Morgunblaðið - 02.12.1967, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. DES. 1967
15
Erlendur Jónsson
skriíar um
BÓKMENNTIR
DALALfF
» ...............................•
#
* I
Þormóður Sveinsson: MINN-
INGAR tJR GOÐDÖLUM OG
MISLEITIR ÞÆTTIR. 227 bls.
Bókaforlag- Odds Björnssonar.
Akureyri 1967.
ÞORMÓÐUR Sveinsson gerir eft-
irfarandi grein fyrir orsök þess,
að hann tók að færa í letiur end-
urminningar sínar: Hann átti í
fórum sínum fóeina þætti og
langaði til að gefa þá út á prent,
því „höfundur kemur öllu skýr-
ar í ljós og nafn hans geymist
lengur, ef verk hans eru á ein-
um stað.“
En nú kom babb í bátinn:
Þættirnir voru of fyrirferðar-
miklir í eina bók, en ekki nógu
fyrirferðarmiklir í tvær bækur.
Höfundur ákvað þá að skipta
þeim á tvær bækur. En til að
fylla upp í svo mikið ritsafn
varð hann að „fitja framan við
nokkrum minningum frá æsku-
árum.“
Þessar endurminningar taka
yfir meira en hehning þess bind-
is, sem út er komið.
Þormóður Sveinsson er varkár
rithöfundur. Hann segir bæði
fátt og lítfð. Af endurminning-
um hans að dæma hefur hann
alizt upp í fátækt meðal kotunga
eins og flestir tslendingar fram
á þessa öld. Sömuleiðis má af
endurminningunum ráða, að fátt
hafi drifið á daga hans. Dagar
hans virðast hafa verið hvorki
bjartir né svartir, enn síður lit-
ríkir, heldur þokugráir. Höfund-
tir segir lítið eitt frá bernsku-
heimilum sínum, lítið eitt frá
öðru fólki, sem hann kynntist,
lítið eitt frá fæðingarhéraði sínu
— í fáum orðum sagt: sitt lítið
af hverju. Hins vegar er í endur-
minningum hans næstum ekkert,
sem heitfð gæti þjóðlífslýsing.
Höfundur virðist vera með
sama marki brenndur og allur
fjöldinn: að vilja vera eins og
aðrir, skera sig ekki úr hópnum
og segja ekki annað en það, sem
allir aðrir mega heyra, og ekki
annað en það, sem allir aðrir
mundu segja undir svipuðum
kringumstæðum.
Sá eiginleiki kann að vera
heppilegur í daglegu lífi, einkum
í fámenni, þar sem öll sam-
skipti manna hljóta að vera per-
sónuleg. Þar er ekki vænlegt til
orðstírs að vera opinskár og bera
á torg ævisögu sína.
En sé ævisaga skráð og prent-
úð gegnir öðru máli. Þá gildir
ekki þögnin. Sá, sem ræðst í þá
tvísýnu að skrifa ævisögu sína,
verður að svipta af sér hulunni,
fletta ofan af öllu sinu lífi; halda
sýningu á öllum sínum hliðum,
það er að segja, ef ævisagan á
að vera eitthvað meira en gabb-
ið eintómt. Þyki sá kosturinn
óþægilegur, er hægur vandinn að
þegja.
Það endist ekki minningum
Þormóðs Sveinssonar til braut-
argengis, að höfundur skrifar
t. d. á fremur vönduðu máli.
Auðséð er, a*ð hann hefur ekki
flanað að skrásetningunni og
ekki skrifað neinn staf nema að
gaumgæfilega athuguðu máli.
En stíll Þormóðs hefst ekki til
reisnar af þeirri einföldu ástæðu,
að frásögnin sjálf er fjörlaus,
tilþrifalaus. Og ekki er það að
furða, því höfundur annað hvort
treystist ekki til að segja frá eða
vill ekki segja frá, nema hvort
tveggja sé; hallast ég þó heldur
að hinu sfðar talda.
