Morgunblaðið - 11.04.1968, Qupperneq 8

1 8
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. APRÍL 1968
Hinn 4. september árið 1921 var þessi mynd tekin á miðilsfundi hjá Einari Nieisen
í Danmörku. Sitt til hvorrar handar honum standa prófessoramir O. Jáger frá
\ Ósió og Haraldur Níelsson frá Reykjavík (tii.)
EFTIR MARCRÉTI R. BJARNASON
SUMIR sögðu, að hann væri einhver
mesti miðill, sem uppi hefði verið um
langan aldur. Aðrir, að hann væri ekki
annað en snjall svindlari og sjónhverf-
ingamaður. Enn aðrir voru á báðum
áttum, en víst var, að flestir höfðu
eitthvað til málanna að leggja og hvar,
sem menn og konur komu saman þess-
ar vikur, var fátt athyglisverðara til
umræðu. Er það skoðun margra, sem
telja má að til þekki, að hvorki fyrr né
síðar hafi dvöl miðils á Islandi vakið
slíka athygli eða valdið slíkum deilum.
Einar Nielson hét hann og var
Kaupmannahafnarbúi. Hann lézt fyrir
fáeinum árum, án þess nokkurn tíma
væri fullkomlega skorið úr um eðli
þeirra fyrirbrigða er hann sýndi. En
þá var hann aðeins tæplega þrítugur
að aldri, „myndarlegur, lífsglaður og
góður maður“, segir Aðalbjörg Sigurð-
ardóttir, sem kynntist honum mjög vel
og fylgdist með starfsemi hans bæði
hér heima á íslandi og í Danmörku.
„Hann var ekki mikið menntaður,
hafði hlotið venjulega alþýðumenntun,
en þessir hæfileikar komu fram í hon-
um barnungum. Þeir létu hann ekki í
friði og umhverfis hann gerðust alls-
kyns fyrirbrigði, sem hann kærði sig
ekkert um. Svo kynntist hann spíri-
tistum, sem tóku að þjálfa hann sem
miðil -— og þá kom fljótt í ljós hve
hann var óvenjulegum eiginleikum
gæddur“, segir Aðalbjörg.
En af blaðaskrifum um Einar
Nielsen má sjá, að fljótlega fór að
vakna grunur um, að ekki væri allt
með felldu um miðilsstarfsemi hans
og árið 1922 komst norsk rannsóknar-
nefnd að þeirri niðurstöðu, að hann
hefði hin furðulegustu svik í frammi.
Ekki voru þó allir á eitt sáttir um nið-
urstöðu nefndarinnar. Margir töldu,
að nefndarmenn hefðu haft fyrirfram
ákveðna afstöðu gegn miðlinum og
auk þess hagað rannsókninni með
vítaverðum hætti.
Þetta varð hið mesta deilumál og
meðal þeirra, sem með því fylgdust
af áhuga, voru forystumenn íslenzka
sálarrannsóknafélagsins, þeir prófess-
or Haraldur Níelsson og Einar H.
Kvaran rithöfundur, sem höfðu áður
kynnzt Nielsen. Þeir höfðu mikinn
áhuga á þeim kúnstum, sem hann lék,
hvort sem þær væru af þessum heimi
eða öðrum og töldu þó hið síðar-
nefnda sýnu sennilegra. Því gengust
þeir fyrir því veturinn 1924, að Einar
Nielsen kæmi til íslands og gengist
undir rannsókn er framkvæmd
yrði með viðunandi framkomu og
sanngjörnum hætti.
Dvöl danska miðilsins á Islandi
varð hin sögulegasta fyrir margra
hluta sakir. Þeir atburðir gerðust, er
hituðu mönnum mjög í hamsi og
töldust sýna, að hann hefði haft brögð
í tafli. Bærinn logaði í deilum, sem
fundu leið allt til dómstólanna.
Frá komu miðilsins til Islands segir
í Morgunblaðinu 6. febrúar 1924, í
„Dagbók“, sem þá var einn helzti vett-
vangur innlendra frétta í blaðinu.
