum, að
hægt verði að lenda mannaðri
eldflaug á tunglinu á árinu 1969.
En ýmiss vandamál fylgja öðr-
um stiguim Apollo-áætlnnarinn-
ar. Gallar eru í öðru þrepi
Satúrn 5. eldflaugarinnar, sem
mun bera fyrstu mennina til
tuglsins. Fyrsta tilraunaflug
þessarar risaeldflaugar átti í
upphafi að fara fram í janúar
sl., — en því foefur nú verið frest
að a.m.k. þangað til í september.
Einnig hefur smíði hylki'sins,
sem tveir úr hinni þriggja manna
Apollo-áhöfn munu lenda í á
yfirborð'i tunglsins, verið ýms-
um erfiðleikum bundin. í maí
sl. átti að reyna þann fyrsta af
þessum tunglklefum á foraut um
hverfis jörðu. Því flugi hefur
verið frestað þangað til í desem-
ber í fyrsta lagi.
Úr því að óhöppin fylgdu
Apollo-áætluninni, spáðu margir
því, að Rússar myndu vinna upp
forskot Bandaríkjamanna í
geimnum. Þá urðu Sovétmenn
fyrir mikilli ógæfu. 23. apríl sl.
var reyndum, sovézkum geim-
fara, Vladimir M. Komarov, skot
ið á braut um jörðu í Soyuz I.
geimsk'ipi, en þetta var fyrsta
mannaða geimferð Rússa í
meira en tvö ár.
En snemma benti margt til
þess, áð Komarov ætti í erfið-
leikum með stjórn- og fjarskipta-
kerfi sitt. í átjándu ferðinni
kringum jörðu, eftir 25 klukku-
stundir á lofti, ræsti Komarov
flaugar farkosts síns og lagði
aftur af stað til jarðar. En þeg-
ar aðalfallhlíf hans opnaðist í
næstum sjö kílómetra hæð,
flæktust böndin, ef til vill vegna
erfiðleikanna í stjórnkerfi geim-
skipsins, og geimskipið hrapaði
og Vladimir Komarov fórst.
í sovézku geimferðanefndinni
fer nú fram rannsókn og gagnað-
gerðir eins og í bandarísku
nefndinni eftir eldsvoðann í
Apollo 1.
Meðan geimfararnir hafa eins
og sakir standa verið kyrrsettir
á jörðu niðri halda Bandaríkja-
menn og Rússar áfram stöðugt
víðtækari rannsóknum úti í
geimnum með gervitunglum.
Fram til þessa hafa Bandaríkin
sent næstum fimmhundruð gervi
tungl heilu og höldnu á loft,
það er að segja um helmingi
fleiri en Rússar. Tveir þriðju af
fjölda bandarísku tunglanna og
um helmingur þeirra rússnesku
voru send á loft til hernaðar-
legrar landskoðunar fyrst og
fremst.
En þau gervitungl, sem ekki
þjóna hernaðarlegum tilgangi,
eru þegar farin að sýna nota-
gildi sitt, einkum með tilliti til
veðurfræði og fjarskipta. Á
þessu sviði hafa Bandaríkjamenn
tekizt meira á hendur en Rúss-
ar.
Vísindamenn eru mjög ánægð-
ir með þær uþplýsingar, sem
rannsóknartæki senda utan úr
geimnum um „jóníska sviðið“,
Van Allen-beltið, rúmið milli
stjarna, tunglið, Mars og Venus.
Innan fárra ára hyggst NASA
senda á loft gervitungl til að
kanna auðlindir jarðarinnar.
Tæki í þessum hnöttum munu
skýra frá vatnsbólum og einnig
hvar ár eru staðsettar neðan-
jarðar, þau munu benda á olíu,
og málma, frjósemi jarðvegs,
hreyfingar á dýrastofni á láði og
í legi, skóga og ástand þeirra —
og allt þetta getur orðið í þágu
mannkynsins.
Vísindalegum rannsóknum
með sjálfvirkum tækjum mun
verða haldið áfram meðan mað-
urinn kannar leyndardóma þessa
sólkerfis. Rannsóknartæki verða
send til margra staða í sól-
kerfinu, og á áttunda tug þess-
arar aldar munu þau sennilega
lenda á Mars og Venusi og svífa
umhverfis Júpíter svo nálægt,
að myndavélum verði viðkomið.
En þegar geimfarar hafa end-
anlega komið undir sig fótun-
um úti í geimnum, munu mann-
aðar geimstöðvar að líkindum
leysa af hólmi flesta þessara
sjálfvirku gervihnatta.
Þrjár risavaxnar, mannaðar
rannsóknarstofur, staðsettar með
jöfnu millibili í um 29.000 km
hæð yfir miðbaug gætu haft
hliðskjálfarsýn yfir alla jörðina
allan sólarhringinn, og úr þeim
væri einnig hægt að horfa billj-
ónir milna út í geiminn með
Framh. á bls. 19
Geimferðakapphlaupið var
hafið — og hin mikla keppni um
yfirburði milli Sovétríkjanna og
Ekkert af þessu hafa Rússar
framkvæmt.
Bandarísku geimfararnir John W. Young og Virgil I. Grissom
í stjórnklefa geimfars síns, sem skotið var á loft 23. marz 1965.
Grissom lézt í apríl s. 1. af slysförum.