„Satt að segja leið mér ekki
alltaf vel á uppvaxtarárum mín-
um,“ segir hann t. d. „En frá
því verður ekki greint hér ýtar-
lega, enda er það of innlægt,
til að hægt sé að skýra það
fyrir öðrum.“
Annars staðar drepur höfund-
ur á, að hann hafi vetrarlangt
numið í unglingaskóla og segir
svo um þann vetur:
„Þessi vetur sker sig mjög úr
öðrum vetrum ævi minnar að
þægilegum hugblæ og Ijósum
minningum. Og þó er efamál, að
ég hafi nokkurn tíma haldið verr
á spilum lífs míns en einmitt þá.
En það er önnur saga.“
Hér skortir höfund ekki mátt-
inn til frásagnar, heldur viljann.
Hverju spilaði hann af sér þenn-
an vetur? Kóngsdóttur og hálfu
kóngsríki eins og segir.í ævin-
týrunum? Um það fær lesandinn
ekkert að vita. Höfundur vill
sitja einn að sínum leyndarmól-
um, enda þó hann geti ekki við
bundizt að dylgja um þau.
Hann sggir, að þessi vetur
skeri sig úr öðrum vetrum ævi
sinnar að „ljósum minningum".
Gott og vel. — En til hvers í
ósköpunum eru menn að skrifa
endurminningar sínar, ef þeir
skrifa ekki einmitt um það, sem
þeir muna ljósast? Það mætti
verða nokkurt íhugunarefni
þeim mönnum, sem hér eftir
freistast til að segja frá lífs-
hlaupi sínu.
Ég sagði, að höfundur hefði
auðsjáanlega vanda'ð hvert orð
og hverja setning. Það er hans
sterka hlið, ef svo má segja, því
honum hefur algerlega láðst að
skipuleggja verk sitt að öðru
leyti. Til dæmis lætur hann allt
í einu leiðast — frá að rekja
minningar sínar — út í að segja
stjórnmálasögu Islendinga á
fyrsta áratug aldarinnar; sögu,
sem búið er að margsegja á
undanförnum árum, og það eftir
beztu fáanlegum heimildum. Þor
móður rekur hana aðeins eftir
minni, því hann segir t. d. „að
mig minnir" og svo framvegis.
Kveðst hann hafa fylgzt mjög
naui'ö með stjórnmálum á þeim
árum, þau hafi þá fyllt hug sinn
Það er að vísu gild orsök. En
jafnandkannalegt er það engu
síður að hoppa allt í einu frá
sjálfsævisögu yfir í stjórnmála-
sögu.
Ef höfundur hefði sagt frá
hinum pólitísku erjum, eins og
þær gerjuðu í hugum manna í
heimahéraði hans, þá hefði slík
frásögn ekki verið út í hött.
En það lætur höfundur mikils
til undir höfuð leggjast.
Auk hinna samfelldu endur-
minninga er svo , aftar í bókinni
stuttur ævisöguþáttur, Endur-
skin frá vetrinum 1913—14. Segir
höfundur þar frá veturvist sinni
í Möðrudal á Efrafjalli. Sú frá-
sögn er heldur gleggri, líflegri,
þó ekki sé hún tilþrifamikil.
Þá eru í bókinni þættir úr
sögu þrettándu aldar, þrír tals-
ins. Þeir eru allir endursögn úr
Sturlungu með hugleiðingum og
útskýringum höfundar að ívafi.
Þessir Sturlunguþættir eru læsi-
legasta efni bókarinnar. Þar er
höfundur heima. Þar skeggræð-
ir hann um hin fornu fræ’ði út
frá leikmannssjónarmiði á sama
hátt og svo margir áhugamenn
ræddu um fornritin sín á milli,
meðan þjóðin var þeim í raun
og veru handgengin. Vafalaust
mega slík skrif enn glæða áhuga
á fornum fræðum.
