Morgunblaðið - 11.04.1968, Blaðsíða 1

Himinninn er stjörnubjartur.
Það er ládauður sjór. Myrkrið
dettur á án þess þeir taki eftir
því. Það er svartara við haf-
flötinn en venja er. Það er eins
og Ijós þessara milljón sólna
á himninum deyi inn í salta
vatnsgufuna, sem þrengir sér
inn í merg og bein. Samt léttir
þeim, þegar þeir líta út úr
stjórnpallinum. Niðandi myrkr
ið dansar allt í kring um þá.
Hentugt og nokkuð ör-
yggt fylgsni, finnst þeim.
Mundu þeir ekki vera óhult-
ir fyrir gráum bryndrekum
undirdjúpanna, sem bíða í
launsátri og hafa lagt að velli
marga bráðina á þessum sömu
slóðum. Og ekki mundu þeir
þetta kvöld þurfa að óttast
víggráa eldfugla himinsins —
eða hvað?
Hann lítur upp. Stjörnurnar
tindra, hvítar freknur á and-
liti ókunnugs risa. Um það hugs
ar hann.
Að vísu hefur þeim varla
dottið í hug í alvöru að ein-
hverjum þætti slægur í jafn
fyrirferðar lítilli fleytu og
þeirri sem nú er eina skjól
þeirra og athvarf. Raunar heim
ur út af fyrir sig.
Þeir eru ekki búnir undir
nein átök. Hafa aðeins tvær
eða þrjár vélbyssur og nokkr-
ar reykbombur — nei, þá mundi
þetta svala hafmyrkur duga
þeim betur. Og svo stórir ný-
málaðir fánarnir á skipshliðun
um, svo að ekki sé minnzt á
hvítt áberandi nafnið, sem fáir
þekkja og enn færri gruna um
græsku: ÍSLAND stendur þar
stórum, allt að því stoltum stöf-
um.
Kvöldið er undarlega hljótt.
Skipið haggast ekki á sjónum.
Þeir finna hvernig kjölur þess
ristir hann eins og plógur. Varla
arða neins staðar.
Veðurguðirnir hafa nú ein-
hvern tíma sýnt betur framan
í sig. Nú bæra þeir ekki á sér.
Skyldu þessir íslenzku sjómenn
ekki hafa séð særokið hvítna
í föll á þessum slóðum — eða
þá hafrótið á miðunum heima,
þegar öll grunn eru uppi og
veður stælir vilja þeirra, eins
og járn sé hert í eldi.
Hann stendur við stýrið,
skimar út. Stýrimaðurinn hefur
skroppið sem snöggvast úr
efri brúnni, en einn kynd-
aranna, félagi hans, er að rétta
úr sér og fá sér frískt loft,
eins og hann segir. Svo ætlar
hann aftur niður.
Þeir tala fátt. Hlusta á kyrrð
ina, hlusta á þögn hafs-
ins. Og svo eru þeir allt í
einu, og eins og ósjálfrátt, byrj
aðir að tala við sína eigin rödd
í brjóstinu. Tala við sjálfa sig.
Hann rýnir í kolsvart myrkr
ið. Ekkert nema haf og skip.
Allt rennur saman — er þessi
ósýnilega veröld kannski
draumur? Hann spyr sjálfan
sig. Tekur svo þéttingsfast um
stýrishjólið til að fullvissa sig
um, að veruleikinn er enn á-
þreifanleg staðreynd.
Svo kinkar hann kolli.
Þeir rýna gegnum brúar-
gluggana út í myrkrið. Reyna
að festa augu á einhverju raun
verulegra en flöktandi ímynd-
un.
Annað gerist ekki.
Ósjálfrátt hugsar hannheim.
Til konunnar. Hann sér hana
í huga sér, og börnin þrjú.
Hlýr straumur fer eins og
skjálfti um hann allan. Fjórða
barnið á leiðinni. Hann veit að
það verður drengur. Æ, hvers
vegna þurfti hann annars endi
lega að fara þennan túr? Því
tók hann sér ekki frí? Var
heima. Hverjum dytti svo sem
í hug að hann gæti orðið til
nokkurs gagns? Hann hafð ekki
ætlað að fara, en það vantaði
mann. Og skipstjórinn hafði
beðið hann að hlaupa í skarð
ið. Hann hafði svo sem farið
nógu marga túra.......en hvað
átti hann að gera. . . Hann
brosir með sjálfum sér, og
hrindir frá sér þessum barna-
skap. Kannski kæmi hann heim
áður en barnið fæddist — hver
gæti svo sem vitað það með
vissu? Hann skyldi komast
heim, hvað sem tautaði og raul-
aði.
Honum er litið á kyndarann,
Sigurður heitir hann. Skyldi
hann gæla við svipaðar hugs-
anir? Kyndarinn stendur með
hendur í vösum. Hann skimar
þögull út. í svip hans er ró
og festa. Það hefur góð áhrif
á hann að sjá rólyndi félaga
síns.
