Morgunblaðið - 11.04.1968, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. APRÍL 196S
11
Jarðhitarannsóknir við Laug-
arnar. 1928.
Okkur er tjáð að borgin okk-
ar beri nafn sitt af reykjar-
mekkinum, sem leggur upp af
Laugunum í Laugardalnum.
Ekki er heldur ólíklegt að Ing-
ólfur hafi tekið fljótt eftir þess-
um jarðvarma í Laugardalnum
og talið hann allgóðan, því
Norðmenn virðast hafa haft
mikið dálæti á gufubaði, þótt
við vitum ekki nákvæmlega um
bæjarstæði Ingólfs bónda, þá
verðum við að hafa það fyrir
satt, að súlur Ingólfs hafi val-
ið höfuðborgarstæðið og Laug-
arnar hafi gefið borginni nafn,
ef svo mætti að orði komast.
Snemma er sagt frá því, að
reykvízkar konur hafi lært að
meta heita-vatnið í Laugunum
til þvotta, þar var nægilegt
heitt-vatn án þess að setja pott
á hlóðir og kynda undir með
lélegum eldiviði. Lengi vel
þurftu konurnar að bera þvott
sinn í poka á bakinu, en síðar
munu þær flestar hafa ekið hon
ÖPPHAF
um í hjólbörum að heiman og
heim. Þetta þótti mikil þægindi
því þá þekktust ekki þvotta-
vélar eða þvottahús. Þannig
var þetta fram á okkar daga.
Síðar var það áhugamönnum að
þakka, að þarna var gerð sund-
laug, sem hefur reynzt mörg-
um Reykvíkingnum hin mesta
heilsulind.
Loks kom að því, að fram-
sýna menn fór að dreyma stóra
drauma um að nota heitavatn-
ið til annars en að þvo uppúr
þvi og synda í því.
Sagt er frá því í Morgunblað
inu' laugard. 30. júni 1928 á
þessa leið.
„Siðan Þorkell Þorkelsson
fór til Ítalíu um árið til þess
að kynna sér notkun jarðgufu
til vélareksturs, hefur verið
ráðgert að byrja jarðboranir
hér, til að rannsaka þessi efni.
Þeir Þ.Þ. og Steingrímur Jóns-
son, rafmagnsstjóri, eru aðal
hvatamenn þess, og fékk Stein-
grimur því til leiðar komið í
vetur sem leið, að nota mætti
fé frá Rafveitunni hér til þess
að byrja jarðboranir eftir jarð-
hita.
Bærinn keypti jarðnafar
þann, sem notaður var í Vatns-
mýrinni við gullleitina. — Þeir
félagar ákváðu að byrja boran-
ir inn við Laugar. Þar var
komið upp allstóru skýli fyrir
verkfærageymslu og flv. Byrj-
að var á verkinu 26. þ.m;
Jarðhiti kemur brátt i ljós.
Á þriðjudag var borholan
orðið 3% metri á dýpt og
hiti í henni 22 gráður. í 4%
m dýpi var hitinn 43 gráður.
Á fimmtudagsmorgun var hita-
st. orðið 48 gráður í 5,8 m
dýpi, en í gær (föstud.) var
hitastigið komið upp í 82 gráð-
ur í 7,9 m dýpi.“
Síðar í greininni segir.
„Er verk þetta eitt hið merki-
legasta sem gert hefur verið
hér á síðari árum.“ Og enn frem
ur er sagt í Morgunblaðsgrein-
inni.
„Á þessu stigi málsins er ekki
unt að gera sér grein fyrir
öllu því gagni, sem Reykjavík
getur í framtíðinni haft af jarð-
hitanum hér í nágrenninu."
Um þetta mál var mikið tal-
að með og móti fyrir 40 árum,
enda þótt enginn hafi látið sig
dreyma um það sem síðar kom.
— Hitaveituna eins og hún er
Knud Ziemsen
bæjarstjóri.
nú. Þó mun óhætt að fullyrða
að verkfræðingunum, Þorkeli
og Steingrími, ásamt fleirum,
hefur verið það full ljóst, að
sem heitavatnið var. En hvað
sem má segja um skoðanir
manna almennt á þessu máli,
þá sigraði bjartsýnin í þetta
sinn, og þessi mjói vísir, borun
in við Laugarnar, boðaði nýtt
tímabil í sögu Reykjavíkur, sem
ef til vill er ekki skráð nema
til hálfs enn. Reykjavík er ekki
lengur hulin reykskýi í köld-
um veðrum eins og hún áður
var. Nú er hún borgin reyk-
lausa við sundin blá. Súlur
Ingólfs Arnarsonar virðast hafa
ratað rétt.
Ég hafði samtal við 'Stein-
grím Jónsson, fyrverandi raf-
magnsst. og spurði hann um
aðdragandann að því, að byrj-
að var að bora fyrir heitu-
vatni í bæjarlandinu.
Steingrimur, hver voru nú
tildrögin að því, að þið Þor-
kell hófuð boranir eftir heitu
vatni þarna við Laugarnar?
