Morgunblaðið - 11.04.1968, Qupperneq 3

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. APRÍL 1968
3
kokkur á skij»inu og vi*5 deild
um káetu saman nokkra mán-
uði. Klukkan þrjú um nætur
skiptumst við á að fara upp,
hita kaffi eða te og færa körl-
unum í brúnni eða vélarrúm-
inu.
Aldrei hafði Guðmundur
minnzt á þær raunir, sem hann
hafði ratað í. Svo hógvær er
hann og hæglátur, en jafn-
íramt hjálparhella ungum
dreng úr Vesturbænum, sem
fer til sjós að herða ómótaða
sál í söltum veðrum og volk-
sömum ævintýrum.
Guðmundur Einar var á
Fróða frá 1932. Og nú eru þeir
á leið til Fleetwood með full-
fermi af fiski og eru staddir
192 sjómílur SSA af Vest-
mannaeyjum. Þeir eru á öðr-
um sólarhring, og ekkert ber
til tíðinda. Það er blíðuveður,
ofurlítil hreyfing að vísu.
Sjór vætlar upp á dekk, þegar
skipið liggur þvert fyrir kul-
inu, „Og þeir á kafbátnum gera
sér ekki grein fyrir því, hve
lágt skipið er á sjónum.“
Fróði er eins hlaðinn og
hugsazt getur og í hreyfing-
unni veltir hann sjónum upp
á dekk. Fyrstu kúlnagusurnar
þjóta yfir skipið, bæði að fram
an og aftan, og þeir eiga fullt
í fangi með að sökkva þessum
litla dalli þarna í næturhúm-
inu. Það eru aðeins 30 senti-
metrar frá sjó upp á skamm-
dekk, og frá sjó upp á lunn-
ingu, þar sem hún er lægst, er
aðeins tæpur metri.
Guðmundur situr andspænis
mér og rifjar upp nokkur at-
riði í atburðarás morgunsins
11. marz og leggur niðurstöð-
ur sínar skýrt og skorinort á
borðið. Ástæður þess að kaf-
bátsmenn yfirgefa Fróða og
sigla út í hafsauga eru —
hvað hann er drekkhlaðinn
og lágt í sjó,
hvað mikill gufumökkur
streymir úr leiðslu sem liggur
frá katlinum upp í miðstöðvar-
ofnana í brúnni.
og loks telur hann þá ástæðu
að kviknað var í tróði og smá-
rusli í brúnni og lagði af því
mikinn reyk.
„Þessi atriði hafa bjarg-
að okkur, sem komumst til
iands. Kafbátsmennirnir hafa
verið þess fullvissir, að skip-
ið sykki á hverri stundu og
þó þeir sæju mannrolu væflast
á dekkinu, þegar ég staulaðist
þar fram og aftur undir lok
árásarinnar, hefur þeim ekki
dottið annað í hug en allir aðr-
ir væru dauðir og sá sem stíl-
aði þarna eftir dekkinu mundi
senn hverfa í hafdjúpið með
skipinu"
Þegar árásin hefst, veit Guð-
mundur að hann muni komast
af. Það hjálpar honum.
Kannski bjargaði það lífi hans,
hver veit.
„Þegar ég heyrði fyrsta skot
ið, var ég ekki alveg viss um,
hvað var að gerast. En svo þeg
ar ég heyrði það næsta, sem
var sýnu nær, gerði ég mér
grein fyrir því. Og ég tautaði
við sjáifan mig, þar sem ég
stóð við stýrisvölinri í brúnni:
„Nú-já, það er þá komið að
því“. Ég sagði vist svo margt
þarna í brúnni.
Þegar þriðja kúlan splundr-
aði brúnni og drap þrjá fé-
aga mína, eða alla þá sem stóðu
mér til hægri handar, hneigég
niður, fékk kompásinn í höfuð
ið og skaddaðist á hnakkan-
um, en um leið og ég missti
meðvitund tautaði ég við sjálf-
an mig: „Nú-já, það er þá
svona að deyja“.
En samt vissi ég með sjálf-
um mér að minn tími væri ekki
kominn, það þóttist ég vita
vegna draumsins. Hann hjálp-
aði mér. Kannski bjargaði
hann lífi mínu“.
Árásin kom Guðmundi ekki
á óvart. Hann hafði lengi átt
von á henni. Hann hafði raun-
ar oftsinnis um veturinn haft
í hyggju að fara af Fróða, en
ekki orðið af því. Ástæðan var
sú að honum þótti skammar-
legt að fara af skipinu, þó að
hann hefði erfiða drauma. Um
veturinn hafði hann oft haft
vþungar draumfarir og hann
vissi „að eitthvað mundi koma
íyrir Fróða“. Á síðustu koju-
vaktinni fyrir árásina, þ.e. að-
faranótt 11. marz, dreymir
hann draum sem rætist með ó-
hugnanlegum hætti skömmu síð
ar: „Mig dreymdi", segir hann
„að ég er kominn í land þar
sem ég kannast ekkert við mig
og með mér eru nokkrir af
áhöfn- Fróða. Ég sé í draumn-
um að ég á að vera forsvars-
maður þessara manna, því að
ég geng á undan þeim og koma
þeir á eftir mér í halarófu. En
nokkra vantar í þennan hóp
— það voru allir þeir sem
dóu í árásinni“.
