Morgunblaðið - 03.12.1967, Page 12

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. DES. 1967
J3
Alþjdðasamstarf æskunnar
Við, sem nú rá'ðum mestu í
heiminum, miðaldra fólkið og
gamla fólkið skilum framtíð-
inni öryggislausri veröld, þar
sem aleyðing vofir yfir á hverri
stundu, ef illa fer.
Það er því eða ætti að vera
æskunni takmark að vinna frið-
inn, skapa öryggi, bægja hætt-
um á brott, lægja hafrót inni-
byrgðs ótta í óteljandi hjörtum.
Ekkert stuðlar betur að þess-
ari friðarsókn en gagnkvæm
kynni meðal þjóðanna, og í
framhaldi þeirra kynna kemur
samstarf og samskipti, áðstoð og
hjálp, þar sem þess er þörf, en
umfram allt sameiginleg átök
og barátta gegn hungri, ólæsi
og fordómum.
Sagt er og raunar sannað, að
hungurvofan er hættuleg-
asti óvinur alls mannkyns. Hún
kvelur og æsir, örvar og tryllir
í þeim löndum þar sem hún á
varanlegan samastað. Hatur,
vanþekking og öfund í garð
auðugu þjóðanna getur svo hve-
nær sem er komið af stað hættu-
legri heimsstyrjöld en nokkru
sinni hefur lagt hramm sinn
yfir mannkynið.
Það er því hvítu og auðugu
þjóðunum ekki einungis hugsjón
og líknarstarfsemi að efla sam-
starf og kynni, hjálpa, kenna,
lækna og gefa meðal hinna fá-
tæku þjóða, heldur verður þa'ð
með hverjum degi og meira og
meira hinn eini varnarmúr, öll-
um hervömum betra gegn vænt-
anlegri árás og hatursfullum
hernaðaraðgerðum hinna svo-
kölluðu vanþróuðu þjóða, sem
þrátt fyrir allt vaxa stöðugt að
hernaðaranda og hernaðartækni.
Það var með þessa staðreynd í
huga, sem John Kennedy Banda-
ríkjaforseti stofnaði hinar svo-
nefndu Fri'ðarsveitir (peace-
corps) sínar.
En það eru sveitir manna og
kvenna, ungs fólks, sem fær
sérstaka þjálfun og sérmenntun
ásamt almennri mentun í ein-
hverju sérstöku starfi til þess
að fara út í heiminn til að kenna
ungu fólki í vanþróuðu lönd-
unum að hjálpa sér sjálf. Æfa
það í tæknilegum starfsaðferðum
og vélvæðingu nútímans, veita
því innsýn í heilsugát og lækn-
ingatækni mannlegra meina,
kenna því lestur og skrift og
aðrar félagslegar frumreglur
nútímasamskipta og umgengni.
Segja má, að þetta sé eitt
hið merkasta, sem þessi merki
maður þessarar aldar stofnaði til.
En þótt mikið hafi sjálfsagt unn-
izt á þessu sviði, þá hefur verið
hljótt um þessa starfsemi, sfð-
en Kennedy dó, en þeim mun
hærra um það, sem mörgum
sýnist ganga beint í aðra átt,
það er Viet-Nam styrjöldin.
En um það mikla vandamál
skal þó ekki rætt hér að sinni,
heldur hitt, hvað unga fólkið
gerir og verður að gera til að
vernda og efla friðinn í heim-
inum, og koma upp sínum frið-
ársveitum, þótt á öðrum vett-
vangi sé eða með öðru skipu-
lagi en Fri'ðarsveitir Kennedys,
þótt sannarlega mætti hafa þær
að fyrirmynd.
Sannarlega sýndist ekki mlnni
þörf að t. d. íslenzka ríkið
styrkti slíka alþjóðlega starf-
semi ekki síður en hernaðar-
bandalög þótt slikt kunni að
þykja nauðsyn í bilL
Það verða þó til lengdar aldrei
vopn eyðingar og grimmdar,
sem bjarga og vernda, heldur
andleg vopn góðvildar, mann-
úðar og mannhelgi. Og eins og
einhver austrænn þjóðhöfðingi
lét hafa eftir sér fyrir skömmu,
þá er hverri þjóð betri bið og
þolgæ’ði, jafnvel auðmýking og
undansláttur en blóðbað, morð-
æði og aleyðing.
