Morgunblaðið - 02.12.1967, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. DES. 1967
KVIKMYNDAÞÁTTUR
Þráinn
Bertelsson
Lm þá Frankenstein og Drakúlu
Þrjár útgáfur af FRANKENSTEIN sýna vel, hvernig
„tízkan'* hefur breytzt. Efst til hægri er óþekktur leik-
ari frá 1910, vinstra megin er Borís Karloff og til hægri
Christopher Lee.
F. W. Murnau gerði loks kvik-
mynd eftir sögunni árið 1922 eða
3, sem hlaut nafnið „Nosferatu'*.
Leikarinn, Sem fór með hlut-
verk Drakúlu, hét því viðeigandi
nafni Max Schreck (Schreck =
ótti). Kvikmyndatökumaður
Murnaus var Fritz Arno Wagn-
er, og í sameiningu tókst þeim
að gera kvikmynd, sem var
mjög athyglisverð á þessum tíma
þöglu myndanna. Nosferatu er í
dag ákaflega sjaldgæf mynd, því
að vegna kópíuréttar voru eyði-
lögð öll eintök, sem í náðist.
Árið 1930 eða ’31 lét Universal
kvikmyndafélagið Tod Brown-
ing gera mynd eftir leikriti
þeirra Hamilton Deane og John
Balderstone, sem þeir höfðu
byggt á sögu Bram Stokers. Leik
ritið nefndist vitanlega „Dra-
kúla“ og hafði notið fádæma vin-
sælda.
Ungverska leikaranum Bela
Lugosi var falið að fara með að-
alhlutyerk og það fór honum
svo vel úr hendi, þótt vaxtarlag
hans hæfði ef til vill ekki hiut-
verkinu, að gervið og karakter-
inn hafa litlum breytingum tek-
ið síðan.
Myndin hlaut frábærar viðtök-
tökur, og síðan var gerð hver
myndin af annarri, en flestar.
þeirra áttu litlar rætur að rekja
til Bram Stokers og uppruna-
legrar sögu hans, utan sú fyrsta,
„Dóttir Darkúlu", sem gerð var
1936 af Lambert Hillyer, en Bele
Lugosi lék þó ekki í þeirri mynd.
Myndum af Drakúlu fór sí-
fellt fjölgandi, en gæðin minnk-
uðu að sama skapi. Robert
Siodmak gerði „Sonur Drakúlu"
árið 1943, með Lon Chaney
yngra í aðalhlutverki.
Árið 1948 náði niðurlægingin
hámarki, þegar Drakúla var lát-
inn koma fram í myndinni
„Abott og Costello hitta Frank-
enstein. En Drakúla deyr seint.
Árið 1958 gerði United Artists-
félagið bandaríska „Drakúla
snýr aftur“, og sama ár rann
upp ný gullöld, þegar Terence
Fisher gerði myndina „Drakúla"
fyrir Hammer-félagið í Bret-
landi.
f þeirri kvikmynd komu fram
þeir Christopher Lee, sem lék
titilhlutverkið, Peter Cushing og
Michael Gough, svo að framtíð-
in var tryggð. Christopher Lee
(f. 1922), menntaður og mikil-
hæfur leikari, gerði hlutverki
sínu frábær skil. Leikstjórinn
TeTence Ficsher, (f. 1904) náði
góðum tökum á viðfangsefninu,
þótt sumir hafi fundið honum
það til foráttu, að hann fram-
kalli fremur íírylling en gæsa-
húð hjá áhorfendum, ef svo
mætti að orði komast.
Fisher gerði einnig myndina
„Drakúla — myrkraprinsinn"
árið 1965, en í henni fer Christo-
pher Lee einnig með aðalhlut-
verkið. Sama ár var einnig gerð
mynd, sem bar það fráhrindandi
nafn „Billy the Kid meets Dra-
cula“ eða „Byssu-Billi hittir
Drakúlu“.
Eins og sjá má af framan-
skráðu, eru ekki miklar líkur til
þess, að hinn mið-evrópski aðals
maður, Drakúla, fái að hvíla í
friði í gröf sinni í bráð.