Klukkan er fjörug um nótt-
ina- Guðmundur er vakinn.
Hann skreiðist fram úr rúm-
inu, klæðir sig. Gengur síðan
upp í brú. Ekki er laust við
að hrollur sé í honum vegna
draumsins. Einhvern veginn
býst hann við hinu versta. Þeg
ar hann kemur upp í brú,
iStendur skipstjórinn þar á-
tsamt öðrum háseta. Þeir heils-
ast. Guðmundur á fyrsta stýri.
ÍÞað ber ekkert til tíðinda.
Myrkrið umlykur þá. Og það
er þögn. En hann getur ekki
losnað við drauminn úr huga
sínum.
Klukkan nálgast fimm.
Hvernig eiga þeir að vita að
þeim er veitt eftirför? Gráum
turni hefur skotið upp úr haf-
inu, fórnardýrið valið.
Þegar Fróði kemur til Vest-
mannaeyja eftir árásina, stíg-
ur Guðmundur fyrsta skipti
fæti sínum þar á land, og hafði
þá haft forustu um að sigla
skipinu til hafnar. Hann hefur
aldrei fyrr komið í land í
Vestmannaeyjum. Þeir höfðu
lagt af stað frá Reykjavík, en
komið aðeins við á ytri höfn-
inni í Vestmannaeyjum til að
fá hleðsluvottorð, því að ekki
var leyfilegt að sigla til Bret-
lands án slíkra vottorða.
En draumurinn . . . aðvörun-
in sem hann fékk á kojuvakt-
inni grófst í undirvitund hans
og lá ekki á glámbekk.
Eða upplifun Leu spákonu
. . . . hver vissi um hana. Það
er ekki verið að eyða bleki í
svoleiðis píring fyrir sjódómi.
Og enn sjáum við djöfullegt
glampaæði þessa morguns með
kvikum og margreyndum aug-
um hásetans, Guðmundar Ein-
ars.
Það er ekki fyrr en þeir
stöðva Fróða og kveikja öll
siglingarljós og íslenzki fán-
inn flennir sig yfir skipshlið-
ina, sem kúla kafbátsmanna
hittir: fjórar og hálf tomma í
þvermál, að sögn brezks her-
manns, sem síðar athugaði
sprengjubrotin. Hávaðinn er
svo ægilegur að hljóðhimnurn-
ar springa af þrýstingi í báð-
um hlustum Guðmundar og
hefur hann aldrei náð fullri
heyrn síðan. En um það hugs-
ar hann ekki á þessari stund.
Þegar hann raknar úr rot-
inu eftir sprenginguna, fer
hann að hugsa um að bjarga
sjálfum sér, skrönglast út á
dekk og ætlar að finna sér
skjól. Honum kemur fyrst í
hug að fela sig bak við keis-
inn, en þá heyrir hann kallað
að fíra bátnum: „Ég fór yfir
á bakborðssíðuna, því á sjón-
um er venja að hlýða yfir-
boðurum sínum umyrðalaust.
Skipstjórinn stendur aftan við
björgunarbátinn, en bróðir
hans, einn af hásetunum, ætlar
að losa bátinn að framan. Rétt
áður en ég kem að bátnum,
dynur kúlnahríðin á skipstjór-
anum, og hann hnígur niður.
Og vélbyssuhríðin sagar bát-
in í sundur að aftan. Það er
engu líkara en kúlurnar leiti
mennina uppi“.
Sama aðferðin við höfð og
þegar ráðizt var á Reykjaborg
ina — nema hvað kafbáturinn
fer ekki í kringum Fróða, held
ur liggur hann alltaf á sama
stað — „við sáum hann ekki
í myrkrinu nema þegar kúlur-
nar komu eins og belti af ljós-
um, þá glytti í hann.“
Guðmundur fer að björgun-
arbátnum að framan, þar sem
bróðir skipstjórans stendur, en
þá — hann kastar sér endi-
löngum á dekkið og kúlnahríð
in lendir í félaga hans, sem
hnígur niður á þilfarið. Guð-
mundur liggur á dekkinu
nokkra stund. Hann hugsar
um það sem er að gerast. Auð-
vitað átti hann ekki að geta
séð kúlurnar þjóta að honum
með leifturhraða — samt sá
hann þær koma — og í tæka
tíð, svo að hann gat fleygt sér
niður á dekkið. Það var engu
líkara en hulinn verndarkraft
ur myndaði skjaldborg umhverf
is hann — og gæfi honum
sjötta skilningarvitið: gæfi hon
um eina vopnið sem dugði í
þessum ójafna leik. Ekki verð
ur ófeigum í hel komið, höfðu
karlar og kerlingar sagt vest
ur í Dýrafirði, þar sem hann
ólst upp við sjó og seltu.