Ekki vil ég ræða meðferð höf-
undar á efninu. En leitt þykir
mér, að hann skuli ekki geta
nefnt nafn Solveigar á Sauða-
felli öðru vísi en að afbaka það:
hann kallar hana Sólveigu. Ætti
þó slíkur fræðimaður að vita,
að ónefnið Sólveig er fordildar-
legur tilbúningur síðari alda
manna. Forna nafnið er Solveig
og merkir nánast sama og Rann-
veig, að talið er.
Að Skiptabakka heitir þáttur,
tileinkaður minning Þorsteins
Þorsteinssonar, sem lengi var
forystumaður Ferðafélags Akur-
eyrar, og segir í greininni frá
síðustu ferð, sem höfundur og
fleiri fóru undir forystu Þor-
steins.
I slóð Reynistaðarbræðra heit-
ir annar stuttur þáttur. Dular-
full örlög Reynistaðarbræðra og
samferðamanna þeirra hafa löng-
um verfð kjörefni þjóðlegra
fræðimanna, og hefur firnamik-
ið verið um það efni ritað, enda
býður það beinlínis upp á reyf-
aralegar hugleiðingar.
Auðráðið er af grein Þormóðs,
að atburðirnir eru honum hug-
leiknir. í þætti sínum leitast
hann við að fylgjast með fedð
Reynistaðarmanna, frá því þeir
leggja af stað upp úr Ytrihreppi,
þar til þeir nema staðar við
Kjalfell og komast ekki lengra,
verða þar til, fjórir af fimm.
En höfund brestur þekking
til að gera efninu skil. Hann
kveðst aldrei hafa farið þá leið,
sem hann ræðir um; aðeins einu
sinni hafa farið upp með Hvítá
vestan ár. Það, sem hann segir
um títtnefnda fei'ð, er því hvorki
meira né minna en hver maður
getur sagt sér sjálfur, það er að
segja hver sá, sem eitthvað hef-
ur lesið um áðurnefnda atburði.
Gestir að Goðdölum heitir síð-
asti þáttur bókarinnar, stuttur,
en laggó'ður. Er sá þáttur einna
beztur í bókinni ásamt Sturl-
unguþáttunum þrem.
Minningar úr Goðdölum er
þokkaleg bók að gerð og útliti
og vel til hennar vandað af
hendi útgefanda, Bókaforlags
Odds Björnssonar á Akureyri.
Erlendur Jónsson.
Þóroddur E. Jónsson:
Skreiðarmarkaður
íslendinga í Afríku
ÍBÚAR Austur-Nígeríu hafa um
árabil verið stærstu kaupendur
íslenzkrar skreiðar. Það var því
mikið áfall fyrir útflutningsat-
vinnuvegina, þegar sá markaður
lokaðist vegna borgarastyrjaldar
í maí sl. Síðan hefur aðeins lít-
ið magn verið selt til annars
hluta Nígeríu (Lagos), aðallega
keila. Aftur á móti hefur mark-
aður fyrir ýmsan smáfisk, þorsk,
ýsu, ufsa o.fl. lokast, að því er
virðist vegna undirboða Norð-
manna.
Nú er mikil hætta á ferðum,
mun meiri en margir gera sér
grein fyrir. Þar sem ég hef ferð-
azt mikið um þessar slóðir og
kynnzt náið öllum aðstæðum,
vildi ég hér tilgreina þau lönd
Afríku, er telja verður líklegust
til skreiðarkaupa að Nígeríu
frátalinni.
1. Congo: Þar hefur ekki verið
keypt skreið vegna fátæktar
íbúanna. Hins vegar er
skreið ekki með öllu óþekkt
þar í landi, því að henni
hefur verið dreift eitthvað
meðal landsmanna í líknar-
skyni. Meðan þeir lutu
Belgum, keyptu þeir lítið
magn saltfisks.