Frankenstein
Sagt er, að eitt sinn að kvöld-
lagi, er þau sátu við armeid í
húsi sínu í Svissiandi hjónin
Percy Bysshe Shelley og Mary
Wollstonecraft Shelley ásamt
gesti sínusm, sem var enginn ann
ar én skáldið George Gordor.
Byron lávarður, hafi svo talazt
til með þeim, að hvert þeirra
skyldi semja eina ’nrollvekjandi
sögu til að lesa upp á lör.gum
kvöldum.
Stórskáldin tvö hofðu samt Öðr
um hnöppum að hneppa, svo að
Mary, eiginkona ShelJeys, varð
ein til þess að ljúka verkefninu.
Þessi seinni kona skáldsins var
þá aðeins 18 ára, þegar hún lauk
við söguna „Frankenstein", sem
hefur notið fádæma vinsælda all
ar götur síðan.
Hugmyndin að sögunni er frá-
bær, og verið getur, að þeir
MANNLEG náttúra er i meira
lagi óútreiknanleg. Sumir, raun-
ar margir, vita enga skemmtan
betri en fara í kvikmyndahús til
að sjá hrollvekju, og þá helzt svo
magnaða, að þeim kömi vart
blundur á brá í margar nætur.
Svo vinsælar eru hryllings-
myndir hér á landi, að flestir
þekkja vel þá kupána Franken-
stein og Drakúlu, og minni hátt-
ar vampírum og varúlfum er
tekið eins og gömlum og góðum
kunningjum.
Hér verður að sinni aðeins
fjallað um Frankenstein og
Drakúlu, en kannskí gefst síðar
tækifæri til að ræða um hryll-
ingsmyndir almennt, en það svið
er víðtækara en svo, að því verði
gerð ýtarleg skil í slíkum þætti
sem þessum.
Drakúla.
Drakúla, blóðsugan alkunna,
fæddist, eða réttara sagt, full-
mótaðist í heila Bram Stokers,
sem, árið 1896 eða 7, gaf út bók
með því nafni. Þó að sú bók þyki
nú fremur tyrfin aflestrar, felld
saman úr dagbókabrotum hinna
ýmsu persóna, vakti hún í þann
tíma gífurlega athygli.
Bram Stoker hafði kynnt sér
þjóðsagnir um vampírisma og
blóðsugur, og sagan segir, að á
fimmtándu öld hafi verið í
Valakíu landstjóri, sem Drakúla
nefndist, og stóð mönnum svo
mikill stuggur af illsku hans og
ódæðisverkum, að nafn hans
geymdist sam samnefnari alls
hins illa, og jafnvel átti hann
ekki að liggja kyrr í gröf sinni,
heldur reika um að næturlagi í
leit að fórnarlömbum til að sjúga
blóð þeirra.
Rithöfundurinn Bram Stoker
tók þann kostinn að vela sögu-
persónu sinni heimkynni í
Transylvaníu meðal hinna
skuggalegu Karpatdfjalla.
En þótt bókin væri komin út
og orðin fræg, leið langur tími
unz Drakúla hafðx haslað sér
völl á hvíta tjaldinu.
Byron og Shelley hafi átt ein-
hvern hluta í henni. Þetta er
saga- um mann, Frankenstein,
sem hyggst ná hinu háa marki
að skapa mannveru. En þótt hon
um takist það sama og guði al-
máttugum, fer samt svo, að hann
missir öll tök á því, sem nann
hefur vakið upp, og þessi neisti
sem hann hefur kveikt, veldur
stóru tjóni. ,,
Mary Wollstonecraft Shelley
tókst það í sögu sinni, sem sjald-
an hefur tekizt síðan, og raunar
sjaldan verið reynt, en það er
að hafa samúð með ófreskjunni,
sem Frankenstein hefur skapað.
Nokkur ruglingur hefur verið
um það, hvor á að bera nafnið
Frankeinstein, ófreskjan eða
doktorinn, skapari hennar. í bók
inni sjálfri er uppvakningurinn
nafnJaus, og Frankenstein heiti
læknisins, sem gefur honum lifs
andann.
Frankenstein er orðinn gamall
í hettunni í kvikmyndum, því
að árið 1908 (eða ‘10?) lét Edi-
son gera einnar spólu mynd með
því nafni, og einnig mun önnur
mynd um sama efni hafa verið
gerð fyrir 1915.