Og enn liggur hann á þilfar-
inu. Hreyfir sig ekki. Hann er
í þykkri prjónapeysu. Þegar
hann fer úr henni seinna um
morgunin, sér hann tvö skot-
göt. Kúla hefur þotið rétt fyr-
ir ofan hann, þar sem hann lá
á þilfarinu og farið í gegnum
fellingu eða felju á peysunni,
svo að þar mátti sjá þessi göt
þegar sléttað var úr henni.
„Áreiðanlega má þakka það
hreyfingu á skipinu, að ég
skyldi ekki fá þessa kúlu í
bakið“.
Strax og kúlnahríðinni linn-
ir, skreiðist hann niður á ketil
toppinn. Þar hafði hann járn
séí til hlifðar. Þar liggur hann
góða stund, eða þangað til
þeir eru að mestu hættir að
skjóta. Þá kemst hann niður í
ganginn á stjórnborða og er
þar í skjóli við keisinn. „Eftir
að ég fór af ketiltoppnum hafa
þeir skotið dampleiðsluna í
sundur, því að ég hefði ekki
getað verið þar í gufustrókn-
um“.
Og nú er farið að eida af
degi. Hann hniprar sig saman
í skjóli við keisinh. Hann sér
kafbátinn sniglast við skips-
hliðina og horfir svo á eftir
honum. Hann siglir á fullri
ferð burt. Það er gustur á
honum. Og hann klýfur hvítar
freyðandi öldurnar eins og
hann sé búinn að vinna „Or-
ustuna um Atlantsihafið".
En Fróði sekkur ekki.
Það verður honum til bjarg-
ar, hvað hann er lítill — og
hlaðinn. Þeir áttu erfitt með
að skjóta gegnum skipsskrokk
inn vegna þess hve hann var
lágt í sjónum. Þó fóru kúlur
gegnum dekkið niður í káetu.
Þegar fyrsti vélstjóri rétti út
handlegginn að kojunni sinni
til að ná í öryggispokann, lentu
tvö kúlnabrot í handleggnum á
honum. Og svo lágt höfðu þeir
skotið að kúla fór gegnum
lunninguna bakborðsmegin
niður í rennustein stjórnborðs-
megin og skóflaði þar upp
steypunni.
En allt kom fyrir ekki
Draumurinn hafði sagt hingað
og ekki lengra. Og þegar þeir
voru þrír fallnir í brúnni og
skipstjórinn og bróðir hans hel
særðir á bátadekkinu, „vissi
ég að lengra yrði ekki haldið.
Þá voru þeir úr leik,sem vant
aði í drauminn."
Hann hafði sjaldan reykt.
En á leiðinni til lands keðju-
reykti hann. „Ég lét hvíla mig
við stýrið og fór oft niður að
líta á sjúklingana” — Ferðin
gekk vel þrátt fyrir kompás-
skekkjuna.
Þegar þeir komu til hafnar,
leituðu Bretar . að hverju ein
asta sprengjubroti og sögðu
skipverjum, að þeir mættu ekki
eiga nokkurt kúlnabrot, hvað
þá meir — ekki einu sinni til
minja.
Þeir leituðu hátt og lágt í
skipinu og fóru loks í sjúkra
húsið, það sem fyrsti meistari
lá og greri sára sinna, og sóttu
þangað þessi tvö kúlnabrot,
sem lentu í handleggnum á
honum.
Og svo vel fylgdust þeir með
því sem fram fór við yfir-
heyrslur, að þeir höfðu við-
staddan brezkan mann, sem
skildi íslenzku, svo að þeir
misstu ekki af einu einasta
orði, sem sagt var. Og óneit-
anlega veldur það grun á fs-
landi, þegar sprengjubrot eru
send í rannsókn til Bretlands,
en aldrei fást nein svör við
því, hvaðan kúlurnar eru ætt-
aðar. Það er því ekki að undra
þó sá kvittur gjósi upp að þær
séu brezkar að uppruna.
En hvað sem því líður á
Guðmundur Einar enn sina
drauma „ef mér liggur á“. Og
ekki er laust við að hann hafi
á langri sjómannsævi hneigzt
til forlagatrúar — „ég mundi
til dæmis ekki fara út í bát,
sem væri snúið rangsælis frá
landi“.
Mundi hann ekki geta trútt
um talað?
Þegar Guðmundur Einar, há
seti á Fróða er kallaður fyrir
brezkan sjórétt í Reykjavik,
merkir liðsforinginn sem tekur
af honum skýrsluna, niður á
stórt sjókort á veggnum, hvar
Reykjaborgin varð fyrir árás,
síðan hvar ráðizt var á Fróða