Það er einmitt það, sem lista-
skáldið okkar nefndi „góðs að
bíða“, sem nú virðist ein nauð-
synlegasta lexía margra, kannske
allra þjóða. En samt má biðin
ekki verða of löng. Og þess er
engin þörf, ef æskan vill rétta
fram örvandi hönd, og vera sam-
taka um að rýðja úr vegi hætt-
um framtíðarinnar.
Hér á íslandi hefur enn ekk-
ert verið unnið skipulega að
þessari uppbyggingu heimsfrið-
arins. Þó má ekki gleyma hinu
myndarlega átaki Herferðar
gegn hungri og mörgum söfnun-
um, þar sem unnið hefur verið í
þessum anda og stórfé á mæli-
kvarða þessarar minnstu þjóðar
verið safnað og sent til að bæta
úr vandræðum framandi þjóða.
Allt þetta sannar, að hér er
gó'ður jarðvegur fjrrir slíkar frið-
arsveitir og framkvæmdir til
fæðslu og hjálpar.
En við þurfum sjálf fræðslu
og leiðsagnar á þessu sviði, svo
að fundin verði hin auðveldasta
og um leið áhrifamesta leið til
úrbóta og átaka. Og þar gætum
við fyrst og fremst lært af því,
hvernig frændþjóðir okkar á
Norðurlöndum vinna nú þegar.
En um það skrifaði ég ofur-
litla grein í sumar og lýsti þar
starfi og skipulagningu Mellem-
folkeligt Samvirkes — Alþjóð-
legs samstarfs í Danmörku.
Og þar vil ég minna á þá
staðreynd, áð danska ríkið veitir
á okkar mælikvarða stórfé til
æskulýðsstarfa í þessum málum,
en ég veit ekki til, að hér sé
veitt ein einasta króna í sama
tilgangi frá hinu opinbera.
Að öðru leyti skal hér ekki
rifjað upp það, sem sagt er í
þessari grein, en aðeins vísað
til hennar um upplýsingar.
Hin unga hugsjónakona í frið-
armálum Herdís Tryggvadóttir
hefur þó ekki gefizt upp, þótt
erfiðlega gangi, heldur vinnur
nú að því að hvetja til átaka og
heilladrjúgs upphafs, en að sjálf-
sögðu er allt slíkt nær ókleift
án þess að hafa fjárhagslegan
grunn til áð standa á.
Nú væri það næsta að fá hing-
að einn eða fleiri leiðbeinendur
til að halda námskeið fyrir
áhugafólk og kenna því að sam-
eina átök sín um að senda einn
eða fleiri unga íslendinga til
starfs í einhverju þróunarland-
anna. En einsætt væri að velja
einhvern einn stað í einhverju
landi til að byrja með og sjá,
hvað hægt yrði að gera.
En þar er a'ðferð íslenzka
kristniboðsins í Kongó í Afríku
gott til hliðsjónar, þótt ekki yrði
hér um beint kristniboð að ræða,
hlyti það að bera blæ af hug-
sjónum kristindóms.
Sé litazt um á Norðurlöndum
verður einna fyrst fyrir að kynn-
ast samtökum háskólaæskunn-
ar og samstarfs stúdenta á þessu
sviði. Slík samtök munu elzt
og einna bezt skipulögð og því
af þeim mest að læra.
I Danmörku nefnast þau In-
ternational Student Centre,
skammstafað ISC og mun það
vera alþjóðlegt heiti og skamm-
stöfun, þv: áð svipuð starfsemi
mun vera í flestum menningar-
löndum.
Við gætum nefnt þetta Al-
þjóðlega stúdentamiðstöð á ís-
77l&uk4HS>'.