2. Brazzaville-Congo: Þangað
hefur ekki verið seld skreið,
en litils háttar af saltfiski.
3. Austur-Cameroun (Douala):
Þar hefur lengi verið keypt
skreið, en landið er lítið og
skreiðarkaup því ekki mik-
il. Um nokkurt skeið hef ég
selt þangað nokkur hundruð
pakka af þorski árlega. Eft-
ir að Nígeríumarkaðurinn
lokaðist hefur ekki reynzt
unnt að selja þangað neitt,
sennilega vegna undirboða
Norðmanna.
4. Vestur-Cameroun (Victoría,
Bua, Tiko): Þrátt fyrir
mikla viðleitni, hafa aðeins
tveir aðilar keypt lítið magn
skreiðar vegna persónulegra
5.
6.
kynna við mig. Líklega eiga
Norðmenn þar hlut að máli
sem fyrr.
Eyjan Fernando Poo: Keypti
áður lítið magn, nú ekkert.
Ghana: Héraðið Kumazi
(hafnarborg Takoradi)
keypti áður lítið magn skreið
ar, en sökum fátæktar lands
fólksins er sá markaður
ekki fyrir hendi nú.
Líbería (Monrovia): Þangað
selst aðeins mjög lítið magn
af smáfiski
egi.
(ufsa) frá Nor-
Auk fyrrtaldra landa eru eftir
talin lönd á vesturströnd Afríku,
sem kaupa ekki skreið, en afla
nokkurs fisks til eigin neyzlu.
Þau eru: Dahomey, Togo, Fíla-
beinsströndin, Sierra Leone, Gu-
inea, Gambia og Senegal.
Afleiðing þess, að margar
þjóðir Afríku hafa hafið og eflt
fiskveiðar í löndum sínum, er
sú, að skreiðarmarkaðirnir
þrengjast stöðugt. Nú er sú
spurning ofarlega á baugi, hvað
til bragðs skuli taka. Sannleik-
urinn er sá, að markaðir fyrr-
taldra landa að Nígeríu undan-
skilinni eru mjög rýrir og ekki
horfur á aukinni sölu þangað í
bráð. Því virðist ekki annar kost
ur fyrir hendi en að bíða þess,
að borgararstyrjöldinni í Níger-
íu linni og markaðirnir þar opn-
ist á ný.
Nú hefur gengi ísl. krónu ver-
ið lækkað um nær fjórðung til
eflingar útflutningsatvinnuveg-
unum. Sú verðhækkun, sem af
þessu hlýzt, mun þó einungis
eiga að koma á framleiðslu árs-
ins 1968. Mikið er óselt af skreið
arframleiðslu þessa árs, og hafa
skreiðarframleiðendur nú þegar
orðið fyrir mjög verulegu tjóni
af þeim sökum, m.a. vegna
vaxta- og geymslukostnaðar. —
Það virðist því sanngjarnt að
fyrirliggjandi birgðir skreiðar
verði greiddar framleiðendum á
núgildandi gengi ísl. krónu jafn-
óðum og þær kunna að seljast.
Við verðum að gera ráð fyrir að
markaðir okkar í Afríku opnist
á ný og gæta þess því vendilega,
að grundvöllur framleiðslunnar
verði eigi að engu gerður. Ef
skreið er geymd í góðum húsum,
hefur hún mikið geymsluþol, og
skreiðarsala fer fram allt árið
undir venjulegum kringumstæð-
um.
Reykjavík, 28. 11. 1967.

Starfsmenn Bögglapóststof-
unnar koma til með að hafa
nóg að gera næstu daga. Með
Gullfossi í síðustu ferð komu
rúmlega 800 pokar af böggla
pósti ,en venjulegar sending-
ar eru 150—200 pokar. Og
eins og sjá má höfðu starfs-
menn við höfnina nóg að
gera við að skipa upp póst-
inum. (Ljósm. Mbl. Sv. Þ.)