Segir, að Nielsen hafi komið daginn
áður.......„Hefir eins og kunnugt er
verið allmikið um hann rœtt og ritað,
ekki sízt eftir Kristjaníuför hans, þar
sem rannsóknarnefnd, er hann Ijet
rannsaka sig, kvaðst hafa staðið hann
að svikum. Ekki er kunnugt um það
enn, hversu lengi hann dvelur hjer
eða hvernig dvöl hans hjer verður
háttað, hvort hann kemur aðeins fram
innan Sálarrannsóknafjelagsins, eða
opinberlega; hvort hann ætlar að láta
rannsaka fyrirbrigði sín hjer á svipað-
an hátt og áður eða slíkt. En senni-
lega skýrir hann eða fjelagsstjórnin
frá því innan skamms, því ýmsir hafa
um það spurt, bæði „trúaðir“ og
„vantrúaðir“
Svo mörg voru þau orð þann dag-
inn, en næsta dag er málinu haldið
áfram í Dagbókinni. Morgunblaðið
hefur þá snúið sér til Einars H. Kvar-
ans og spurt, hvernig dvöl Nielsens
verði háttað. Hann upplýsir, að starf
hans verði algerlega bundið Sálar-
rannsóknarfélaginu og verði ekki
haldnir neinir fundir eða samkomur
utan þess. Ennfremur er eftirfarandi
haft eftir Kvaran: „Nú undanfarið
hafa ýms fjelög, sem við sálarvann-
sóknir fást, svo sem Bretska sálar-
rannsóknarfjelagið og sömuleiðis
rannsóknarmenn í París, sótst mjög
eftir að fá Einar Nielsen til sín, því
þrátt fyrir yfirlýsingar þœr, sem
norska rannsóknarnefndin gaf um
hann, er sú skoðun almennt ríkjandi
meðal þeirra, sem við sálfrœðilegar
rannsóknir fást, að mjög lítið muni
vera að byggja á ummælum norsku
nefndarinnar og að Einar Nielsen sje
merkilegur miðill.....En þrátt fyrir
það, að þessir bretsku og frönsku sál-
arrannsóknarmenn hafa sótst eftir E.
Nielsen, Ijet hann fjelagið Kjer sitja
fyrir......“.
Þess má geta, að lesendum Morgun-
blaðsins var kunnugt um Kristjariíu-
mál Einars Nielsens, því að blaðið
hafði sagt frá rannsókninni veturinn
1922 og birt niðurstöður hennar.
Einnig birtist þar yfirlýsing Haraldar
Nielssonar og fleiri manna, þar sem
niðurstöðunum var mótmælt. Koma
miðilsins hingað vakti því almenna
forvitni og eftirvæntingu og hugðu
margir gott til þess að komast á fundi
með svo alræmdum manni. En fáir
áttu von á, að dvöl hans yrði svo við- -
burðarík, eða hefði þau áhrif, sem
raun bar vitni.
Fáir kynntust málinu eins náið og
Aðalbjörg Sigurðardóttir, þar sem
maður hennar, Haraldur prófessor
Níelsson, hafði haft forgöngu um
komu miðilsins til íslands og varð
fyrir miklu aðkasti meðan hann
dvaldist hér.
Föstudagurinn langi 1924.
— Þetta var óskaplegt hitamál, seg-
ir hún nú, — ég held mér sé óhætt
að segja, að umræðurnar um verkföll-
in nú fyrir skömmu hafi verið hreinir
smámunir hjá því, sem þá var sagt.
Fólk vissi auðvitað um rannsóknirnar
í Kristjaníu, og svo fréttist fljótlega,
hvað gerðist hér á þriðja fundinum hjá
Nielsen. Allur þorri manna stimplaði
hann því ’svikamiðil. Hann komst ekki
í samt lag fyrr en löngu seinna, ef
hann hefur þá nokkurn tíma náð sér
að fullu, meðan hann var hérna. Það
varð að gera langt hlé á fundum með
honum og þegar þeir svo hófust á ný
gerðist lengi vel efcki neitt.