Það var nú töluverður að-
dragandi að því. Þorkell hafði
mikla trú á því að nægilegt
afkasta miklir og allir óvanir
að fara með borinn nema Ein-
ar, en það var ákaflega vand-
farið með þennan bor svo að
hann inni fullt verk.
Og þið hittuð svo strax á
heitavatnsæð?
Nei, við boruðum þarna þrjár
holur, sem ég tölusetti frá 1—3.
Númer eitt gaf ekkert, og þeg-
ar við vorum komnir niður á
20—30 m dýpi hættum við við
hana. No 2 gaf heitt vatn og
þegar við höfðum borað um
hundrað m kom upp úr henni
23 sekundulit. við dælingu af
94 gráðu heitu vatni. Þriðja
holan var dýpst, en hún
gaf ekki heitt vatn aðeins
heitt loft, og ef við byrgðum
holu 2 gaus hola 3 heitri gufu
um 8m í loft upp.
Léstu svo ekki bora fleiri
holur?
Jú, við boruðum nokkrar hol
ur innar í dalnum og fengum
talsvert vatn úr holu, sem bor-
var ekki fyrr en Jón Þorláks-
son var orðinn bæjarstjóri að
tillagan fékkst samþykkt. Eft-
ir það var hafist handa um
framkvæmdir. Sagði Steingrím
ur, og sagði mér aðaldrættina
úr sögu Hitaveitunnar, sem
yrði of langt mál að segja frá
í þessu greinarkorni.
Eftir að hafa talað við Stein-
grím Jónsson, fyrrverandi raf-
magnsstjóra, talaði ég við verk-
fræðing Hitaveitu Rvíkur,
Gunnar Kristinsson.
Gunnar, hvað eru virkjuðu
holurnar orðnar margar á bæj-
arlandinu, sem gefa heitt vatn?
Þær eru nú 13 talsins og þær
gefa samtals 285 sekundulítra.
Síðasta holan, sem grafin var
í bæjarlandinu, er borholan í
Blesugrófinni, hún er ellefu-
hundruð metra djúp og gefur
ca 50 sekúndulítra af hundrað
gráðu heitu vatni.
Hvað mundi nú þurfa mörg
tonn af olíu til að gefa sama
varmamagn og heitavatnið gef-
ur sem fæst í bæjarlandinu?
HITAVDTU REYKJAVÍKUR
EFTIR JAKOB JÓHASSON
Þorkell Þorkelsson
veðurfræðingur.
Steingrímur Jónsson
rafmagnsstjóri.
mikil auðæfi voru fólgin í
jörðu, þar sem heita vatnið var,
en hvernig þau auðæfi yrðu
bezt nýtt lá ekki jafn Ijóst fyr-
ir. Mætti þar vitna til þess er
Þorsteinn Erlingsson kvað.
— ísland það á ærinn auð ef
menn kynnu að nota hann —.
Verkfræðingarnir voru ekki á
því hreina hvort nota ætti hit-
ann til vélareksturs með orku
gufunnar, eða vatnið sjálft til
upphitunar. Ritstjóri Morgun-
blaðsins segir. — Að ekki sé
á þessu stigi málsins unt að
segja fyrir um allt það gagn,
sem Reykjavík geti haft af
jarðhitanum í nágrenninu —.
f þessum orðum ritntjórans má
sjá, að honum hefur þá þegar
verið það full ljóst að mikil
auðæfi láu þarna ónotuð, þar
heitt vatn væri í jörðu hér á
bæjarlandinu. Á fundi í Verk-
fræðingafélagi fslands árið 1926
þar sem ég var formaður,
hreifðum við Þorkell þessu
hitaveitumáli og flutti Þorkell
erindi um þetta mál, sem vakti
athygli fundarmanna, enda
hafði hann kynnt sér þessi mál
töluvert. Síðar skrifaði svo Jón
Þorláksson grein um heitt vatn
í jörðu til notkunar til upp-
hitunar í húsum, og vakti hún
mikla athygli hér heima og
erlendis.
Það sem næst gerðist í mál-
inu var það, að við sendum
bæ og ríki ályktun fundarins
og fórum þess á leit, að þau
tækju málið í sínar hendur og
hryndu því í framkvæmd. Rík-
ið sinnti því engu, Ziemsen, sem
þá var bæjarstjóri, tók málinu
vel. Það varð svo að ráði að
fyrir tilstilli bæjarstjórnar og
Rafveitunnar, að Þorkell var
sendur utan til ítalíu, því þá
voru ítalir farnir að virkja
gufu heitavatns til vélarekst
urs. Reyndar var Þorkell að
fara utan hvort sem var til að
sitja fund veðurfræðinga. En
Þorkell fór til Ítalíu í þeirri
ferð, en með því að ítalir héldu
rannsóknum sínum leyndum
var honum ekki tekið vel og
fékk litlar upplýsingar hjá
þeim. Eitthvað skoðaði hann þó
virkjanir þeirra, og í einni
þeirri ferð týndi hann hattin-
um sínu í gufumekkinum, sem
var við eina holuna og þótti
það að vonum slæmt. Ekki veit
ég hvort hann fékk nokkurn-
tíma þessa ferð greidda. Hann
gaf reikning fyrir hattinum, en
ég held að hann hafi aldrei
fengið hann borgaðan, sagði
Steingrímur og brosti sinu fall-
ega brosi.