Eru persónur skáldsagna eftirmyndir raunverulegs fólks?
Þessi spurning heyrist oft, og rithöfundar svara næstum
allir neitandi. Lesendur (nema hinir allra bezt upplýstu)
halda áfram áð skyggnast eftir einkennum lifandi og
dauðs fólks í sögupersónunum. Þeir segja í einfeldni sinni:
„Baróninn af Charlus var Montesquieu ... Rastignac svar-
ar til Monsieur Thiers. „Ég veit með sanni, að aðrir halda
því fram af álíka mikilli sannfæringu, að fyrirmynd baróns-
ins af Charlus hafi verið Doazan barón. Proust sjálfur
kunni svar við þessum getgátum: „Bók er stór kirkju-
garður, þvi á fæstum legsteinum hennar er lengur hægt að
greina máð nöfnin.
Proust hitti naglann á höfuðið. Það gengur enginn lyk-
ill að beztu skáldsögunum. Skáldsagnahöfundur fylgist
ekki með einhverjum sérstökum útvöldum mönnum til
að byggja upp persónur sínar, — hann hripar ekki niður
or'ð og athafnir eins og sálkönnuður mundi gera. Ef
hann gerði það, tækist honuim aldrei að gæða verk sitt
neinu lífi. Ég hef tekið eftir því, að hendi það mig að
taka upp í skáldsögu setningu nákvæmlega eins og hún
var sögð eða orðrétt bréf, þá fordæma skörpustu gagn-
rýnendur þessa kafla fyrir það, hvað þeir séu ólíklegir.
Rómantískur sannleikur er ekki lögfræðiLegur sannleikur.
Skáldsaga er ekki fremur bókstafleg lýsing á heiminum
en fallegt málverk er ljósmynd.
Hvernig er þá rómantískt sköpunarverk byggt upp?
Ég ætla mér ekki þá dul að setja nein lögmál né lýsa
einhverjum algildum aðferðum. A'ðferðimar eru jafnmarg-
ar höfundunum. Balzac vann ekki á sama hátt og Zola
né Stendhal eins og Proust. En þó má draga upp nokkr-
ar grófar allsherjarreglur. Samkvæmt öllum þeirra fylg-
ir fæðingu persónu, þ. e. þegar hugmyndin rennur upp
fyrir höfundinum, talsvert skyndiáfall tilfinninganna.
Allt í einu virðist kannski ein eða önnur kona, sem maður
hitti nýlega, verð slíkrar rómantískrar athygli. Hvers
vegna? Vegna þess að hún vekur einhverja innri þörf,
vegna þess að hún vekur upp minningu um aðra konu, sem
eitt sinn var elskuð eða hötuð, eða einfaldlega af því að
hún virðist frumleg og sérstæð.
Sá raunverulegi einstaklingur, sem þessa athygli hefur
vakfð, geymist í huga rithöfundarins eins og vangasvipur í
skissubók listmálara. Kannski verður hann áfram aðeins
skissa og þróast aldrei, eða hann verður kannski að mið-
depli, sem allt snýst um, punkti, sem rafeindir þeytast
kringum, fleiri og fleiri, hugarfóstri, sem nærist á öllum
heilabrotum og allri vitund rithöfundarins. Fuglsprófíll
Madame de Chevigné og hrjúf rödd hennar lögðu hertoga-
frúnni af Guermantes til fas. Þessi líkami er látinn segja
fram orð Madame Strauss og framkvæma athafnir, sem
Reynaldo Hahn og Antoine Bibesco segja frá eftir minni,
og síðast en ekki sízt bætast við allt þetta atburðir og
setningar, sem urðu til í huga Prousts.