Colin Clive hét sá, sem lék
Frankenstein barón í fyrstu
löngu Frankenstein-myndinni,
sem gerð var, en það var árið
1931. Stjórnandinn var James
Whale, sem gerði marga hluti
vel, og sumt af því hefur aldrei
verið betur gert síðan, en sá,
sem átti samt síðasta slag, var
Boris Karloff, sem lék ófreskj-
una.
í leik sínum sýndi hann fullan
skilning á sögu Mary Shelley,
og lék ófreskjuna af meðaumk-
un, þótt sú tilraun hans væri
að miklu leyti að engu gerð af
kvikmyndaeftirliti, sem sýndi
álika mikinn skilning og slíkar
einræðisafturgöngur og sjálfskip
aðir verndarar almennings
venjulega.
í myndinni er atriði, þar sem
ófreskjan kemur að lítilli stúlku
við stöðuvatn. Hún ei fyrsta ver-
an, sem ekki forðast hann, og
þau tína sarnan blóm og horfa á
þau fljóta á vatninu. í einfeldni
fleygir hann litlu stúlkunni út
á vatnið í þeirri trú, að hún
muni fljóta jafn fagurlega og
blómin.
Litla stúlkan drukknar, og
óskapnaðurinn skilur hálfvegis,
hvað gerzt hefur og staulast
sorgmæddur brott.
Kvikmyndaeftfir<litið klippti
burt síðasta hluta atriðisins, svo
að ekki sést, hvað óskapnaður-
inn gerir við stúlkuna. Þetta
þýddi, að þegar lík hennar er
látið finnast síðar í myndinni,
gátu áhorfendur látið sér detta
ýmislegt í hug, sem verra var en
sannleikurinn.
Árið 1985 gerði Whale mynd-
ina „Brúður Frankensteins”, en
í henni lék Karloff einnig. Síð-
asta myndin, þar sem Karloff
lék ófreskjuna, var „Sonur
Frankensteins" árið 1939, en
henni stjórnaði Rowland V. Lee.
Boris Karloff hét í raun og veru
því hversdagslega r.afni William
Pratt og fæddist í Bretlandi
1887. Hann dvaldist lengst af
í Bandaríkjunum og lék þar í
ótal myndum, venjulega hroll-
vekjum, þótt hans bezta skemmt
un væri að lesa inn á hljómplöt-
ur jólasálma fyrir börn. Hann er
(að ég held) nýlega látinn.
Fleiri Frankenstein-myndir
voru gerðar á næstu árum en
sú framleiðsla varð æ lélegri,
unz Hammer-félagið gerði mynd
ina „Bölvun Frankensteins" ár-
ið 1957. Henni stjórnaði Terence
Fisher, sem áður ei «m getið,
en Frankenstein barón var leik-
inn af Peter Cushing, frábærlega
vel. Ófreskjuna lék Christopher
Lee og notaði annað gervi en
það sem Karloff mótaði, raun-
særra, en einhvern veginn ekki
nógu gott. „Hefnd Franken-
steins“ sigldi í kjölfarið, en þar
var Peter Chussing í hlutverki
Frankensteins aftur, en mig
minnir, að Miehael Gough hafi
leikið ófreskjuna. Sama ár lék
Boris Karloff í bandarískri
mynd, „Frankenstem 1970“ og
verða það að teljast elliglöp,
því að myndin var allskostar
ómerk.
Nýjust af Frankenstein-mynd-
um frá Hammer-félaginu er
„The Evil of Frankenstein", ■'sem
að líkindum er væntanleg mjög
bráðlega í Hafnarbíó (skrifað 10.
nóv.). Þeirri mynd stjórnar
Freddie Francis, sem ef til vill
er mun betri leikstjóri en Fisher,
þótt hann sé einkum kiunnur sem
kvikmyndatökumaður. Peter
Cushing leikur Frankenstein að
vanda, en ófreskjan er að þessu
sinni leikin af Kiwi Kingston,
sem hefur í stórum dráttum tek-
ið upp sama gervi og Boris
Karloff gerði frægt forðum.
Framhald á bls. 21