Hvað gerðist svo næst í mál-
inu?
Nokkru eftir að Þorkell kom
heim var hafist handa um fram
kvæmdir. Knud Ziemsen fól mér
að sjá um verkið og Rafmagns-
veita Reykjavíkur lagði fram
fé til verksins, sem hún átti
svo að fá endurgreitt síðar. Við
keyptum borinn, sem notaður
hafði verið við leit að gulli
í Vatnsmýrinni og ýmislegt er
honum fylgdi. Ég réði Einar
Leó fyrir verkstjóra, því hann
var eini maðurinn sem var van-
ur að fara með borinn, sjálfur
var ég óvanur við að fara með
jarðbora. Nú og svo var byrjað
að bora þarna inn við Laugarn-
ar. Þetta gekk hægt og síg-
andi, því þessir borar eru ekki
uð var nálægt bústað Eiriks
Hjartarsonar. Síðustu holuna
boruðum við upp í Breiðholti,
en hún gaf ekkert. Annars gaf
ég skýrslu um þetta 1929 og
hún er til.
Og hvað var svo gert með
þetta vatn, sem fékkst úr hol-
unum?
Það var árið 1930, þá var
þetta gert að sérstöku félagi,
Hitav. Rvíkur, og þá var, eins
og þú munt muna, heita vatn-
ið leitt frá borholunum við
Laugarnar í Austurbæjar-
barnaskólann og í hús í næsta
nágrenni við hann. Þetta gaf
góða raun, og eftir það fór að
komast skriður á málið.
Höfðu menn nú almennt trú
á þessu fyrirtæki til að byrja
með?
Steingrímur brosti, þagði
stundarlangt og sagði síðan.
Þegar zimsen bar fram til-
lögu í bæjarstjórn um að keypt
yrði land af bændunum á
Reykjum, svo hægt yrði að
hefja þar boranir eftir heitu
vatni, var tillagan felld. Ágúst
Jósefsson sagði, að hann tryði
því «ð þarna mætti fá nægilega
heitt vatn, en að Ziemsen tækist
að leiða það þaðan nægilega
heitu til upphitunar í húsum hér
í Rvík því tryði hann ekki. Það
Ja, samkvæmt tölum sem ég
hef frá árinu 1967, þá mundi
þurfa 80 þúsund tonn af olíu
til að gefa sama varmamagn og
heitavatnið gaf, sem þá fékkst
í bæjarlandinu, en þá er hol-
an I Blesugrófinni ekki talin
með, en eins og ég hefi áður
sagt, gefur hún 50 sekundul.
af hundraðgráðuheitu vatni og
svarar það til 12 þúsund tonn-
um af olíu, með öðrum orðum,
það þyrfti 92 þúsund tonn af
olíu til að gefa sama varma og
heitavatnið gefur sem fæst nú
í bæjarlandinu.
Þetta er sannkölluð gullkista,
Gunnar, þótt gullgrafararnir
finndu ekki gull í bæjarland-
inu.
Já, það má með sanni segja
það, þetta sparar mikinn gjald-
eyri, og er það auðreiknað fyr-
ir þá sem vita um innkaups-
verð á olíu.
Og hvað er svo framundan.
Hvert er næsta verkefnið?
Við erum að bora holu inn
við Elliðaárnar í gamla far-
veginum, sagði Gunnar að lok-
um.
Það er mikill sannleiki fólg-
inn í gamla málshættinum, er
segir „Hollt er heima hvat“.
Þeir framsýnu menn, sem enn
erú á lífi, er höfðu forustu
um það, að hafist var handa
um að virkja heitavatnið í bæj
arlandinu, geta nú glaðir horft
yfir ávöxtinn af verkum sín-
um, því með þessu brautryðj-
andastarfi er brotið við blað í
sögu Reykjavíkurborgar. Það
má og einnig segja með sanni,
að spá Morgunblaðsins 30. júní
1928 hafi ræst.
Útgerðarmenn — sjómenn
Út er komin lækningarbók handa sjómönnum sem
er fyrlrskipuð í lyfjakistur skipa samkvæmt 9. grein
reglugerðar um lyf og læknisáhöld í skipum.
APÓTEK KEFLAVÍKUR.
—
*VARAH LUTIR

NOTIÐ AÐEINS FORD FRAM-
LEIDDA VARAHLUTI TIL END-
URNÝJUNAR í FORD BÍLA —
KR.KRISTJANSSON H.F.
M B 0 € I {) SUDURLANDSBRAUT '2 .• SIMI 3 53 00