Því að sögupersónan hefur sitt exgið líf, strax eftir að
hún tekur að skýrast í huga rithöfundarins. Hún hreyfir
sig, talar og finnur til. Hún þróar með sér ákve'ðna „af-
stöðu“, hugsanagang, sem er hluti af skapara sínum, en þó
landi til samræmis við þá hneigð
að gefa öllu íslenzkt heiti. En
auðvitað væri samt bezt að nefna
þessa starfsemi bara Isc — fram-
ber Isk, það mundi bezt til sam-
starfs við þá ytra. Og þessi stú-
dentamiðstöð er fyrst og fremst
mótstaður í Östergade 16 í Kö-
benhavn, sími (oi) 15 32 16.
Þarna koma saman og hittast
stúdentar frá öllum þjóðum og
kynþáttum, án tillits til þjóð-
ernis, trúarbrag'ða, litarháttar
eða stjórnmálaskoðana.
Þetta er staður þar sem hægt
er að hittast óformlega, njóta
hvíldar, öryggis og ánægju.
Þarna er miðstöð vináttu, bróð
urlegra viðræðna og persónu-
legra kynna og þó um leið náms
og þekkingar og gagnkvæms
skilnings milli einstaklinga og
þjóða.
Hjá Isk í Austurgötu 16 er
á boðstólum leiðbeiningar og að-
stoð fyrir félaga bæði í hag-
kvæmum fyrirætlunum og per-
sónulegum vandamálum, sem
upp kunna að koma me'ðan þeir
dvelja í Danmörku. Þar eru
einnig skipulagðar heimsóknir
til fjölskyldna bæði fyrir eitt
kvöld, og einnig fyrir heila helgi
eða jafnvel vikudvöl, til þess að
skapa kynni og þekkingu út-
lendra stúdenta við hina gagn-
menntuðu dönsku þjóð og það,
sem í Danmörku má læra.
Salir eru opnir frá kl. 5—11
síðdegis alla daga, nema mánu-
daga, og á fimmtudögum og
föstudögum er opnað kl. 2,30 eft-
ir hádegið.
Á kvöldin eru sýndar kvik-
myndir, fluttir fyrirlestrar og
tónleikar. Stundum eru kapp-
ræður eða umræðufundir um
ýmisleg málefni.
Þá eru einnig námskeið,
skemmtikvöld, kvöld helguð sér-
stökum þjó'ðum með þjóðlegum
réttum á borðum og þjóðbúning-
um, ennfremur svokallaðar te-
borðsræður. En þar ber margt
á góma í frjálslegum samtökum.
I salarkynnum Isc eru setu-
stofur, þar sem spilað er og
teflt eða bara talað saman. Þar
er „bar“, þar sem kaffi, te, bjór
og kaldir drykkir fást með sann-
gjörnu verði. Þar er sýningar-
salur notaður til fjölbreyttra
mjmdasýninga, dansleikja og
tennis-íþróttar.
Þar er lesstofa með tímarit-
um, blöðum og dálitlu bókasafni
einkum um gagnkvæm kynni
þjóðanna.
Þar eru sérstakir salir til náms
og fræðslu og minni herbergi
fyrir einkafundi smærri hópa.
Skrifstofa er þarna opin til
að veita upplýsingar og leið-
beiningar um starfsemina og
annáð, sem útlenda stúdenta
snertir og erindi þeirra í Dan-
mörku.
Félagaskírteini í Isc er hægt
að fá með því að snúa sér til
stjórnarnefndar Isc með ósk um
upptöku til réttinda við stofn-
unina.
Þar koma til greina allir út-
lendir stúdentar og námsfólk,
sem dvelur innan landamæra
Danmerkur minnst fjórar vikur.
Ennfremur danskir stúdentar
og námsfólk æðri skóla, sem
hefur áhuga fyrir kynnum, sam-
böndum og samstarfi við náms-
fólk annarra landa, eða vill taka
þátt í dagskrárundirbúningi,
rétt til upptöku í þennan stú-
dentaklúbb.