Auðvitað færi hann heim.
Hann ætlaði að lifa af þetta
djöfuls stríð. Einhvern tíma
tæki það enda. Kyndarinn
kveikir sér í sígarettu- Það er
eins og fyrirboði, fyrsti bloss-
inn. Hann lítur á hann. Hon-
um líkar ekki að sjá sígarettu-
glóðina. En hvað kemur hon-
um það við? Hann skyggnist
út. Enn er þögn á milli þeirra.
En hvað er þetta? Hvaða ljós-
rákir skera myrkrið. Það er
eins og blár logsuðulogi hvítni
í járninu og deyi í allar áttir.
Eldtunga þvert yfir skipið og
munar litlu að hún sleiki brúna
að framan. Svo hverfur hún
inn í myrkrið bakborðsmegin.
Kyndarinn drepur í sígar-
ettunni. Hann rýnir út, sér
ekkert. Undarlegt að þeir skuli
ekki heyra neitt hljóð. „Hvað
heldurðu að þetta sé?“ er hann
búinn að spyrja kyndarann áð-
ur en hann veit af. Flugvél, nei.
Óþægilegur grunur læðist að
honum.
Ný eldgusa. Hún þýtur einn-
ig fram hjá brúnni. Hver djöf-
ullinn er á seyði? f sama bili
kemur stýrimaðurinn upp í
brúna. Hann hafði þurft að
skreppa frá. „Hvað er um að
vera?“ Hann horfir á þá til
skiptis, lítur svo út. „Einhverj-
ar ljósrákir", segir kyndarinn.
„Ljós á stjórn“, segir hann og
heldur enn fastar um stjórn-
völinn.
Stýrimaðurinn gáir enn út.
Hann sér ekkert. Það er eins
og tíminn standi kyrr. Hvít-
Eftir
Matthías
Johannessen
kornótt myrkrið sáldrast inn í
augu hans. Það streymir eins
og fljót um hugann, ber með
sér hljóðan veruleik ósýnilegr-
ar veraldar.
Hásetinn við stýrið, Eyjólfur
Jónsson 43 ára, hafði varla
komizt í kast við stríðið — og
þó. Hann hafði haft af því
nasasjón í næsta túr á undan.
Þá voru þeir einnig á leið til
Fleetwood með fullfermi af
fiski. Þeir voru á svipuðum
slóðum, en þó ekki komnir eins
langt. Hann hafði einnig staðið
við stjórnvölinn, einkennileg til
viljun. Það var myrkur eins og
nú. Hann hafði einmitt verið að
drepa huganum á dreif og
hugsaði um að svartnættið væri
öruggásta skjólið — en þá allt
í einu voru þeir lýstir upp.
Það var eins og sól risi ...
nýr dagur við hafsbrún ...
Svo sterkur var ljóskastarinn.
Hann fékk glýju í augun.
Síðar kom í ljós að þarna
var vopnaður togari, enskur, í
eftirlitsferð. Ekki hafði hvarfl-
að honum að þeir væru í hættu.
Hann fann aldrei til kvíða eða
hræðslu.
Og nú stendur hann í
efri brúnni á Reýkjaborginni,
þessu stærsta fiskiskipi ís-
lenzka flotans og finnur
ekki heldur til hræðslu, ekki
einu sinni þegar þriðja eldgus-
an slær fölum glampa á andlit
stýrimannsins og flöktir þar
eins og óveðursblika á himni.
Kyndarinn hugsar sér til hreyf-
ings. „Bezt að fara niður“, seg-
ir hann. Þeir svara ekki. Hann
lítur á klukkuna. Hana vantar
fimm mínútur í hálf tíu. Og það
er 10. marz, mánudagskvöld.
Einhvern veginn leggst það
ekki vel í hann.
Sigurður kyndari haskar sér.
Stýrimaðurinn tvístígur. „Ég
skrepp niður og segi skip-
stjóranum frá þessu“.
Skipstjórinn hefur káetu í
neðri brúnni. Þangað fer stýri-
maðurinn. En um leið og hann
er kominn niður, hefst áköf
skothríð á skipið ofanþilja.
Kúlur og sprengjubrot fljúga
gegnum brúna. Eyjólfur beygir
sig, hniprar sig saman.
Nóttin stendur í björtu báli.
Fyrstu kúlurnar hitta loft-
skeytaklefann. Þaðan er ekki
hljóðs að vænta. Hafið og
kúlan geyma þá bezt.
Og þögnin.
Undarlegt annars að hann
skyldi ekki verða hræddur.
Nú heyrir hann að skipstjór-
inn kallar upp, „Komdu niður
Eyjólfur, reyndu að komast
niður úr brúnni“. Kúlnahríðin
er orðin svo mögnuð að hann
hugsar ekki um annað en
hnipra sig saman í skjóli. Bíða.