Þetta var um sama tíma ársins og
nú — í febrúar, marz og apríl og ég
hef gaman af að rifja upp páskana þá,
fyrir 44 árum, sérstaklega messuna,
sem maðurinn minn hélt í Fríkirkj-
unni föstudaginn langa. Honum hafði
borizt það til eyrna, að andstæðingar
miðilsmálsins innan safnaðarins,
hefðu í hyggju að koma í veg fyrir, að
hann kæmist inn í kirkjuna til að
messa og stuðningsmenn hans vildu
vera við því búnir að halda uppi vörn
fyrir hann. En Haraldur neitaði því
alveg og sagðist einn mundu mæta
þeim, er reyndu að varna sér inngöngu
í kirkjuna. Hann mátti ekki hugsa til
þess að þessum tveimur fylkingum
slægi saman, það hefði getað leitt til
handalögmála. Svo varð aldrei neitt
úr því, að honum væri varnað inn-
göngu í kirkjuna.
En í tilefni af þessu orti Einar H.
Kvaran sálm, sem var sérprentaður
og sunginn við messuna. Það var
sálmurinn: „Á kross var lagður lausn-
art vor forðum, Var lagður þar með
fjöldans smánarorðum........“ og 5.
og 6. erindin voru stíluð beint til Har-
aldar út af Nielsens-málinu og þeim
ofsóknum, sem Nielsen og Haraldur
urðu fyrir. Þar sagði: „Að ætla kross-
inn öðrum, það er leikur, En eigi að
bera hann verður margur smeykur.
En ætlir þú að aftni Krists að vera.
Þú átt um daginn krossinn hans að
bera .... Þér heill, sem fylgdir hon-
um lífs í þrautum, Hann heilsar þér
á dauðans sigurbrautum. Og styrkur
geng ég fram að heljarfossi. Ef fæ ég
staf úr drottins Jesú krossi . . . .“.
Mér er sannarlega ógleymanlegt,
þegar söfnuðurinn stóð upp og söng
þetta eftir að Haraldur hafði haldið
ræðu, þar sem hann einmitt lagði út
af Nielsens-málinu og talaði um, hvað
Nielsen legði á sig fyrir þessa gáfu
sína.
Já, það er víst, að öldurnar risu
hátt þessar vikur og Einar Nielsen var
sjálfur afskaplega leiður yfir þessum
gauragangi og ofsóknum.
Við töluðum oft um þetta mál seinna
— bæði kom hann hingað nokkrum
sinnum eftir þetta og ég hitti hann í
Kaupmannahöfn. Þar var ég m.a. á
fundum hjá honum og á einum þeirra,
haustið 1929, var ég þar ásamt stjúp-
dóttur minni og tveimur öðrum ís-
lenzkum konum — og þá kom Har-
aldur maðurinn minn þar fram og
talaði við okkur með sirmi alþekktu
rödd. Ég á ennþá vottorð þeirra Önnu
Magnúsdóttur og Jóhönnu Jóhanns-
dóttur, sem voru með okkur, þar sem
þær lýsa þessu.
— Já, sagði Aðalbjörg að lokum,
Einar hélt áfram að starfa sem miðill,
þrátt fyrir svikabrigzlin. Hann hafði
sinn eigin söfnuð og starfaði auk þess
við líkamsnudd og hjálpaði mörgum
þannig. Ég hitti hann fyrir nokkrum
árum, rétt áður en hann dó og þá var
hann að fara til Bretlands, var boð-
inn þangað sem heiðursgestur á al-
þjóðlega ráðstefnu, sem brezka sálar-
rannsóknarfélagið gekkst fyrir. Hann
lifði það, að hljóta slíka viðurkenn-
ingu og um hann voru skrifaðar þó
nokkrar bækur“.
Þriðji fundur Einars Nielsens.
Meðan Nielsen dvaldist hér þennan
vetur, bjó hann á heimili Einars H.
Kvarans, að Túngötu 5 og þar voru
haldnir miðilsfundir með félögum úr
Sálarrannsóknarfélaginu og þeim gest-
um, er stjórnin veitti aðgang. Alls
voru haldnir 22 fundir og Nielsen
dvaldist hér á landi fram í apríl mán-
uð. Fyrsti fundurinn var 8. febrúar
og hinn næsti nokkrum dögum síð-
ar. Þar komu fram ýmiss konar
líkamningar, sem viðstöddum þóttu
mjög merkilegir, en á þriðja fundin-
var
mörgum
heitt i
hamsi...