Framh. á bls. 21
aðgreindur frá honum. Afsakið að ég skuli freistast til að
nefna persónulegt dæmi, en þegar Bramble ofursti (aðal-
persónan í „Les Silences de Colonel Bramble", sem var
fyrsta bók Maurois. Þýð.) var smám saman að taka á sig
ákveðna mynd innra með mér, afkvæmi hundrað mis-
munandi ofursta, sem nærzt hafði á þriggja ára athugun,
vissi ég brátt hvernig hann hefði brugðizt við í hverju
tilviki. Ég þurfti ekki að velta því fyrir mér, hverju hann
hefði svarað til hverju sinni. Svarinu skaut af sjálfu
sér upp í huga mér. Bramble var sjálfur farinn að taka
þar til máls.
Lifandi maður hefur sínar hlægilegu hliðar, lifandi
kona hefur sína persónutöfra, en fáránlegheit og persónu-
töfrar eru aðeins hlutar af þeim, sem blandast saman
innra með þeim og sveipast mismunandi fíngerðum blæ-
brigðum. Það er mögulegt, að nirfill á borð við Grandet
hafi verið til, en hann getur ekki hafa verið eins ofsalega
nirfilslegur og Grandet. Meðal mannkynsins hafa alltaf
lifað ófreskjur, — en það eru ekki þær, sem beztu skáld-
sagnahöfundarnir hafa dregið upp myndir af. Þeir sækja
oftar efni í veru, sem er næstum eðlileg á yfirborðinu, —
það efni, sem í henni er, hræðilegt eða yndislegt. Eins og
listmálarinn, stundar skáldsagnahöfundurinn einföldun á
veruleikanum. Hann skapar söguhetjur sínar með nokkr-
um viðbrögðum, málfarsbrellum og fáeinum hugmyndum.
Flest lifandi fólk er óskiljanlegt, vegna þess að það er bú-
ið óteljandi eiginleikum, sem gera viðbrögð þess ófyrirsjá-
anleg. En söguhetjur í skáldsögum eru heilar og sjálfum
sér samkvæmar, jafnvel þegar okkur sýnast þær flókn-
ar. I samanburði við þá hjörð einstaklinga, sem við kynn-
umst á langri ævi, eru Saint-Loup og Legrandin, Rubem-
pré og Bianchon eins og einfaldar vélbrúður, sem hægt er
að táka í sundur og sko'ða hvern hluta af.
Hverjar voru þessar persónur í raunverulega lífinu?
Allir og enginn. Þú og ég. Það skeður oft, að rithöfundur-
inn tekur að gera skissu af söguhetju sinni og notar til
þess minningu sína um einhverja sérstaka konu, en held-
ur síðan áfram að auka við, þótt hann skipti um fyrir-
mynd. Það er á valdi hans að upplifa aftur einhverja
sælustund og staðsetja hana í nýju umhverfi, eða að „læða
inn á leyndustu blaðsíðu bókar sinnar hinni döpru hugs-
un, sem er ennþá purpurarauð og gul eins og sefa'ð óveð-
urskvöld, þeirri mínningu, sem hann geymir svo lengi
í hjarta sér.“
Stór kirkjugarður ... Já, Proust hefur hitt naglann á
höfuðið. Fyrir höfundinum er skáldsaga stráð legstein-
um. Hvað er það, sem þessir veðruðu. mosavöxnu steinar
hylja og hann hefur glætt með lýsingarorðum? Hann veit
það ekki lengur sjálfur. Vafalaust liggur undir einum
þessara legsteina gamall, uppivöðslusamur hluti af honum
sjálfum, — eiginleiki, sem höfunlurinn hefur losað sig við
að fullu og öllu.
Þetta leiði, sem rís eins og barmur konu, er hvílustaður
töfrandi veru, en hann getur ekki lengur komið fyrir sig
rödd hennar og brosi. Og sameiginlegt grafhýsi geymir
ösku allra þeirra, sem hann vakti upp til að móta eina
sögupersónu. Síðan sveipast þessi kirkjugarður máðra
nafna þoku gleymskunnar. Fortíðin, sem var hráefni rit-
höfundarins, er ekki lengur til, því eftir að hún var leyst
upp, breyttist hún í eitthvað „litskrúðugt og torkennilegt".
Veröld er gleymd, — en verk lifir.