Sæta svo færis. Nú veit hann,
hvað eldgusurnar boðuðu. Vél-
byssur kafbátanna „eru þann-
ig útbúnar, að þær marka braut
sína um loftið með eldrák að
nóttu, en með reyk að degi til“,
segir í rannsóknarskýrslu um
árásina á Fróða með morguns-
árinu daginn eftir.
Stýrimaðurinn segist nú ekki
geta komizt upp aftur fyrir
kúlnahríð. Eyjólfur verður því
að reyna að demba sér niður,
hvað sem það kostar. Hann
svarar einhverju, en þekkir
ekki sína eigin rödd.
Skipið hægir ferðina. Hann
veit að þeir niðri hafa fengið
skipun um að stöðva vélarnar.
Áður voru þær hið eina sem
til heyrðist. Taktfastur hjart-
sláttur skipsins. Nú er hjarta
þess að hætta að slá.
Þegar hlé verður á kúlna-
regninu, bíður hann ekki boð-
anna. Hann kastar sér niður í
neðri brúna, kemst þangað
klakklaust og ósærður. Hann
staulast á fætur, grípur um
stýrishjólið sem þar er. En þá
gengur kúla gegnum stýrisvél-
ina, svo að hún mölbrotnar. í
þessari atlögu fær hann kúlu
í handlegginn, aðra gegnum síð-
una og herðablaðið, og
sprengjubrot annars staðar í
skrokkinn. Hann mæðir blóð-
rás, en lætur ekki hugfallast.
Yfirmennirnir í neðri brúnni
eru enn ósærðir. Þeir hafa í
mörgu að snúast.
Eyjólfur segir skipstjóranum
að hann hafi særzt, spyr hvort
hann megi ekki fara úr brúnni,
„ég hef hvort eð er ekkert
hér að gera lengur“. Skipstjór-
inn kinkar kolli: „Segðu þeim
að missa ekki móðinn. Gerið
þið allt sem hægt er til að
bjarga mönnunum." Það eru
síðustu orð sem hann heyrir
yfirmann sinn segja.
Hann yfirgefur brúna og veit
þá ekki að neinn sé fallinn
eða særður, nema hann sjálfur.
Herbergi hans og annars
stýrimanns er gamall loftskeyta
klefi aftan við reykháfinn,
þangað ætlar hann. Á leiðinni
sér hann eina farþegann, Run-
ólf Sigurðsson, fallinn á milli
reykháfs og brúar- Honum
bregður ekki einu sinni, en
heldur áfram inn í herbergið.
Á leiðinni þangað sér hann
einnig menn standa við björg-
unarbátinn á bátadekkinu,
dökka skugga, og eru að
reyna að losa bátinn úr davíð-
unum. Að skammri stund lið-
inni liggja þeir allir dánir í
blóði sínu. í herberginu er
annar stýrimaður, ósærður. En
skotgöt á klefanum og sundur-
tætt björgunarbelti Eyjólfs
uppi á veggnum bera því vitni
að hér hafa ragnarök þessa
kvölds einnig skilið eftir sig
nokkur spor.
Hann beygir sig niður eftir
stígvélunum sem hann á undir
kojunni. Hann ætlar að búa
sig betur. í sömu andrá skell-
ur kúlnahríð á klefanum og
herbergisfélagi hans, annar
stýrimaður, sem stendur upp-
réttur rétt fyrir innan dyrnar
og er að klæða sig, fellur ör-
endur í fangið á honum. Hann
hefur fengið kúlu gegnum
brjóstið. „Það var undarleg,
allt að því óraunveruleg til-
finning, að grípa félaga sinn
með skotgat i brjóstinu, en ég
var hvorki hræddur né kvíð-
inn. Ég lagði hann á gólfið.
Svo leit ég upp og sá að rétt
fyrir ofan höfuðið á mér var
stórt skotgat á þilinu. Kúlan
hafði hitt félaga minn, en það
bjargaði lífi mínu að ég var
að bogra undir rúminu".
Stígvélin voru lífgjafi hans
í þetta skiptið.
Engin ástæða er til að stumra
yfir dauðum manni, allra sízt
þegar eins er ástatt og nú.
Hann hraðar sér út. Hann er
ákveðinn í að bjarga sér. Hann
ætlar heim — og hann veit með
sjálfum sér, að það verður.
Og enn magnast skothríðin.
Eldur er nú kowiinn upp í
skipinu. Efri brúin stendur í
ljósum loga. Hann skimar um,
sér fallna félaga sina og rekur
loks augu í mann, sem liggur
undir björgUnarbátnum, stjórn-
borðsmegin. Hann skríður til
hans. „Það er Óskar Vigfússon
kyndari. Hann er lifandi, en illa